Touria Aziz .

De politie, mijn vriend? En indien niet, wat kunnen we daar aan doen?

De afgelopen decennia hebben ze ons doen geloven dat meer politie het enige antwoord is op alle maatschappelijke kwalen. Zo zijn we in een spiraal terechtgekomen. Besparingen leiden tot meer ongelijkheid en wantoestanden, waarna er nog meer middelen vloeien naar de politie om met veel spierbalgerol in te grijpen. Maar wat als we die spiraal nu eens proberen te doorbreken?

vrijdag 4 september 2020 11:34

Spread the love

Na wat we de voorbije weken allemaal te zien en te lezen kregen, kan niemand het meer ontkennen. Er is iets aan de hand bij de politie. Onderdrukte minderheden zoals daklozen, mensen van kleur, mensen met psychische aandoeningen en vluchtelingen weten dat natuurlijk al veel langer. Je komt in armere wijken dan ook willens nillens veel vaker met de politie in aanraking dan elders, ongeacht je situatie en het al of niet hebben van een strafblad. Je wordt op regelmatige basis tegengehouden en gecontroleerd, je bent vaker getuige van politieacties, je krijgt ermee te maken tijdens een betoging, of ze stormen gewelddadig je huis binnen, niet zelden onrechtmatig. Die politie-interventies gaan zeer frequent gepaard met veel machtsvertoon en buitensporig geweld. Zelfs de meest eenvoudig op te lossen situaties, worden daarbij aangepakt alsof ze levensbedreigend zouden zijn. Wanneer je politiemensen aan het werk ziet tijdens zo’n gespierde actie valt één ding steevast op. Dat is de blik in hun ogen, je kan er bijna een soort van ‘doodsangst’ in lezen. Uit heel hun houding kan je afleiden dat ze denken dat de wereld een uiterst gevaarlijke plek is en dat zij daarin de meest bedreigde soort zijn. De enige manier om te overleven is door de burgers te domineren die ze eigenlijk zouden moeten beschermen.

Recente documentaires, artikelen en onderzoeken toonden weer maar eens aan dat onderwerping, vernedering, racisme, seksisme en het inboezemen van angst onmiskenbare kenmerken zijn van de politiecultuur. De wreedheid wordt gerechtvaardigd door het gevoel dat ze een gevaarlijke klus klaren voor de samenleving. Politiewerk gelijkstellen met ander werk, is eigenlijk intellectueel oneerlijk, de instelling is ooit opgericht door de dominante klassen om zich te beschermen tegen het protest van gedomineerde meerderheden. In de zuidelijke staten van de VS groeide de politie uit de patrouilles die jacht maakten op ontsnapte tot slaaf gemaakte mensen. In België had de rijkswacht van bij haar ontstaan als belangrijkste taak sociaal protest de kop in te drukken.

Het dunne blauwe lijntje

Ook vandaag behandelt de politie verschillende groepen in de samenleving op verschillende manieren. Hoe je het ook draait of keert, dat heeft als consequentie dat het vertrouwen van vele groepen in de politie vandaag ernstig is geschaad. En hoe je het draait of keert, ook vandaag is een bepaalde elite nog altijd afhankelijk van de politie als buffer. Of tenminste, de politie blijkt zichzelf zo te zien. De beruchte geheime Facebook-groep waarvan 6.700 actieve en gepensioneerde agenten lid zijn en waar de meest gore racistische berichten te lezen waren, heet niet toevallig ‘thin blue line’. In politiemiddens betekent die term dat de politie het dunne lijntje is tussen orde en chaos. Zij beschermen dus de bestaande orde met alles wat daar bijhoort: de rijkdom en privileges van de hoogste klasse. De tweede betekenis van die term is al even veelzeggend. Het betekent dat er een lijn is die een politieagent niet mag overschrijden. Het slaat op de zwijgplicht, de omerta rond misstappen van collega’s. Die dunne blauwe lijn duikt niet toevallig ook op in de afbeeldingen van Blue Lives Matter, de anti-Black Lives Matter-zet van de rechts en de politie.

Het eeuwige riedeltje dat naar boven wordt gehaald bij grote blunders, racisme of geweld, wil dat we geloven dat het probleem zich enkel bevindt bij een paar ‘rotte appels’ in de mand. Maar dat klopt gewoon niet, er is iets fundamenteel mis met het hele instituut. De problemen zijn zo fundamenteel dat zelfs die spreekwoordelijke ‘rotte appels’ zelden of nooit verwijderd worden.

