Korneel De Rynck, een 25-jarige historicus, reisde in het najaar van 2010 tussen de verschillende haltes langs de spoorlijn Belgrado-Sarajevo. Een tocht door drie landen met wel drie grenscontroles en vier verschillende locomotieven. De trein rijdt immers door de Servische Vojvodina, het Kroatische Oost-Slavonië en door de twee Bosnische deelrepublieken Republika Srpska en de Moslimkroatische Federatie. Deze reis wordt uitgebreid beschreven in het boek ‘De tuin van Tito’.

Joego-nostalgie versus ultranationalisme

Tijdens het Joegoslavië van Tito deed deze trein amper zes uur over dit traject. Tegenwoordig doet de trein er negen uur over. Terwijl de trein vroeger met minimaal tien rijtuigen reed, moet deze het nu stellen met drie rijtuigen. Tijdens en na de oorlogen in deze landen reed deze trein zo goed als niet. De laatste twee jaar stijgt de belangstelling voor deze trein. Sinds de afschaffing van de visumplicht zoeken Balkanezen hun vrienden en familie terug op in hun directe buurlanden. Per trein.

De reis van De Rynck begint in de achtertuin van de Joegoslavische ex-president Josip Broz Tito. Van daaruit bezoekt hij heel wat mensen in de Vojvodina. Zij verlangen vooral terug naar de tijd onder Tito: “Onder Tito verdiende ik 1000 euro per maand, tegenwoordig nog maar 200.” De Ryncks bezoek aan de stad Novi Sad legt een anti-Amerikanisme bloot: “De kwestie Kosovo is politiek! Waarom moesten wij gewone burgers boeten onder de NAVO-bombardementen?”

De tocht door het Kroatische Oost-Slavonië toont De Rynck een heel ander beeld. De mensen die hij spreekt, laten zich geregeld ultranationalistisch uit over hun buurvolkeren waarmee zij voor de oorlog in vrede samenleefden. In de steden Vukovar en Osijek trekken gemeenschappen wel weer naar elkaar toe. “Maar”, zo vertelt iemand, “de politiek blijft ons tegen elkaar uitspelen. Wij willen vooruit, maar de politiek niet.”

Multiculturalisme op de Balkan

Het verhaal wordt complexer in het multi-etnische Bosnië-Herzegovina. De Rynck spreekt met een zeer tolerante en voetballende imam in Doboj, met de internationaal gezochte ex-burgemeester van de stad Tuzla en met de mensen achter de Tito-stichting in Travnik: “Wij verlangen niet terug naar Joegoslavië. Maar Tito is voor ons wel een bron van inspiratie. Hij bouwde aan een multiculturele samenleving.” En daar ontbreekt het de politici in Bosnië-Herzegovina aan, zo vinden veel mensen in het boek.

Het verhaal van De Rynck eindigt in de sprookjesachtige stad Sarajevo, waar de oorlogswonden nog steeds zichtbaar zijn in het straatbeeld. Hier ontmoet hij mensen die hem duidelijk maken dat de banden tussen de ex-Joegoslavische republieken terug aangehaald worden. Op muziekfestivals ontmoeten artiesten uit de verschillende landen elkaar. De grenscontroles voor vrachtverkeer worden versoepeld. Ngo’s werken aan meer tolerantie tussen bevolkingsgroepen. En mensen luisteren naar muziek vanuit de andere Balkanlanden.

In ‘De tuin van Tito’ komen zaken aan bod die wij via de media niet altijd te horen krijgen. Zo vertelt een Belgische Bosniër dat hij vond dat zijn land in de jaren ’90 bijzonder primitief naar voren werd gebracht door de westerse media. De Rynck probeert ons ook duidelijk te maken dat de Balkan niet enkel een kruidvat van ultranationalistisch gedachtegoed is. Maar dat er ook zeer veel mensen te vinden zijn voor een multicultureel samenlevingsideaal met respect voor elkaar.

Licht aan het einde van de (trein)tunnel

Opvallend aan dit boek is dat de auteur bijzonder kritisch lijkt te staan tegenover religie. Over de zaligverklaring van de Kroatische held Stepinac (Kroatisch aartsbisschop en martelaar, nvdr), merkt hij op dat deze openlijk collaboreerde met het fascistisch regime tijdens de Tweede Wereldoorlog. De politiek-religieuze inmening van Saoedi-Arabië in Bosnië-Herzegovina wordt dan weer door de quotes in de interviews belachelijk gemaakt. Om over de rol van de wahabisten (moslims die conservatieve stroming van de islam aanhangen, nvdr) nog maar te zwijgen.

Daarnaast ontbreekt het de auteur ook niet aan de nodige kritiek op Tito. Hoewel deze president de rode draad van het boek vormt, laat de auteur duidelijk merken dat zijn wijze van bestuur ook de nodige mankementen had. Maar, het huidige kapitalisme, zo laat het boek ons weten, is ook niet alles. Over de EU-integratie hebben de vele stemmen in dit boek ook verschillende meningen.

‘De tuin van Tito’ is een diepgaand reisverslag dat leest als een Joegoslavische sneltrein. Vele meningen komen in dit verhaal aan bod. Met het nodige respect voor de mensen. Na alle onheilspellende berichten over deze regio, brengt dit boek een aangenamere boodschap: er schijnt licht aan het einde van de (trein)tunnel.

‘De tuin van Tito – Een treinreis langs de spoorlijn Belgrado-Sarajevo’, auteur Korneel De Rynck, fotografie Frederik Buyckx. Dit boek is verschenen bij uitgeverij EPO en is te koop in de betere boekhandel bij u de in buurt. ISBN 978-94-9129-706-9.