Jacques Rancière brengt een fundamenteel commentaar
De eminente Franse filosoof Rancière maakt in zijn blog een scherpe analyse van enkele basisbegrippen van de Franse politiek en neemt stelling tegenover de recente ontwikkelingen. Volgens hem gaat de verontwaardiging over de abominabele moord op Paty samen met begripsverwarring. Het basisprobleem is dat er zich een zogenaamd ‘republikeins’ discours ontwikkeld heeft waarin de juridische begrippen die de relatie tussen de staat en zijn burgers regelen systematisch omgevormd worden tot morele deugden die de burger moet hebben. Die morele eigenschappen worden dan meteen ook criteria om degenen die ze niet hebben te stigmatiseren.
TOLERANTIE EN KWETSEN
De laïcité van de Franse grondwet houdt in dat de staat geen enkele godsdienst onderwijst en dat geen enkele godsdienst zich mag bemoeien met de organisatie van het staatsonderwijs. Dat principe is nergens aangehaald als een of andere essentie van de republiek. De Derde Republiek heeft het opgelegd om de greep van de Katholieke Kerk op het onderwijs weg te krijgen, die was gecreëerd door de Tweede Republiek. Bij die vernieuwing adviseerde de Derde Republiek de leerkrachten niets te doen wat de geloofsovertuiging van de leerlingen zou kunnen kwetsen. “Het is inderdaad duidelijk dat de neutraliteit van de staat op religieus gebied niet volstaat om de relaties tussen gelovigen en niet-gelovigen te regelen, en evenmin die tussen de leden van verschillende godsdiensten. Wat daarvoor kan zorgen is een deugd die het gedrag van de individuen kan aandrijven: de tolerantie, die maar zinvol wordt als ze wederzijds is.”
Terwijl de laïciteit oorspronkelijk een regeling was van de relatie tussen staat en godsdienst, hebben de nieuwe ideologen de betekenis ervan helemaal veranderd en er een regel van gemaakt die de staat oplegt aan leerlingen, aan moeders, en uiteindelijk aan alle vrouwen. De laïciteit werd een verbod gericht tegen een bepaalde levensstijl.
MISPRIJZEN
Iets gelijkaardigs gebeurt vandaag met het begrip ‘vrije meningsuiting’. De wet van 29 juli 1881 regelde de vrijheid van de journalist of de pers tegenover de staat. Die mag niet vooraf controleren wat er gepubliceerd wordt en mag niet censureren. Publiceren is dus vrij, maar na de publicatie kan de staat wel ingrijpen als er wetten of rechten geschonden worden door tekst of beeld, bijvoorbeeld omdat er sprake is van smaad. De publicaties zijn vrij, maar zij zijn niet de incarnatie van de vrijheid, en die vrijheid is niet het criterium waarmee ze beoordeeld worden. “Als je het geval van de Mohammedkarikaturen neemt – en laten we even de diffamatie die sommigen erin hebben kunnen zien terzijde – dan drukken die geen enkel daarin vervat idee van vrijheid uit. En ze zijn ook niet bedoeld om de liefde voor die vrijheid uit te lokken. Ze drukken, onder andere, het gevoel van misprijzen uit, dat geesten die denken dat ze tot een verlichte elite behoren, voelen en willen doen delen ten opzichte van de godsdienst van bevolkingsgroepen die zij achterlijk vinden.”
Na de moord op medewerkers van Charlie Hebdo “is een pervers ideologisch mechanisme op gang gebracht. De karikatuur, die historisch gezien de meest uiteenlopende zaken gediend heeft, ook de meest abjecte, werd de hoogste expressie van de vrijheid, die zelf gelijkgesteld werd met een deugd van het vrije woord en van het belachelijk maken die het Franse volk van bij de geboorte meekrijgt. En de hoogste uiting van de vrijheid van meningsuiting werd uiteindelijk gelijkgesteld met het uiten van misprijzen tegenover een religie en een gemeenschap van gelovigen die geacht werden vreemd te zijn aan deze Franse deugd. Het verheerlijken van de karikaturen werd zo een nationale plicht. Gedachteloze politici of bewuste provocateurs hebben niet geaarzeld te vragen dat de karikaturen in alle scholen zouden worden getoond. Dat komt erop neer dat men vraagt overal de kloof tussen de gemeenschappen te vergroten, dat men de verspreiding van de onverdraagzaamheid in de hand werkt, en dat men zo moordenaars kansen biedt, met de garantie op een grotere steun voor hun misdaden in een gemeenschap die gevoeliger geworden is voor de belediging. Misschien is het tijd om, daartegen in, te zeggen dat een karikatuur een karikatuur is, dat deze middelmatig zijn en middelmatige gevoelens uitdrukken en dat geen enkele ervan het waard is dat de levens van journalisten, van leerkrachten en van iedereen die in het publiek het woord neemt ervoor blootgesteld wordt aan de waanzin van de doders. Het wordt ook tijd om aan de vrijheid, waarvoor zoveel mannen en vrouwen hun leven gaven en nog geven, over heel de wereld, symbolen te geven die haar waardiger zijn.”
https://blogs.mediapart.fr/jacques-ranciere/blog/201120/propos-de-la-liberte-d-expression , 20 november 2020
