Foto: EmDee, Wikipedia / CC BY-SA 3.0 (More information about the rights of this work, see below article)
Opinie - Benjamin Tollet

De vorst is gevallen: Tijd om alle koloniale standbeelden weg te halen

Het debat over dekolonisering waar actievoerders al zo lang naar vragen, is er nooit echt geweest. Tijd om te debatteren is er nu niet meer. We moeten overgaan tot echte dekolonisering: Leopold II moet weg en we moeten nadenken over andere koloniale standbeelden, straat- en pleinnamen.

dinsdag 9 juni 2020 17:06
Spread the love

 

Het stond in de sterren geschreven en intussen is het gebeurd: een standbeeld van Leopold II is neergehaald in Ekeren bij Antwerpen. Het beeld had onherstelbare schade opgelopen toen het in brand gestoken werd door activisten, en de gemeente heeft daarop beslist het controversiële beeld voorgoed weg te nemen. Daarmee is een eerste koloniaal symbool verdwenen. Wat met de rest?

Wie Leopold II zegt, denkt aan grandeur, grote lanen inclusief Tervurenlaan, Vorstlaan en Lambermontlaan, heel wat urbanistisch vernuft van een koning-bouwheer die zowat half Brussel, Tervuren en Oostende heeft laten aanleggen. Zonder de wereldtentoonstelling met koloniale afdeling in Tervuren te vergeten, en het kleine Versailles dat tegenwoordig AfricaMuseum heet. Allemaal plannen van Leopold II en gedeeltelijk gefinancierd door de koning zelf, met geld uit Vrijstaat Kongo. Maar Leopold II is ook een bloedvorst die symbool staat voor gruwel, geweld, dwangarbeid, massamoord, afgehakte handen, misdaden tegen de mensheid.

Van alle koloniale beelden is het ruitersstandbeel van Leopold II op het Troonplein het meest symbolisch. Het beeld met dubbelganger in Kinshasa staat er nog steeds te blinken alsof er geen vuiltje aan de lucht hangt. Een boogscheut verderop ligt het nieuwe Lumumbasquare. Achter die square een van de kleurrijkste wijken van het Gewest: de Afrikaanse wijk Matongé waar steeds meer studenten, activisten, journalisten, artiesten, historici, professoren en cafégangers zich wel eens de vraag stellen hoe het in godsnaam kan dat Leopold II daar nog steeds staat. “In Berlijn staan toch ook geen standbeelden van Hitler?”

Misdaden tegen de mensheid

De vergelijking gaat volgens sommige historici niet op, omwille van het juridische verschil tussen genocide en massamoord, feit is wel dat in de Kongo Vrijstaat van Leopold II (1885-1908) tussen de vijf en de vijftien miljoen doden gevallen zijn onder een bloeddorstig schrikbewind van dwangarbeid en executies. Sommige historici stellen dat Congo in die periode de helft van zijn bevolking verloren heeft. U herinnert zich misschien nog de aflevering van Kinderen van de kolonie op Canvas waarin men getuigt hoe in het begin van de Belgische kolonie (1908-1960) kweekprogramma’s opgezet zijn om de bevolking terug op peil te krijgen? Tijdens Kongo Vrijstaat is een bloedbad aangericht op de ‘inboorlingen’, zoals de Congolezen met zoveel minachting genoemd werden.

Moeten we het standbeeld van Leopold II dan weghalen? Ja, daar kunnen we niet meer onderuit. Niet enkel dit standbeeld van Leopold II, maar alle beelden van de voormalige vorst in België. En we moeten verder gaan, veel verder. Een goed jaar geleden waren de geesten rijp voor een open dialoog over dekolonisering van de publieke ruimte. Daaruit had moeten blijken wat te doen met het ruiterstandbeeld en met de twee bustes van Leopold II, maar dat overleg bleef uit.

Nu is er geen tijd meer om te debatteren over punten en komma’s. De internationale context, aangevuurd door de moord op George Floyd in Minneapolis, is bloedheet, zelfs revolutionair. Dat die sfeer overgeslagen is op België was te verwachten, en is ook gebleken, in Ekeren en afgelopen zondag tijdens de Black Lives Matters-betoging aan het Brusselse Justitiepaleis.

