De wereld is complex maar niemand mag het weten

zaterdag 21 december 2013 12:00
Spread the love

Vorig weekend  (14-15 december 2013) las ik het interview met Ruth Joos in De Standaard Weekblad. Het interview draait, onder andere, rond de frustratie dat een omroep als de VRT niet wenst dat de mensen “verveeld” worden met wat men “moeilijke onderwerpen” noemt.

Dat radio liedjes moet voorschotelen omdat dat makkelijk verteerbaar heet te zijn. Nochtans stelt de VRT in haar missie dat een openbare omroep “noodzakelijk (is) voor een democratische samenleving in de 21e eeuw”. We veronderstellen dat dit ook gold in de 20e eeuw, of nog zal gelden na de 21e eeuw, maar kom. Iets verderop vermeldt de missie wat die “maatschappelijke opdracht” inhoudelijk betekent: “De VRT wil bijdragen aan een warme maatschappij die beweegt en vooruitgaat, waar burgers nog beter geïnformeerd zijn en mee zijn met de veranderingen in de wereld en de media.

De openbare omroep wil de mensen correct informeren, en stimuleren.” Eigenlijk gaat die opdracht nog altijd direct terug naar de oubolliger “verheffing” of “opvoeding” van het volk welke de opdracht was van de NIR en de BRT, de voorgangers van onze VRT. Het doel van de omroep was en is nog steeds de “volksverheffing”, al mag dat vandaag blijkbaar niet meer zo noemen. Het is ook de enige grenslijn die het behoud van een openbare omroep kan verantwoorden.

Dat zien we ook als we zoeken naar wat “de missie” zou kunnen zijn van concurrent VTM. Een missie die VTM uitdraagt is onder die naam niet echt te vinden, maar de website biedt wel een plekje waar VTM het woord “warm” aanhaalt, maar dat is dan om te zeggen dat er “warme televisie” wordt gemaakt, en dat heeft niet met een “warme maatschappij” te maken zoals bij VRT. “Warme televisie” gaat niet over onze maatschappij, maar is gewoon “complexloos entertainment voor het hele gezin”.

Bij VierTV en VijfTV is de toestand nog droeviger. De website van de zenders geeft nergens een indicatie zelfs een waarde of missie te bezitten, ik kon hem alleszins niet ontdekken. De VRT heeft zijn missie nog wel. Of de VRT die missie ook koestert, is allicht een ander verhaal. Waarom is volksverheffing, of in hedendaagse termen, het correct informeren en stimuleren van de mensen, nodig?

Omdat, kort gezegd, de waarheid niet in twee woorden kan worden gezegd. Iedereen zal wel momenten kennen dat je de idee had dat te volgen weg duidelijk was, en dat je complexloos voor die weg hebt gekozen. Iedereen zal tegelijk het gevoel herkennen dat maanden of jaren later dat complexloze inzicht vervaagd is of dat je zelfs helemaal het tegenovergestelde denkt.

Of dat je je complexloze idee met anderen hebt gedeeld, en dat die je inzichten niet deelden maar er andere ideeën op na hielden. Want zo is de mensenwereld. Onze wegen stoppen aan kruispunten en je kan links, rechts, rechtdoor, terugrijden of blijven staan. In het beste geval. De lijst aan mogelijke acties in een gegeven situatie is eindeloos en de menselijke creativiteit doorheen de geschiedenis toont dat we alle mogelijke wegen uittesten. Dat betekent niet dat het verstandig of wenselijk is alle wegen te nemen.

De wetenschappen die het menselijk gedrag bestuderen, van geschiedenis tot psychologie, leren ons dat beslissingen gevolgen hebben. Niet iedereen zal spontaan alle wegen aan elkaar gelijk achten, noch qua route noch qua bestemming. Bovendien wordt de keuze van de juiste weg bemoeilijkt door het feit dat niet alles altijd is wat het lijkt. Een boek kan in het begin koppig zijn, maar als je doorzet kan het je lievelingsboek worden.

