Hoe is de situatie momenteel aan het Klein Kasteeltje? 

Elias: “De situatie vandaag? We zitten nog altijd in een opvangcrisis met een enorm tekort aan plaatsen. Families en minderjarigen zijn gisteren allemaal kunnen binnengaan, en ook een vijftigtal alleenstaande mannen.

Maandag heeft ook het burgerplatform BXL Refugees, gefinancierd door stad Brussel, in samenwerking met Artsen Zonder Grenzen 100 tijdelijke opvangplaatsen aangeboden in een hotel in Sint-Gillis, in afwachting van een deftig opvangbeleid van de regering. Die opvang is sinds gisteren in werking getreden, maar toch blijven er nog vijftig mensen achter op straat, die nog geen afspraak hebben kunnen maken voor hun aanvraag om internationale bescherming. Dat is een goed begin, maar zal het probleem niet volledig oplossen.”

Noot van de redactie: “Onze tussenkomst in de opvang is wel tijdelijk”, zegt ook Julien Boha Colette, missiehoofd van Artsen Zonder Grenzen België. “Het is aan de federale overheid om snel haar verantwoordelijkheid te nemen. Deze opvangcrisis had vermeden kunnen worden en er moet nu een einde komen.”

Hoe kan het dat er zo weinig opvangmogelijkheid is, waardoor mensen op straat belanden? 

Elias: “Dat is een samenloop van meerdere omstandigheden. Een deel van de plaatsen is geboden aan mensen uit Afghanistan die werden gerepatrieerd – als deel van operatie Red Kite. Een ander deel van de plaatsen werd vrijgemaakt voor de slachtoffers van de overstromingen in Wallonië.” 

“Maar het grootste probleem is dat door Covid heel veel mensen zich niet konden aanmelden. Dat er een extra groep mensen internationale bescherming zou aanvragen, was eigenlijk al lang geweten. Door de coronacrisis konden veel mensen hun procedure niet opstarten of verderzetten – het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) behandelt de asielprocedures en daar vielen mensen ziek door besmetting. Vandaar ook dat de regering de ambitie had uitgesproken om het opvangnetwerk te verbreden. Sammy Mahdi sprak zelf ook over individuele opvang, om daar meer op in te zetten, in plaats van op collectieve opvang. Maar die beloftes zijn niet waargemaakt.” 

De vraag waarom het bieden van noodopvang niet lukt in zo’n schrijnende situatie, is een vraag die alleen het Kabinet van Mahdi kan beantwoorden.

“In juli zei de regering dat ze 5400 bufferplaatsen zou voorzien, dat zijn plaatsen die snel kunnen opgestart worden in tijden van crisis. Maar ook dat is niet gebeurd, er zijn in de afgelopen maanden maar ongeveer 1.000 plaatsen extra voorzien. Als je naar het beleid kijkt, moet er duidelijk altijd een crisis zijn voor er plaatsen worden vrijgemaakt (lees: nieuwe opvangcentra openen), waarna die centra weer moeten sluiten als de crisis ‘onder controle is’. Zo gaat ook handenvol geld verloren.”

Als je naar het beleid kijkt, moet er duidelijk altijd een crisis zijn voor er plaatsen worden vrijgemaakt (lees: nieuwe opvangcentra openen), waarna die centra weer moeten sluiten als de crisis ‘onder controle is’. Zo gaat ook handenvol geld verloren.

“We zitten niet met een asielprobleem, maar met een opvangprobleem. Het lukt onze staatssecretaris niet om tijdig kwalitatieve opvangplaatsen te vinden. De onderhandeling met lokale besturen zou niet vlot verlopen, krijgen wij te horen. Maar zelf hebben we geen zicht op die werking, de vraag waarom het bieden van noodopvang niet lukt in zo’n schrijnende situatie, is een vraag die alleen het Kabinet van Mahdi kan beantwoorden. Nu zouden er zo’n 300 plaatsen vrijkomen in een militaire basis in Glaaien in de provincie Luik, maar daar hebben we nog niets concreet over vernomen.” 

Wat verwachten jullie op dit moment van de overheid?

Elias: “Op dit moment, zeker gezien het weer, het is nog maar herfst en we zitten nu al met temperaturen onder het vriespunt, verwachten we dat er werk wordt gemaakt van noodopvang. Dat de mensen niet meer op straat moeten slapen. Dat elke persoon van zijn recht op internationale bescherming gebruik kan maken en zijn aanvraag kan indienen.” 

“Daarna moet er werk gemaakt worden van een flexibeler opvangsysteem, liefst met een focus op kleinschalige initiatieven. Zodat een gelijkaardige crisis als vandaag zich niet meer voordoet.”

Mahdi spreekt van een aanzuigeffect wanneer het gaat over lege hotelkamers als alternatieve noodopvang. Verklaart dat zijn beleid? En waarom kan hij die noodopvang niet garanderen?

Elias: “Wij horen van het kabinet van Mahdi dat het moeilijk is om deftige noodopvang op te starten. Wanneer de optie van hotelkamers wordt bovengehaald, spreekt hij van een potentieel aanzuigeffect. Ik heb geen idee of dat zelfs bestaat, voor zover ik weet zitten mensen op de vlucht niet op hun smartphone, om op zoek te gaan naar een plek waar ze op hotel kunnen gaan.” 

