In de Standaard van gisteren konden we – niet voor het eerst – een meesterlijke column van Bart De Wever lezen. En dit zeg ik zonder enige ironie. In “De natie Europa” veegde De Wever de vloer aan met Verhofstadt en diens visionaire pamflet ‘Voor Europa!’, dat hij samen met Cohn-Bendit schreef.

Je kunt het eens zijn of oneens met de heer De Wever, maar je moet toegeven dat het stukje goed in elkaar zat. De Wever paste zijn onderhand beproefde techniek toe. Men neme een paar linkse denkers – vorige keer was dat Marx, deze keer ging het om Hobsbawm -, je wendt hun betoog aan in je eigen politieke voordeel, je overlaadt een en ander met een paar schimpscheuten, en klaar is kees. Wel moet je er goed over waken dat je die elementen uit je betoog achterwege laat die je case zouden kunnen ondermijnen. Nou, in deze column deed De Wever dat allemaal feilloos.

Uiteraard werd hij daarbij wat geholpen door de omstandigheden: Europa is op dit moment niet bepaald populair bij brede lagen van de Europese publieke opinie, en Verhofstadt ligt tegenwoordig ook niet echt goed meer bij de Vlaamse ‘grondstroom’, om het zacht uit te drukken. ‘Voor Europa!’ was dus toch een beetje een open goal voor De Wever – hij hoefde de voorzet bij wijze van spreken maar binnen te koppen.

De Wever’s case tegen Verhofstadt – namelijk dat zijn pro-Europese pleidooi voor een Europese federale staat eigenlijk neerkomt op een Europees nationalistisch project (zo’n beetje de grote mensenversie van “al wat je zegt ben je zelf, nèh” vroeger op de speelplaats ) – is niet zo van de pot gerukt als Verhofstadt vandaag probeert te weerleggen in een antwoord in de Standaard. Je kunt je immers niet van de indruk ontdoen dat het Verhofstadt inderdaad (minstens voor een deel ) te doen is om een groot en sterk Europa, dat een belangrijke actor kan blijven in de globalisering en wereldpolitiek.

Ook al zegt Verhofstadt zeker een paar zinnige dingen in zijn reactie, de wetmatigheid die hij meent te ontwaren als zouden natiestaten overbodig worden in de 21ste eeuw, is minder zeker dan hij denkt. De theorie van Dani Rodrik over het trilemma van ‘democratie, globalisering en nationale soevereiniteit’, waarbij je die drie zaken niet allemaal tegelijk kunt hebben, maar moet kiezen tussen twee van de drie, wijst daarop.  Verhofstadt maakt een duidelijke keuze – voor globalisering en supranationale politieke instituties die ‘accountable’ en representatief zouden zijn. Maar Rodrik geeft aan dat ook een andere keuze mogelijk is.

Overigens is de meerwaarde van zo’n supranationale staat niet altijd even duidelijk – collega’s van me vertoefden net in Indië, waar ze te horen kregen van wetenschappers dat Indië op dit ogenblik een ‘flailing state’ lijkt – overheden  op verschillende niveaus klapwieken er veel met de vleugels, maken een hoop misbaar en doen grote beleidsaankondigingen, maar implementatie is vaak abominabel.

Ook is er een evident probleem met (1) de timing van Verhofstadt – het zou wel eens te laat kunnen zijn voor de federale sprong voorwaarts, gezien de nationalistische en regionalistische oprispingen in zowat de hele Eurozone – en (2) ook met zijn politieke geloofwaardigheid – Verhofstadt heeft zichzelf ondertussen al zoveel keren heruitgevonden dat het moeilijk is om hem nog echt serieus te nemen, ook al heeft hij misschien een punt deze keer. Maar belangrijker, (3) ik mis bij hem een echt, doorleefd kosmopolitisme – waarbij we niet alleen Vlamingen, Belgen en Europeanen zijn maar vooral ‘global citizens’, die allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Globale collectieve actie is nooit meer nodig geweest dan in deze eeuw, ook en vooral omwille van de ecologische uitdaging, daar heeft Verhofstadt gelijk in, maar ik vrees dat hij toch vooral in eerste instantie voor een sterk Europa wil gaan. Anders zou hij niet zoveel moeite doen om te wijzen op de zaken waarin Europa zich onderscheidt van andere continenten. In plaats van te focussen op die Europese ‘identiteit’, zou hij integendeel moeten beklemtonen wat we allemaal gemeen hebben met elkaar op deze planeet, Europeanen, Chinezen, Afrikanen, Amerikanen, …

