Leegverteld. Soms waren we dat. Als docent. Dat was, in een ver verleden het gevoel na een dozijn parallellessen. Ik vertelde hen mijn verhaal. Historische verhalen. Met open mond luisterden ze. Ik vertelde hen van de Marc en zijn balie in een Kortrijks administratief gebouw. Over hoe computers aandachtzuigers zijn. Wie dit instrument met autisme combineert, vertoont op zijn minst eigenaardig gedrag.

‘Ik luister’ zei de Marc nadat ik drie minuten had gewacht bij zijn balie. Drie minuten had hij nodig om zijn tekst af te werken en die op te slaan. Tiktiktik. Drie minuten waarin hij mij evenveel malen duidelijk maakte dat ik hem niet mocht storen. Sssttt. Tikitik. Sssttt. Tikketik. Sssttt. Niet dat ik de intentie had om de Marc te storen. Ik kon niet zien hoe belangrijk zijn werk was, ik voelde het des te meer. Marc was bezig met een levenswerk. Marc straalde het af en siste zíjn S-klanken uit preventieve overwegingen. Ik had alle begrip en mijn empathisch vermogen gebood me tot stilte aan zijn balie. Marcs collega’s wierpen me een blik plaatsvervangende schaamte toe. Ze tikten intussen zelf verder.

‘Ik luister’

Marc had zijn computer zijdelings opgesteld. Hij hoefde zijn hoofd dus te draaien om oogcontact met me te maken. Maar Marc draaide zijn hoofd niet. Hij bleef zijn scherm aanstaren en zei nadat hij alles had opgeslagen: ‘Ik luister’. Om zijn tweewoordige volzin kracht bij te zetten hield hij zijn linkerhand als een schelp rond zijn oor. In de aula beeldde ik het tafereeltje uit, tot jolijt van de meeste studenten die spontaan hun laptop dichtklapten. Anderen begrepen het maar half en hadden nood aan meer instructie. Klap ze toe, zei ik ritmisch. Toe. Klap – ze – toe.

Laptops in aula’s zijn registratie-instrumenten die tonen hoe sterk de student in dactylo is en aldus slechts een hersenhelft activeren. Om te leren is dat niet voldoende. Registreren zorgt niet voor de verankering van info in ons brein. Les geven en les volgen zijn aparte gevallen in het pedagogische genre, daar zijn al veel boeken over geschreven. Net voor de coronacrisis leek het genre wat op zijn retour. ‘Dat lesgeven toch’ klonk het meewarig in menig lerarenkamer. Intussen is de status van het lesgeven opgeklommen tot pure nostalgie.

Smeekbede

Wat een verademing om Annemie Hautekeete (DS 25 mei) haar smeekbede te lezen over ‘de stille ramp die zich in het onderwijs voltrekt’. Hautekeetes smeekbede is tegelijk een pleidooi voor het lesgeven ‘an sich’. En paradoxaal genoeg komt die van een studente, niet van een docent. Misschien is de tijd rijp voor een lesje over het lesgeven, metales, nu het genre niet krachtig genoeg is om op te boksen tegen het virus.

Dat een ‘les’ in de volksmond een negatieve bijklank heeft, begrijp ik. Iemand een lesje leren is niet zomaar een uitdrukking. Het is een terechtwijzing met een dikke pedagogische vinger. En niet zomaar door de eerste de beste leerkracht, maar door één van de slavendrijvers die het onderwijs ontdekte om er hun sadisme bot te vieren. Sommige studenten weten dan weer nauwelijks hoe ze zich in een les mogen of moeten gedragen. Bij de les blijven is de boodschap voor studenten en docenten. Voor wie niet weet hoe een zo’n old-school les er uitziet verwijs ik graag naar filmfragmenten uit Indiana Jones, Dead Poets Society of Boy’s In The Hood. Nieuw of hip zijn deze films allerminst, weinig studenten kennen ze. Die fragmenten tonen hoe jonge mensen luisteren terwijl ze oogcontact maken met een wijze eminentie die zich over hen ontfermt. Herinnert u zich de verliefde studente in de archeologieles van Jones? Zij sms’t hem niet, het digitale tijdperk is haar vreemd. Het berichtje is op haar ogen geschreven. Als ze haar ogen sluit verschijnen de magische woorden en raakt de professor helemaal in de war.

Voor wie het genre van de les echt niet kent: een les kent een opbouw, met een begin, een midden en een einde. Om lessen op tijd te kunnen eindigen hangt er achteraan in de klas een klok of beschikt de school over een schoolbel. Zo zijn studenten nooit te laat op café om na te discussiëren. Doorgaans ondersteunt de docent zijn les met beeldmateriaal. Vooraan in de klas is dat op een groot scherm te zien. Volgen op een smartphone hoeft niet, het bord doet zijn werk. Doorgaans staat het vooraan in de klas en kijken alle stoelen of lessenaars van de studenten er op uit.

Handen boven de lakens

Sms’en tijdens de les is evenmin ergens goed voor. Het leidt de aandacht van docent en student af. Gezien het texten doorgaans met kleine handgebaren stiekem onder de schrijftafel gebeurt, doet het de docent aan iets ongepast denken. Handen boven de lakens was een veelgehoorde opmerking in de slaapzalen van katholieke internaten waar een broeder of een priester de nachtelijke zeden bewaakte. Wie tijdens de les met zijn vingers ter hoogte van zijn kruis minuscule bewegingen maakt, suggereert geen ge-sms maar iets anders.

Een les volgen is iets absoluut onnatuurlijk. Studenten gaan er in rijen zitten om te luisteren naar iemand die de cursus vertaalt naar het niveau van henzelf, de doelgroep. Een interessant instrument om het betoog te volgen is een uitvinding die na laatste grote crisis, de Tweede Wereldoorlog opgang maakte. Het gaat om een balpoint. Gecombineerd met het vergeten papyrus activeert het beide hersenhelften en levert het onmiddellijk resultaat: hoofdzaken komen bovendrijven. Bijzaken verdwijnen naar de achtergrond.

Structuur verschijnt.

Een frisse (?) aulawind

Annemie Hautekeete, een studente klassieke talen vraagt ons als docenten om na te denken hoe we het schoolse leven straks weer vorm zullen geven. Hoe we een nieuwe wind door onze aula’s kunnen laten waaien. Pasklare oplossingen zijn er nog niet, maar ik zie alvast uit naar een uitbreiding van mijn lessen in open lucht: stadswandelingen vol geschiedenis met een kudde studenten achter me als waren het toeristen uit Japan waarbij de straten, de stenen en de monumenten PowerPoint postcorona zijn.