“Het lijkt me vooral belangrijk dat we de mensen, die op dit moment verplicht worden om in de vrieskou op straat te slapen, op een menselijke manier behandelen. Dat gaat niet over op hotel gaan, het gaat over een noodoplossing tot er werk wordt gemaakt van structurele oplossingen. Het aanzuigeffect waarover Mahdi spreekt, vind ik een heel foutieve voorstelling van ‘wat er daarna zou gebeuren’, want het gaat voorbij aan het feit dat we op dit moment tekort schieten als land in het naleven van de fundamentele rechten die deze mensen hebben.” 

Het aanzuigeffect waarover Mahdi spreekt, vind ik een heel foutieve voorstelling van ‘wat er daarna zou gebeuren’, want het gaat voorbij aan het feit dat we op dit moment tekort schieten als land in het naleven van de fundamentele rechten die deze mensen hebben.

“Het recht op bed, bad en brood – het bieden van basisopvang – is wel degelijk verankerd. Elke persoon op zoek naar internationale bescherming heeft daar recht op in België. Op dit moment voorziet ons land daar niet in, door een oververzadiging van ons opvangnetwerk. Dat netwerk moet dringend uitgebreid worden, of er moeten noodoplossingen gezocht worden. Op dit moment zitten we al sinds 24 oktober in een situatie waarin mensen systematisch op straat moeten slapen.” 

Het recht op bed, bad en brood – het bieden van basisopvang – is wel degelijk verankerd. Elke persoon op zoek naar internationale bescherming heeft daar recht op in België.

Gaan jullie met Vluchtelingenwerk Vlaanderen verdere stappen ondernemen om druk uit te oefenen?

Elias: “Wij hebben op dit moment een petitie lopen, ‘Geen Mensen Op Straat’, waarbij we zoveel mogelijk mensen aansporen om die te tekenen.” 

“We vragen daarbij ook om de huidige wansituatie te veranderen. We gaan zoveel mogelijk in conversatie met het Kabinet, we proberen zoveel mogelijk duidelijk te maken waar de mogelijke oplossingen liggen, maar we hebben daar natuurlijk niet het beslissingsrecht in. Het enige wat we kunnen doen is een informatie – en kenniscentrum zijn, en via verschillende kanalen druk uitoefenen op de staatssecretaris.” 

Hoe kan het dat na een maand mensen nog steeds op straat moeten slapen?

Elias: “Dat is een vraag die wij ons ook stellen. Als wij dat op papier laten zien, zouden de meeste mensen zeggen dat dit absoluut niet oké is. Maar voor de een of andere reden blijft het al een tijdje duren.” 

Het lijkt bijna iets cyclisch te zijn in België, dat we om de zoveel tijd met opvangtekorten komen te zitten. Aan de basis daarvan ligt een gebrek aan langetermijnvisie, zowel bij Mahdi als bij zijn voorgangers.

“Het lijkt bijna iets cyclisch te zijn in België, dat we om de zoveel tijd met opvangtekorten komen te zitten. Aan de basis daarvan ligt een gebrek aan langetermijnvisie, zowel bij Mahdi als bij zijn voorgangers.” 

Ook de politie komt tussen, en neemt het weinige beschermmateriaal weg dat deze mensen op straat hebben.

Elias: “Wij hebben inderdaad ook de beelden gekregen, de motivatie van de politie kennen we niet, maar we vinden het gruwelijk. De groep mensen die om internationale bescherming vraagt is al zo kwetsbaar. Zij zijn niet op een plezierige vakantie he. Het feit dat ze in zo’n mensonwaardige omstandigheden ontvangen worden, is heel bedroevend voor een land als België.”

Zijn er ook andere rechten die geschonden worden?

Elias: “Een asielprocedure moet altijd opgestart kunnen worden. Ook heb je als persoon op de vlucht te allen tijde het recht om internationale bescherming aan te vragen. Het is een heel moeilijke situatie omdat de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) en Fedasil in hetzelfde gebouw zitten.”

“Sommige mensen werden binnengelaten om hun asielprocedure te starten, maar werden dan weer naar buiten gestuurd om weer op straat te slapen, omdat ze geen opvangplaats kunnen krijgen. Dat is voor de mensen aan het Klein Kasteeltje heel verwarrend. “

“De situatie is ook voor de medewerkers van Fedasil heel frustrerend, want door het gebrek aan plaatsen worden zij verplicht om zelf een preselectie te maken uit de groep mensen die wacht. Dat is menselijk heel zwaar, en dat is ook totaal hun taak niet. Vandaar ook dat Fedasil gestaakt heeft om te situatie aan te klagen.”

Hebben jullie de opvangcrisis al op deze manier meegemaakt bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen? 

Elias: “Elke situatie is anders. Dit is sowieso een van de ergste, maar natuurlijk kan je menselijke drama’s niet tegen elkaar afwegen. Het is een cyclus, en het blijft gebeuren. Als we in de toekomst niet naar een ander beleid overgaan, zal dit soort drama’s zich blijven afspelen.”

“Wij hebben een vaste werking aan het Klein Kasteeltje en we merken dat we echt moeten toezien op het psychosociaal welzijn van onze medewerkers, want elke dag geconfronteerd worden door dit soort verhalen weegt wel op een mens. Zelfs bij onze enorm gemotiveerde en geëngageerde medewerkers.”