Maar laat ons terugkeren naar de Wever. Eigenlijk is deze column nog maar eens een illustratie van het betere trapezewerk waarvoor de Wever ondertussen bekend staat. Aan de ene kant is de huidige N-VA eigenlijk (ten dele) de erfgenaam van de VLD ten tijde van de burgermanifesten van Verhofstadt – toch wat de ambitie (proberen een brede volkspartij te worden) en de neoliberale elementen in het programma betreft. Die neoliberale elementen vind je misschien minder bij het Vlaamse programma van de N-VA (waar het allemaal wat socialer mag), maar zeker wel in hun Belgische en Europese verhaal. Opmerking in de marge: het wordt steeds duidelijker dat De Wever eigenlijk, net als partijgenoot Peumans, ook een boeddhist is – alles is bij hem met alles verbonden; na de nationalisering van de gemeenteraadsverkiezingen krijgen we nu steeds duidelijker ook een Europeanisering van die gemeenteraadsverkiezingen bij De Wever, Bourgeois en co.

Maar terug naar de essentie van ons verhaal. Laat ons een kat een kat noemen: het afgeven op Di Rupo I en het in een adem vernoemen van diens ‘belastingregering’ met de kwistzieke regeringen in perifere Zuid-Europese landen (zowel door hem als door Geert Bourgeois), zou je van de neoliberale Verhofstadt in de jaren ’90 ook hebben kunnen verwachten. Net zoals die toen allicht ook had kunnen instemmen met het harde bezuinigingsbeleid in de eurozone gepromoot door Merkel en gegarandeerd door de stricte opstelling van de ECB.

Dat vermeldt de Wever uiteraard allemaal niet in zijn column. Hij wil immers meesurfen op de Eurosceptische golf die (overigens terecht) brede lagen van de Europese bevolking aanspreekt, en die Verhofstadt en Cohn-Bendit nu proberen te counteren met een bijna desperaat ogende federale sprong voorwaarts, die inderdaad de EU democratischer zou maken, als ze zou slagen.
Want eigenlijk vindt de Wever het allemaal best op dit ogenblik,  in de EU: (1) ofwel slagen Merkel en co in hun opzet, en bewegen ze de landen in de Eurozone tot verregaande ‘structurele’ hervormingen door bailouts, een bankenunie etc. te koppelen aan stricte voorwaarden, aangespoord door financiële markten en ratingagentschappen, waardoor het Europa dat De Wever voor ogen staat – laten we allemaal doen en worden zoals de Duitsers – een feit wordt. Ofwel (2) gaat die – volgens Krugman en anderen nog altijd kortzichtige – aanpak uiteindelijk verkeerd uitdraaien en in veel landen leiden tot zware regionalistische oprispingen die uiteindelijk uit de hand lopen. Zoals in Catalonië, bv. maar uiteraard ook in Vlaanderen. In het tweede scenario is de kans niet denkbeeldig dat Vlaanderen erin slaagt om uiteindelijk verregaande autonomie af te dwingen, of zelfs onafhankelijk te worden. De Wever kan dus bijna niet verliezen in de huidige Europese context.

Dat we daarentegen éindelijk de optie zouden krijgen om ons als Europese burgers voor of tegen een bepaald Europees beleid uit te kunnen spreken – nl. de impliciete herschrijving van het naoorlogse sociaal contract tussen burgers en hun overheden, onder druk van de markten, rating agentschappen en dictaten van de Europese raad –  oftewel, een poging tot herdemocratisering van Europa, iets wat C-B en Verhofstadt voor ogen hebben, dat lijkt De Wever en de zijnen een stuk minder aantrekkelijk. Want dan zou wel eens kunnen blijken dat de Europese burgers een ander soort Europa voor ogen staat, dan wat ze op dit ogenblik door de strot geduwd krijgen.

Laat me eindigen met de volgende opmerking: het is opvallend hoe negatief De Wever zich uitlaat over de sprong voorwaarts die Verhofstadt bepleit in 2014, terwijl de Wever zelf om de haverklap pleit voor een confederale revolutie in België in 2014. Blijkbaar eist hij het monopolie op de ‘kracht van verandering’ voor zich op. Al zal De Wever zelf ongetwijfeld vinden dat zijn project aansluit bij een waarachtig nationalisme, en dat van Verhofstadt een ‘artificiële’ droom is.