Andreas Roels vertoeft in gezelschap van Claus, Reve, Wolkers, Mulisch en Nooteboom. Dat is weinig Vlaamse schrijvers gegeven.

Brandend actueel thema

In het teken van de huidige socio-economische context blijft ‘De verdwazing’ brandend actueel. De impulsieve en stressvolle Guignard werkt zich fysisch en psychisch stuk voor zijn baas, heerser over een keten van supermarkten.

De vrees voor afdanking, waardoor hij zijn nieuwbouw niet meer zou kunnen afbetalen, schuilt constant om de hoek. Hij krijgt door een valse beschuldiging de bons en gaat aan de slag als nachtwaker in een supermarkt. Hier werkt hij tussen de meest bizarre en onevenwichtige individuen.

De hallucinante werksituatie haalt hem finaal als mens onderuit. Ergo: zijn vrouw verlaat hem voor een kerel die zijn brood beter verdient. Het misprijzen kan niet groter zijn.

Het onderliggend thema van ‘De verdwazing’ is de voortdurende conflictueuze relatie tussen werknemer en patroon, de onvermijdelijke loonconflicten en het onderlinge wantrouwen, ook tussen de arbeiders onderling.

Het is tevens een verhaal van de onmacht en frustratie van de kleine man en van zijn haat voor de machtige burgers, de bazen. Het hoofdpersonage is en blijft de speelbal van krachten die sterker zijn dan hijzelf.

Nochtans wordt Guignard niet neergezet als een meelijwekkende figuur, maar veeleer als een rusteloos individu en bovenal een kritische mens van de samenleving als oplichterij. Maar hij is eveneens de naïeve werknemer waarvan het rechtvaardigheidsgevoel zwaar geschokt is.

Wie even op internet surft, komt uit op de volgende beknopte beschrijving:
“Autobiografisch aandoend debuut van een Vlaamse schrijver met het allesoverheersende thema “haat”. Onbegrepen, zelfs verworpen door zijn ouders, gemiste ontplooiingskansen, maar vooral het harde, corrupte werkklimaat veroorzaken de ondergang van de hoofdpersoon. Explosief geschreven, in korte zinnen en een prettige layout: typerende omslagtekening en een grote, duidelijke letter.”

Een naturalistische roman

Om de essentie van Andreas Roels’ boek te doorgronden, moet je zeker de literaire beschouwing van essayist en publicist Roger Van den Borre lezen. Hij bestempelt Roels als een intuïtief naturalist. Interessant is dat Van den Borre de kenmerken van de roman analyseert aan de hand van Anbeeks studie ‘De naturalistische roman in Nederland’ (1982).

Zoals Van den Borre raak schetst, is ‘De verdwazing’ een verhaal van de totale ontnuchtering. Ik citeer even:
“De plannen en ambities van Guignard mislukken. Bovendien faalt hij als gewone werknemer en loopt zijn huwelijk op de klippen, mede door zijn professioneel falen. Geleidelijk aan beseft Guignard dat de burgerij een systeem opzet om haar rijkdom te vergroten en de ondergeschikten klein te houden.”

En verder

“Zijn vrijheid wordt belemmerd door het systeem, waarin hij meer en meer opgesloten raakt en waarin de beslissingen van de patroon en van het onzichtbare (en daarom kafkaiaans aandoende) administratief personeel zwaarder doorwegen dan zijn persoonlijke drijfveren.”

De kracht van Roels’ roman ligt volgens Van den Borre in de natuurgetrouwe en bijzonder korte dialogen (vergelijk met het onmenselijke werktempo). De dialogen zijn bovendien scherp en rauw en raken de lezer emotioneel tot op het macabere einde. Guignard pleegt tenslotte zelfmoord in de villa waarvoor hij zich jarenlang uitsloofde en waarin hij zich op het laatst als een opgejaagd dier verschanste.

Slot

Ook in zijn latere werken hekelt Roels de uitwassen van ons kapitalistische bestel, zoals de dolgedraaide consumptiemaatschappij, de dreigende mechanisering van de leefwereld van de arbeider (de vervreemding) – incluis hun gemis aan interne solidariteit – en het utopische gehalte van sociale acties.

Deze roman is sterk autobiografisch. Roels belandde reeds vanaf zijn veertiende in de fabriek. Achtereenvolgens werkte hij als bandwerker, garneerder, gerant in een winkel voor voedingswaren, stukadoor, nachtarbeider in een supermarkt en nachtvervoerder van bankdocumenten. Later ontplooide hij zich via de avondschool en schrijft nu nog gedichten, toneelstukken en romans.
Met ‘De verdwazing’ neemt Andreas Roels een unieke plaats in onze letterkunde in. In feite verdient deze roman een heruitgave.

Eveneens verscheen bij dezelfde uitgeverij:

– Een werkmier
– Hete zeeprikkels
– De Faalangst van Celle Plu.

Bronnen

Beer M.F., Prisma uittrekselboek, Utrecht, Het Spectrum, 1984

Roels Andreas, De verdwazing, Antwerpen/Amsterdam, Elsevier Manteau,1980

Van den Borre Roger, Hectisch schrijven: over de prozawereld van Andreas Roels. In: Kruispunt, Brugge, jrg. 33 – nr. 147, 1992

Van den Borre Roger, Andreas Roels, Een intuïtief naturalist. In: Kruispunt, Brugge, jrg. 37 – nr. 166, 1996

En niet te vergeten de vele interessante telefonische gesprekken met Andreas zelf, die ik dankzij m’n collega Roger Van den Borre heb leren kennen.