Oud-opperbevelhebber generaal Ilker Basbug. Hij zou kennis hebben gehad van websites waarop militairen hun ongenoegen uitdrukten over onder andere de AKP en de invloed van de Gülenbeweging (foto: Dakka61.net)
Nieuws, Turkije, Staatsgreep, Fethullah Gülen, AKP, Recep Tayyip Erdo?an, Ilker Basbug, Legerleiding -

De Turkse politiek wordt nooit saai

Het politieke theater in Turkije kent geen pauzes. Twee hoofdrolspelers die als water en vuur tegenover elkaar staan, zijn de Turkse strijdkrachten en de beweging rond de islamitische prediker Fethullah Gülen. De invloed van Gülens volgelingen is aanzienlijk in Turkije, zowel binnen het onderwijs, de justitie en de politie.

maandag 9 januari 2012 19:00
Spread the love

De Gülenbeweging kent een symbiotische relatie met de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) van premier Recep Tayyip Erdo?an. Maar Fethullah Gülen kan daar niet genoeg van krijgen, want hij zou zijn invloed graag uitgebreid zien naar de Turkse strijdkrachten.

Lastig, want de overwegend seculiere Turkse militairen zijn wars van religieuze invloed op samenleving en politiek. Daarom moeten lastige generaals het veld ruimen, als het aan de AKP en de Gülenbeweging ligt. Met de verdenking dat zij een staatsgreep wilden plegen als argument.

Militairen hebben de schijn tegen

Dat de militairen snode plannen hadden gedurende de eerste jaren waarin de AKP regeerde, is op zich geen vreemde veronderstelling. Sterker, als ze de kans kregen, zouden ze ook nu waarschijnlijk nog een einde maken aan de AKP en de invloed van de Gülenbeweging. Want al hun ontkenningen ten spijt, hebben de militairen de schijn tegen. Vooral door de herinnering aan de ‘postmoderne coup’ van 1997, toen zij de religieus georiënteerde premier Necmettin Erbakan tot ontslag dwongen en tal van maatregelen doorvoerden om religieuze vrijheden te beperken.

Sindsdien is veel veranderd. De relatie van de Turkse strijdkrachten met de VS is bijvoorbeeld lang niet meer zo goed als voorheen. Dat maakt veel verschil, want de geschiedenis leert dat staatsgrepen in Turkije alleen konden plaatsvinden wanneer ze op z’n minst door de VS gedoogd werden. Washington kan zich echter uitstekend vinden in de ‘gematigde islam’ en het economische beleid van de AKP.

Bovendien kan die partij op brede steun van de bevolking rekenen. Dat zijn geen ideale omstandigheden voor een staatsgreep. Als het er al van was gekomen, had het daardoor waarschijnlijk niet lang geduurd. De militairen zullen er zeker wild op los hebben gefantaseerd over een coup, maar in de praktijk bleef het bij brommen zonder bijten. Zoals in 2007, toen Gülenadept Abdullah Gül president werd. Met het ‘E-memorandum’ sloeg de generale staf bij die gelegenheid dreigende taal uit op internet, maar meer dan een ‘digitale tijger’ werd het niet.

Aangedikt om aannemelijk te zijn

De dreiging van een staatsgreep moet dus aangedikt worden om aannemelijk te zijn. Met die mogelijkheid in het achterhoofd vallen bepaalde berichten op. Zoals een recent artikel van de Turks/Amerikaanse professor Dani Rodrik over de arrestatie in 2009 van een onderofficier op de luchtmachtbasis nabij de stad Kayseri.

Volgens de militaire aanklager Zeki Ücok werd de man op heterdaad betrapt bij het verstoppen van vervalste documenten in een computer op de basis, waarmee het bestaan van een militaire samenzwering hard kon worden gemaakt. Toen Ücok de onderofficier verhoorde, gaf deze toe een Gülenvolgeling te zijn. Ook zei hij dat een ‘oudere broer’ binnen de beweging hem een USB-stick gaf, met het vriendelijke verzoek de documenten daarop in een computer op de militaire basis te plaatsen.

