Waarom nu nog naar The Matrix kijken? Waarom nu deze film vertonen op groot scherm, voorzien van een inleiding (twee zelfs – deze tekst en eentje over de rode en de blauwe pil) voor studenten die de film allemaal hebben gezien? Wel, ik denk dat daar goede redenen voor zijn.
Ik zoom in op 1 sequens. U herinnert zich de openingsscène: Neo is druk bezig met zijn gehack en gezoek op zijn computer in zijn sjofele kamertje, er wordt geklopt op de deur, die op slot is, wat suggereert dat hij niet zo koosjer bezig is, en hij haalt de sleutel uit een boek. De titel van het boek en de auteur komen duidelijk in beeld. Dus de Quizvraag luidt: welk boek is dat? En hoe heet zijn auteur? Aha. The one million dollar question. Iemand? Niemand? Verbaast mij niet (dat er slecht een paar zijn die het weten). Ik weet zelfs waarom (de meesten van) jullie dat niet weten. Jullie hebben de film allemaal op klein scherm bekeken, en ik heb zelf tot mijn frustratie moeten vaststellen dat dit detail niet op klein scherm te zien is, zelfs niet op een breedbeeldscherm. Een definitief empirisch argument om letterlijk te bewijzen dat je films alleen werkelijk kan zien op groot scherm. Komt dat zien! Nu, dat was nog even bedenktijd… (of tijd om snel te googlen?)… Het antwoord luidt: Simulacrum and Simulation van de Franse socioloog, semioticus, essayist Jean Baudrillard. (Een ‘tijdsdiagnosticus’ van formaat, helaas nu een beetje vergeten.)
De basisstelling van het boek is: ‘La precession de simulacres’, de voorafgaandelijkheid van de simulacra. Nogal abracadabra maar een formule om te onthouden, ze zegt niet minder dan dat: de imitatie komt voor de werkelijkheid, of nog: de werkelijkheid imiteert zijn imitaties. Niet Disneyland imiteert Amerika (met zijn mainstreet), maar mainstreet Amerika imiteert Disney. Dat is een voorbeeld van Baudrillard zelf (de ironie en het antiamerikanisme moet u erbij nemen).
Intussen zijn we zeer vertrouwd met dat ‘voorafgaan van de simulacra’, want het is lang geleden dat Baudrillard dit schreef (het boek werd gepubliceerd in 1981). De soap is geen imitatie van het gewone leven, met name het familiale leven en het liefdesleven, maar het familiale en vooral het liefdesleven imiteert de soap. Zeker de jeugd vindt in de soap zijn gedragsmodellen. Het feit dat we allemaal drama queens zijn geworden, hebben we te danken aan de soap (dat konden we al geweten hebben, hadden we Baudrillard maag goed gelezen).
De reclame imiteert niet de beachparty, maar elk strandfeest imiteert de reclame waarin het strandfeest voorkomt. De enthousiaste menigte in het stadion imiteert de enthousiaste menigte uit de weergave van die enthousiaste menigte op televisie. Enzoverder enzovoort.
Baudrillard, zoals alle cultuurkritiek, vergroot aspecten en tendensen van een tijdperk uit om ze zichtbaar te maken. Men kan het antivloeistof noemen die in het maatschappelijke organisme (de body politic) wordt gespoten zodat de processen duidelijker worden voor een scan).
Een andere basisterm van dat boek en van het denken van Baudrillard is ‘Hyperrealiteit’. Een realiteit die reëler is dan het reële, ook deze overdrijving zegt veel over onze wereld. Baudrillard geeft het voorbeeld van de hard core pornografie waar geslachtsdelen reëler lijken dan het reeële. Ook de Matrix is high definition. De Matrix is hyperreëel.
Ik heb nog een quizvraag. Wat betekent Matrix? De online etymological dictionary zegt :
late 14c., “uterus, womb,” from Old French matrice “womb, uterus,” from Latin matrix (genitive matricis) “pregnant animal,” in Late Latin “womb,” also “source, origin,” from mater (genitive matris) “mother” (see mother (n.1)). Sense of “place or medium where something is developed” is first recorded 1550s; sense of “embedding or enclosing mass” first recorded 1640s. Logical sense of “array of possible combinations of truth-values” is attested from 1914. As a verb from 1951.
The Matrix is de matrix, the matrice, de moederschoot, maar ook de moule, de mal, de gietvorm en zelfs een schema van waarheidsmogelijkheden (het orakel zegt dat bijna voortdurend). Ik ga de lezer (of luisteraar als ik deze inleiding op de voorstelling zou voorlezen) niet vervelen met het toepassen van al deze betekenissen op de Matrix, het lijkt me te evident en zou teveel tijd vergen. Het is iets voor een echt filosofisch seminar. Dus Passons.
Maar wie beweert dat de Wachovski’s high waren en de filosofische betekenissen van hun film dus toeval, is niet goed wijs. De sleutelscène (de sequens met de sleutel) bewijst letterlijk dat ze met filosofie bezig waren en hun huiswerk hebben gedaan, niet alleen door high te worden maar ook en vooral door boeken te lezen. De sleutelscène is dit keer heel letterlijk de sleutel tot de film. De film is overigens niet alleen geïnspireerd door filosofie maar heeft ook filosofen geïnspireerd. Žižek heeft de mooiste zin van de film geleend voor een boekje over het post- nine-eleven-tijdperk : ‘Welcome to the desert of the real!’.
Nog een boodschap in diezelfde lijn van ondergetekende in de rol van een neo-Morpheus: ‘See through the Matrix – it is easier than you think!’ Als je van alles wat ons omringt de format ziet, en alleen de format, dan kijk je er dwars doorheen. Toch? Voor mediastudenten een koud kunstje.
Om te sluiten dus nog een andere sequens over koude kunstjes. De mooiste scène van de film is voor mij wanneer Morpheus Neo uitnodigt voor een oefengevecht. Een gebaar dat een prachtige echo krijgt wanneer Neo dat gebaar herhaalt tegenover een leger van Mr. Smiths. Bring it on! Gevechtskunsten van de geest. Als je een beetje oefent kan je de agenten van de Matrijs (Mr Smith) verslaan. Keep exercising. (Zie ‘Lessen in urgentie!’ Never forget: de wetten van de zwaartekracht bestaan niet echt voor wie de virtualiteit van de matrijs doorziet. Dus op je gezicht gaan is niet erg. Je kan je gezicht niet verliezen als je geen masker aan hebt 🙂
