Is een warme samenleving er niet een waar burgers burger mogen zijn? Mensen die hun rechten en plichten kennen, die verantwoordelijkheid nemen, niet alleen voor zichzelf maar ook voor hun medeburgers? Duidt die warmte ook niet op de meerwaarde van het samenleven zelf? Even testen: OCMW’s en stadsbesturen bedelen kerstmaaltijden, organiseren voedselbanken, richten sociale kruideniers op, subsidiëren wijk- en buurtfeesten… Ze worden bestuurd door dezelfde politici uit dezelfde partijen, die tegelijk strenger zijn in het toekennen van steun aan leefloners, die hun stadscentra vol planten met camera’s, die het systeem van GAS-boetes laten uitdeinen voor allerlei kleine vergrijpen, die allerlei beperkingen opleggen aan feesten, festivals en verenigingsactiviteiten.
Is de burger dan geen burger meer? Moet die kort aan het lijntje worden gehouden? Wegens onverantwoord gedrag? Op iedere straathoek worden we in het oog gehouden. Of door een camera of door een agent al dan niet in burger. Voor wie het niet wist, vaststellingen in het kader van de GAS kunnen ook gedaan worden door medewerkers van alle overheden. Die herken je niet aan een uniform of een opzichtig paarse of oranje overjas. Het krioelt dezer dagen van controleurs en vaststellers. Dromen de minnaars van de zero-tolerance echt dat er straks evenveel controleurs zijn als gecontroleerden? We kunnen elkaar dan lekker de duvel aandoen. Immers, er is altijd wel een overtreding vast te stellen.
De regelgeving, de lokale politieverordeningen niet in het minst, zijn zo creatief geschreven dat we altijd een regeltje vinden dat we overtreden. Desnoods omdat je te hard spreekt – belediging van een agent – of omdat je fiets tegen een gevel staat van een te smal voetpad, omdat er teveel bladeren in de goot aan je huis liggen, omdat je het papiertje van je twix in de publieke vuilbak gooide, omdat je de sneeuw op je voetpad niet snel genoeg geruimd hebt omdat…. Altijd prijs, zoals met de tombola van de vroegere missiekermis. Echter, toen dat soort verenigingsactiviteiten plaatsvonden, bestonden dat soort regeltjes niet. En toch was samenleven toen eenvoudiger….
En toch, het bestaat, verantwoord burgerschap. Echt waar. Het mooiste staaltje ervan zag ik vorige maand in Brussel. Er was een betoging van … de politie. De controle erop gebeurde door … de politie. Ze waren met velen, en het fijne ervan was dat je het onderscheid niet zag tussen de betogers en de ordediensten. Er waren geen incidenten. Ik weet niet wie de camerabeelden controleerde op dat moment. Ik weet wel dat politie-agenten ook maar mensen zijn. Ik dacht even dat het zelfs ‘burgers’ waren en geen handhavers van de macht. Dat ze verantwoordelijkheid opnamen voor de samenleving.
Ik ben een post-’68-er, opgegroeid in een sfeer van protest tegen het establishment en de excessen van het kapitalisme. In dat beeld was de politie de bewaker van foute idealen en een verkeerde samenleving. Wellicht vind ik daar de verklaring voor het feit dat ik niet leef met de gedachte “de politie uw vriend”. Och, ik besef ondertussen wel dat een politiekorps nodig is. Om echte criminaliteit aan te pakken. Maar wat moet ik denken van de explosieve toename van camera’s, pakmadammen, gemeenschapswachten, GAS-ambtenaren… We hebben er blijkbaar steeds meer van nodig. En straks ook een databank met een DNA-profiel van elke persoon, een juridisch dossier met de inventaris van elke parkeerovertreding of GAS-boete en waarom geen GPS-gestuurde chip in ons lichaam ingebouwd om onze wandelwegen te kunnen volgen? Allemaal onder het mom van de bestrijding van de zware criminaliteit.. maar in feite omdat het wantrouwen van het ‘on’burgerschap regeert.
Is er minder burgerschap? Meer onverantwoordelijk gedrag? De cijfers wijzen niet in die richting, denk ik, al ben ik geen criminoloog. Er is niet minder criminaliteit, ook niet bij jongeren. Wat is er dan wel? Minder warmte. Minder begrip en verdraagzaamheid, minder ruimte voor experiment, voor avontuur en afwijkend gedrag. Kijk, dat vond ik net zo leuk aan onze kindertijd. De normen waren strikt – in een samenleving met een dominant katholieke moraal, weinig kleur, vaste leefpatronen – maar de ruimte om ervan af te wijken was veel groter dan vandaag. Net omdat we er allen van overtuigd waren dat ‘de jaren van verstand’ wel zouden komen. Dat we burgers met verantwoordelijkheidszin en een gedeeld normbesef zouden worden.
Helaas, het is mijn generatie die vandaag in de pluchen zetels van de parlementen en raadszalen zit. Komiek Michael Van Peel zegt in zijn show “De generatie van mei ’68 die met kasseien naar de flikken smeet verbiedt kinderen met sneeuwballen te smijten”. Een mens wordt er droevig van. Willen we dan echt een hypercleane stad? Een stad of gemeente zonder fuif- of hangjongeren, zonder straatmuzikanten, zonder vreemdelingen, zonder bedelaars, zonder tsjoolders (West-Vlaams voor “zwerver”), … Prof. Walter Weyns noemde dat in De Wereld Morgen een verschraalde maatschappij, een bordkartonnen samenleving. Vinden mijn collega-politici dat de na te streven samenleving?
En toch, politici hebben de mond vol hebben van de warme samenleving. Ze spreken over de nood aan sociale cohesie, over het belang van een bloeiend verenigingsleven, over begrip en verdraagzaamheid. Lippendienst? Schone schijn? Ze drukken de ‘warme’ retoriek helaas niet uit in beleidsdaden. Ze doen wel soms alsof. Ze investeren in een kerstsfeer waar we met zijn allen (moeten) van genieten. Dat is het nieuwe samenzijn, de sociale cohesie van de 21ste eeuw. Tussen miljoen flikkerende lichtjes vertoeven en de illusie opwekken van samenhorigheid en zoveel mogelijk ‘samen’ consumeren. Daar investeren steden massaal in. En daar genieten de inwoners blijkbaar ook van. Ik niet om eerlijk te zijn. De voorbije weken ben ik Brugge, Gent, Antwerpen, Roeselare, Kortrijk … geweest. Authentiek en origineel? Nee, een copy conforme kerstsfeer. Panem et circenses. Illusie van de nooit-genoeg-samenleving.
De warme samenleving wordt gemaakt op plekken waar solidariteit nog geen ouderwets begrip is, waar het verenigingsleven wordt gekoesterd. En net daar leggen diezelfde politici door explosief toegenomen regels en normen op en verminderen ze steun en subsidies. Niet alleen burgers worden steeds meer gecontroleerd, ook verenigingen – burgerlijke organisaties – worden onderworpen aan 100 regels, tapvergunningen, voedselnormering, kampvuurbeperkingen, verzekeringsijver …
Eigenlijk is het eenvoudig. Laten we elkaar beschouwen als verantwoordelijke mensen, burgers dus, die wel een normbesef bezitten, die elkaar respecteren, maar die ook zichzelf mogen zijn, in alle variatie en diversiteit. Laten we de initiatieven waarderen die mensen bij elkaar brengen. En dus, laat ons stoppen met elkaar steeds meer regels op te leggen. Dat is streven naar een warme samenleving? Of hebt u liever vriesweer?
Bart Caron
Vlaams volksvertegenwoordiger (Groen)