Politieagenten voelen zich bij de uitvoering van hun functie in arme en gekleurde wijken boven elke vervolging of straf verheven. Niet verwonderlijk als je weet dat ze veel vaker opschorting van straf krijgen dan gewone burgers wanneer ze over de schreef gaan of dat ze kunnen rekenen op de omerta van hun collega’s. Naast de steun vanuit justitie, kunnen politieagenten bij elk gewelddadig incident dat naar buiten komt, ook nog eens op de onvoorwaardelijke steun rekenen van politici, politievakbonden en een veel te groot deel van de witte samenleving. Een groot deel van die samenleving staat zich zelfs schaamteloos vanop de kantlijn te verkneukelen over de vernedering, mishandeling en zelfs de dood van mensen, zeker als het over arme mensen en mensen van kleur gaat.

Zo eisten de politievakbond VSOA recent bijvoorbeeld een zeer harde aanpak tegen de “Brusselse stadsbendes die overal de baas willen komen spelen” naar aanleiding van wat schermutselingen waarbij niemand werd gewond, maar vroegen zij een week later om “zeer terughoudend te reageren” wanneer een politieagente een Hitlergroet brengt terwijl haar collega’s ondertussen een man wurgden.

Repressief, racistisch beleid

En natuurlijk is er niet alleen iets mis met het instituut politie. Voor politieagenten die opereren in een racistische samenleving en actief zijn in een gewelddadige werksfeer, is racistisch gedrag, etnische profilering en politiegeweld natuurlijk onvermijdelijk. Het zou misschien wel kunnen dat racisten statistisch oververtegenwoordigd zijn bij de politie, maar de overtuigingen van de gemiddelde witte agent verschillen over het algemeen niet veel van die van de gemiddelde witte burger. Mensen met een andere origine worden reeds decennia lang gecriminaliseerd en gedehumaniseerd, niet alleen door extreemrechtse groepen, maar ook door centrum- en linkse politici.

Er wordt een schrikbeeld opgehangen dat ondertussen mainstream is geworden en een draagvlak heeft gecreëerd voor een steeds repressiever beleid ten aanzien van mensen met een andere origine. Dat beleid wordt dan gehandhaafd door de politie. Democratische rechten en persoonlijke vrijheden worden op deze manier ondermijnd onder het mom van veiligheid. Soms vinden er zelfs regelrechte executies plaats op straat in het kader van die zogenaamde veiligheidscampagnes. Zo werd Mawda Shawri, een 2-jarig Koerdisch meisje, op donderdag 17 mei 2018 op een Belgische snelweg doodgeschoten door een politieagent als onderdeel van ‘Operatie Medusa’. Onder deze naam wordt de massale inzet van federale en lokale politieagenten aan de Franse grens in de regio Panne georganiseerd.

Op vrijdag 7 november 1997 schoten rijkswachters de 24-jarige Saïd Charki dood met 9 kogels in de rug in het kader van de gemeentelijke politieactie ‘Secureghem’. Semira Adamu, een 20-jarige vluchtelinge, is op 22 september 1998 tijdens een gedwongen repatriëring gestikt in een kussen dat haar door rijkswachters op het gezicht werd gedrukt. En meer recentelijk wordt ook de coronacrisis aangegrepen om bepaalde groepen te viseren, met coronaboetes en dodelijke achtervolgingen zoals degene die fataal werd voor de 19-jarige Adil Charrot op 10 april 2020. We houden ons hart vast nu de Antwerpse burgemeester Bart De Wever de zeer agressieve ‘Operatie Nachtwacht’ lanceert. De recepten zijn altijd weer dezelfde: met veel machtsvertoon en opgepepte agenten de volkswijken onderwerpen aan repressie.

Repressief beleid tegenover mensen met psychische aandoeningen

Verder leidt de manier waarop de politie mensen met psychoses of andere psychische aandoeningen aanpakt onnodig tot escalaties en zelfs de dood. Die personen hebben een behandeling nodig en horen thuis in de zorg en niet in politiecellen of gevangenissen. Zo had de 29-jarige Kadri Abderrahmane Ridha op 19 juli 2020 in Antwerpen duidelijk hulp nodig. Maar in plaats van deze hulp in te roepen, werd hij volgegooid met alcohol door kroegbazen en bezweek hij later onder het geweld van de politie die er werd bijgeroepen wanneer het volgens hen uit de hand liep.