We mogen echter niet vergeten dat de beelden weghalen niet voldoende is. We moeten spreken over ons koloniaal verleden, de misdaden en het paternalisme. Het standbeeld weghalen zonder onze officiële geschiedenis en de schoolboeken aan te passen, zou niets oplossen. Een heel sterk koloniaal symbool zou verdwijnen zonder dat we spreken over het kolonialisme, de witte superioriteit, het misprijzen van de Afrikaanse bevolking destijds die vandaag diepe sporen nalaat in de vorm van vooroordelen, racisme, discriminatie en neokolonialisme. Die problemen kunnen we niet aanpakken zonder te kijken naar hun wortels in het koloniale verleden.

Straatkunst voedt debat

Dat er iets moet gebeuren met het ruiterstandbeeld staat buiten kijf. Vandaag lopen Chinese of Amerikaanse toeristen er gewoon voorbij, lezen ze dat het om een voormalige koning van België gaat. Een selfie en verder naar de volgende bezienswaardigheid. Zo kan dat niet verder. Wat dan wel?

Als smaakmaker voor het debat over ‘Het lot van Leopold II’, hierbij enkele voorstellen.

  • De klassieker: een informatiebord dat zegt wat Leopold II in België allemaal verwezenlijkt heeft, en daartegenover de wandaden in Kongo Vrijstaat. Saai? Inderdaad, maar broodnodig. We zetten dat bord er dus in ieder geval en we zoeken verder naar sterkere ingrepen.
  • De kunstenaar: artivisten die af en toe op het beeld klimmen om een emmer rode verf over het hoofd van de vorst te zwieren, als symbool voor het bloedbad dat hij in Kongo Vrijstaat aangericht heeft. Laten we die rode verf nu eens definitief maken. Dat zou alvast de aandacht trekken van voorbijgangers.
  • De sokkel: met of zonder rode verf, we halen het beeld van zijn sokkel en zetten het in het gras, op straathoogte. Dan kunnen we het daar laten staan zodat het volk spontane artistieke interventies kan nalaten op de vorst. En op de sokkel plaatsen we een nieuw beeld van de hand van een hedendaagse Congolese kunstenaar. Een beeld van kinderen met afgehakte handen, of opgesloten vrouwen, als symbool van de gruwel tijdens Kongo Vrijstaat? Laat die nieuwe beelden gerust neerkijken op de vorst. Zo krijgt de ‘Zonnekoning’ gezelschap van reële praktijken uit ‘zijn’ Kongo, en krijgen we een koloniaal scenario dat vragen oproept. Nieuwe kunst in de stad die volk trekt en het debat opent over ons koloniaal verleden, ons neokoloniaal heden en onze toekomstige betrekkingen met Congo. Freddy Tsimba zou dat goed doen. Van hem staat reeds een standbeeld in Matongé, Au delà de l’espoir, gemaakt met kogelhulzen uit het slagveld in Oost-Congo.
  • Extraatje: we bezaaien het grasperk met een duizendtal afgehakte handen, uit brons of een of ander metaal dat gratis geleverd wordt door Umicore (het voormalige Union Minière du Haut-Katanga, dat zo’n 100 jaar geleden ook al tin en koper schonk voor het ruitersstandbeeld van Leopold II). We moeten wel een systeem vinden om die handen vast te hechten aan de grond, anders zullen ze snel wegzijn.

Het ruiterstandbeeld van Leopold II is een symbool. Het is tijd om dat aan te pakken, om te spreken over ons koloniaal verleden. Er is voldoende geschreven over het nalatenschap van het koloniale denken, dat vandaag nog steeds discriminatie, dagelijks racisme en vooroordelen voedt. Enkel door de waarheid onder ogen te zien en te delen met onze medeburgers, kunnen we werken aan een samenleving waar iedereen de plaats krijgt die hij/zij verdient.

 

Foto: EmDee, Wikipedia / CC BY-SA 3.0 

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!