Voor Ücok waren de modus operandi van de Gülenbeweging zo blootgelegd, maar politie, justitie en de aan Gülen gelieerde media waren een andere mening toegedaan. Daar bracht men het schitterende argument in stelling dat de onderofficier zijn verklaring onder hypnose had afgelegd en dat de militairen op die manier de Gülenbeweging in diskrediet wilde brengen.

Bewijzen over hypnose waren flinterdun, maar de onderofficier ging vrijuit, terwijl de militaire aanklager Ücok tot op heden in de gevangenis zit. Hij zal daar veel bekenden tegenkomen, want naast het veel besproken feit dat er tientallen journalisten in Turkse gevangenissen zitten, zijn daar de laatste jaren ook opmerkelijk veel hooggeplaatste militairen beland. Doorgaans op verdenking van samenzwering tegen de AKP en de Gülenbeweging.

Oud-opperbevelhebber generaal Ilker Basbug in gevangenis

De laatste in dat rijtje is oud-opperbevelhebber generaal Ilker Basbug. Hij zou kennis hebben gehad van websites, waarop militairen hun ongenoegen uitdrukten over onder andere de AKP en de invloed van de Gülenbeweging. Dat de informatie op dergelijke websites uit de militaire duimen werd gezogen, staat niet helemaal vast.

Zo tref je informatie over banden tussen de Gülenbeweging en de Amerikaanse inlichtingendienst CIA ook aan bij Amerikaanse publicisten die zich solidair hebben verklaard met de Koerdische strijd. En dergelijke publicisten zullen dat niet schrijven omdat zij zich zo geroepen voelen voor Turkse militairen in de bres te springen.

Aan de andere kant behoort het leveren van dergelijke kritiek uiteraard niet tot de taakomschrijving van militairen. Daardoor is het op zich logisch dat verantwoordelijken, waaronder Basbug, op het matje worden geroepen. Om hem op deze basis  ‘leiderschap van een terroristische organisatie’ in de schoenen te schuiven, gaat echter nogal ver. Voor een op handen zijnde militaire machtsovername zijn een paar websites in ieder geval verre van overtuigend bewijs.

Ondertussen gaat de machtstrijd door. Op de straten van Istanbul wordt het incident op 28 december 2011 waarbij 35 jonge smokkelaars nabij de grens met Irak de dood vonden nadat ze door Turkse F-16’s onder vuur waren genomen, er eveneens mee in verband gebracht.

Samenzweringstheorieën kunnen niet uitblijven

Officieel was het een vergissing, omdat de smokkelaars per abuis voor Koerdische PKK-strijders zouden zijn aangezien. Maar het wantrouwen over die lezing groeit, waardoor samenzweringstheorieën niet uitblijven. Zo hoor je dat de smokkelaars opzettelijk werden beschoten, omdat de militairen de AKP zo in een kwaad daglicht wilden plaatsen.

Met hetzelfde recht kun je echter stellen dat de Turkse nationale inlichtingendienst MIT (met aan het roer Gülenvertrouweling Hakan Fidan) foutieve informatie doorgaf om de militairen in diskrediet te brengen. Daarnaast valt de mogelijkheid niet uit te sluiten dat de militairen de haat onder Koerden willen opstoken met dit soort acties. Het is namelijk al vaker in de Turkse media gesuggereerd dat de militairen tegen iedere prijs willen voorkomen dat de PKK voor langere tijd de wapens neerlegt.

De tijd zal leren wat de werkelijk toedracht was. Of niet, want dit soort incidenten blijven in Turkije vaak in nevelen gehuld.

Vast staat dat geruchtmakende affaires in Turkije elkaar de laatste tijd snel hebben opgevolgd. Eerst was er de politieke rel over fraude in de voetballerij, waarmee een conflict binnen de AKP aan de oppervlakte kwam. Vervolgens was er commotie over de wet in Frankrijk, die het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar stelt.

De inkt in de kranten was daarover echter nog niet droog toen de dood van de smokkelaars nabij de grens met Irak en de arrestatie van oud-opperbevelhebber Basbug de gemoederen al weer bezighielden. En dat allemaal in een maand. What’s next?

Peter Edel

Peter Edel is een Nederlandse freelance journalist die woont en werk in Istanbul.

take down
the paywall
steun ons nu!