De 26-jarige Jonathan Jacob stierf op 6 januari 2010 in een politiecel te Mortsel na een interventie van het Bijzonder Bijstandsteam van de Antwerpse lokale politie. Ze probeerden hem met geweld te kalmeren tijdens een psychose. Op 8 augustus 2009 werd Michael Tekin gedood in de gevangenis van Jamioulx. Drie cipiers hielden de 31-jarige man in een houdgreep tot hij stikte. Hij zat in een gewone cel terwijl hij eigenlijk in de psychiatrische afdeling van de gevangenis moest zitten. En het lijkt er op dat Jozef Chovanec, die stierf na een gespierde arrestatie op 24 februari 2018 in de luchthaven van Charleroi, eveneens in psychische nood was.

Defund the police

Als de problemen bij de politie zo institutioneel zijn en zo diep gebakken zijn in de structuren, dan is het misschien tijd om een radicaal andere visie op gerechtigheid te ontwikkelen. We hebben gerechtigheid in onze samenleving vernauwd tot straf en wraak terwijl het meer zou moeten gaan over gerechtigheid als een strategie voor het creëren van veilige gemeenschappen die gezond en duurzaam zijn. Dat bereiken we echt niet door mensen gewelddadig aan te pakken of door hen het strafrechtsysteem in te drijven.

In de VS drong de voorbije maanden het concept ‘Defund the police’ de mainstream binnen. In een interview met The Intercept legde schrijver en academicus Robin D.G. Kelley uit dat we door decennia van neoliberale propaganda als het ware gebrainwasht zijn en zelf denken dat meer politie het enige antwoord is op alles wat fout loopt in onze maatschappij.

Maar wat als we al die middelen die we nu spenderen aan korpsen en wapens en dure pantserwagens eens zouden gebruiken om te investeren in de mensen die in de hardst getroffen wijken wonen? Het realiseren van een dergelijke radicale verandering zal moeilijk zijn. Er is geen blauwdruk voor hoe een politievrije samenleving eruit zou moeten zien, maar er zijn wel pistes. In ‘The End of Policing’ gaat Alex S. Vitale, socioloog aan de City University of New York, die uitdaging aan. Vitale deed onderzoek naar manieren om te reageren op de criminalisering van dakloosheid door de stad, maar besefte gaandeweg dat geen van de voorstellen die hij presenteerde enig verschil maken. Zo is de huisvesting van daklozen bijvoorbeeld afgebouwd en is het probleem naar de politie doorgeschoven. Wat hij ook voorstelde aan de politie, of dat nu training of sensibilisering was, ze zouden mensen uit de openbare ruimte moeten blijven verwijderen en uit andere onderzoeken bleek dat al die hervormingen eigenlijk geen positief effect hebben. Hervormingen die de grondoorzaken van sociaal geweld niet aanpakken, zijn gedoemd te mislukken, stelt Vitale.

Vitale komt in zijn boek tot dezelfde conclusies als wat we hierboven beschreven. De bestaande ongelijkheid managen is de eigenlijke functie van politiewerk. Veertig jaar neoliberalisme hebben de sociale tegenstellingen op de spits gedreven en van de politie wordt dan verwacht dat ze alle sociale problemen veroorzaakt door de bezuinigingspolitiek beheren: dakloosheid, een falend onderwijssysteem, onbehandelde psychische aandoeningen en drugsmisbruik.

Stel nu eens dat we die spiraal zouden stoppen. Dat we beginnen met een deel van de middelen die naar de politie vloeien investeren in preventieve en curatieve diensten zoals geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en daklozenopvang. Zo decriminaliseer je mensen die eigenlijk als slachtoffer moeten behandeld worden en tegelijk zorg je op langere termijn voor een daling van de criminaliteitscijfers. Als we oprecht en op een democratische manier geweld en criminaliteit in onze samenleving willen bestrijden, dan moeten we het over een andere boeg gooien en in de eerste plaats de voedingsbodem ervan aanpakken. En die voedingsbodem bestaat voor het leeuwendeel uit sociale ongelijkheid en racisme.