Iemand die je kent, leek misschien in het begin weinig sympathiek maar na een tijdje ontdek je dat de persoon eigenlijk erg leuk is en dat je veel dingen gemeenschappelijk hebt. Wie zich dit realiseert, die weet dat de waarheid niet in twee woorden te vatten is. De waarheid is per definitie complex en moeilijk te doorgronden. De volksverheffing is ontstaan met de idealen van de Verlichting en haar politieke vertaling, de Franse Revolutie. Voordien was een goede opleiding liefst een voorrecht voor de kleine elite van machthebbers.

Kennis is namelijk macht. Dat ervaart iedereen vandaag nog op de arbeidsmarkt. Wie een (sterk) diploma heeft, verdient gemiddeld genomen meer dan wie er geen heeft. Het is niet voor niets dat de oude culturen de kennis van het schrift voor zichzelf hielden. Met de Verlichting en de idealen dat elke mens gelijk is aan de andere, ontstond ook de gigantische opdracht alle mensen een opvoeding te geven die hem/haar gelijke middelen in handen gaf als de oude elite.

Wat we sindsdien vaststellen is dat de oude breuklijnen niet verdwijnen, blijven bestaan, maar van vorm veranderen. Het oude totale verbod op onderwijs voor gewone mensen werd geleidelijk een verschil tussen een sterke en minder sterke opleiding. Voor de oude NIR of BRT was televisie een middel om iedereen, over de sociale en economische grenzen heen, een gelijke blik te gunnen op de complexe wereld waarin we leven. Iedereen met een radio, later tv, kreeg op gelijke wijze informatie aangeboden over een grote reikwijdte aan onderwerpen.

Die wereld is nog geen moment minder complexloos geworden vergeleken met de jaren ’50 of ’80. Nochtans is het populair geworden om te beweren dat de wereld simpel is, dat wat spontaan uit de “buik” komt meer waard is dan de langzame producten uit het “hoofd”. Het doet denken aan de strategie die vroeger gehanteerd werd om de macht in beperkte handen te houden. Heeft de “buik” dan geen plaats? Uiteraard wel.

Grote denkers hebben meermaals grote eerbied getoond voor het “boerenverstand” van de gewone man. Dat boerenverstand heeft echter niets van doen met simplismen of gebrek aan denkkracht. Boerenverstand is de capaciteit rookgordijnen te doorzien, want wie geleerd is kent alle retorische trucs om zijn verhaal mooi in te kleden en aantrekkelijk te maken. Het ontwikkelen van boerenverstand is niet eenvoudig.

Het betekent dat men argumenten kan afwegen en op hun merites beoordelen, en doorheen opsmuk de waarheid kan zien. Het carnaval komt bijvoorbeeld uit een dergelijke oude traditie, waar het gewone volk de machthebber de pijnlijke waarheid van machtsmisbruik – even ongestraft – kon tonen. Van Joos naar carnaval. Allebei zijn het, op een heel verschillende wijze, pogingen de wereld de complexe waarheid te tonen.

In de hoop dat de gewone man of vrouw even stilstaat bij de hapklare waarheden die de profeten van deze tijd verkondigen. Want, hoe het ware gezicht van de waarheid er ook zal uitzien, het zal zich nooit tonen in twee minuten of in twee woorden. Wie het tegendeel zegt, zou ik per definitie onderwerp maken van de volgende carnavalsstoet.

Laat ons hopen dat de VRT haar opvoedkundige taak ter harte blijft nemen en dat we niet veroordeeld worden alleen nog waarheden in twee woorden te beluisteren. Waarheden in twee woorden, dat is namelijk hetzelfde als “complexloos entertainment”.

Dat complexloos entertainment mag bestaan, maar als dat alles is, dan zijn de laatste tweehonderd jaar waarin de gewone man en vrouw de unieke kans kans hadden een stukje van de macht te veroveren op de oude elites voor niets geweest. Dat zou zonde zijn. Er is zo hard voor gevochten.

take down
the paywall
steun ons nu!