Jozef Deleu oprichter en hoofdredacteur van het tijdschrift ‘Ons Erfdeel’ had het ooit over de pleinvrees van de kanunniken. In essentie gaat het om strijden voor zijn idealen, over vrijmoedig en provocerend zijn. Misschien zijn talloze economen ook wel bevangen door  pleinvrees? De vele ontmoetingen en gesprekken met mijn vakgenoten – als bescheiden econoom – hebben me alleszins niet van het tegendeel overtuigd.

We zijn door de opeenvolgende crisissen en de intensiteit ervan op een keerpunt beland. Het kapitalistisch universum draagt de kiemen in zich van de zelfvernietiging. De dialectiek is immers onverbiddelijk. Dé gelegenheid om het kapitalistisch systeem continu en kritisch onder de loep te nemen (zie de vele bijdragen op deze nieuwssite, die in de traditionele media het daglicht niet zien). De economen kunnen hier ontegensprekelijk een rol van betekenis spelen. Maar is daarvoor de wil en het politieke bewustzijn aanwezig?

Talrijk zijn de economen die uitermate traditioneel en kleinburgerlijk denken. Kortom, tegen de algemene stroom inroeien, is niet aan hen besteed. Ze hebben het dan ook niet zo begrepen op een kritisch-ethische benadering van het kapitalistisch systeem, laat staan op het in vraag stellen van de maatschappelijke verhoudingen.

Het systeem put zijn kracht uit de industriële en financiële groepen, die met de staat heel bijzondere relaties erop nahouden. De lotsverbondenheid tussen de politieke elites met de financiële en industriële elites is daarvoor tekenend. Hun belangen sporen soms opmerkelijk samen.

Een dergelijke opstelling van economen leent zich voor het bestendigen van de maatschappelijke verhoudingen. Ergo: ze voeden daarmee (on)bewust het alibi voor de afbouw van de sociaaldemocratische verwezenlijkingen. Dat daardoor de gemeenschapszin en de solidariteit ondergraven wordt, gaat aan hen grotendeels voorbij.

Hoeft het nog te verwonderen dat burgerlijke economen pal achter de rapporten van het IMF en OESO staan? Rapporten waarin het groeidenken centraal blijft. Een groeidenken gelegitimeerd door de economische draagvlaktheorie. Anders geformuleerd: in crisistijden hanteert men de zogenaamde economische wetmatigheid dat een drastische inkrimping van de overheids(uitgaven) absoluut noodzakelijk is om de crisis het hoofd te bieden.

Een gekend recept hierbij is het profileren van de overheidssectoren als sectoren met maximale tekortkomingen. De roep om meer privatisering van overheidsdiensten past perfect in dit ideologische plaatje en impliceert een welbepaalde politieke en maatschappijvisie In het Europese halfrond van de politieke besluitvorming krijgt dit dagelijks gestalte via de neoliberale agenda.

De saneringsdrift via ontslagen, afslankingen en besparingen zorgt voor brute schokgolven in alle lagen van de bevolking. De toekomstperspectieven ogen somber. Ik vermoed dat de ontslagen Griekse ambtenaren zich momenteel moeten voelen als Johannes Pinneberg, het tragische hoofdpersonage uit Hans Fallada’s werk ‘Kleiner Mann, was nun?’ En wat zich momenteel afspeelt in de EU, is voor de gewone vrouw en man sociaal onrechtvaardig, onbillijk en maatschappelijk onverantwoord. De huidige crisis raakt met andere woorden de basisprincipes van de ethiek.

Het is frappant hoe bitter weinig inlevingsvermogen burgerlijke economen hierbij aan de dag leggen. Het is alsof ze zich verschuilen achter hun cijferrapporten en macro-economische beschouwingen en analyses. Soms getuigen hun publicaties van een onovertrefbaar optimisme.

De imperfecties van de marktwerking of zelfs het totale marktfalen, zijn volgens hen slechts van tijdelijk aard. Zo ook bij  prof. Koen Schoors (UGent). In een van zijn recente columns in de krant De Morgen – best genietbaar overigens – bekijkt hij de huidige crisis louter als een coördinatieprobleem van de markteconomie.

Volgens Schoors komt het er dus op aan het bestaande systeem bij te sturen en te stabiliseren. Alles komt dan wel in orde en is het opnieuw de productie van goederen en diensten die ‘onze’ welvaart zal bepalen. Van een blind vertrouwen in de markteconomie gesproken!

In de curricula van economische faculteiten is het vandaag met een vergrootglas speuren naar cursussen met een maatschappijkritische inslag. Als economiestudent begin jaren zeventig waren de cursussen van Ernest Mandel en Piet Frantzen verhelderend.

De inzichten in de politieke economie en in de geschiedenis van het economisch denken vanuit een marxistisch analysekader scherpten de kritische reflex en het bewustzijn aan. Zoveel is zeker. Geef de economen in spe dan ook een grotere bagage mee op dat vlak. Hét probleem: de economische faculteiten zijn bemand en worden bestuurd door de burgerlijke economen.

Henri Christiaen

Henri Christiaen studeerde economie en pedagogie aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij verzorgde radioprogramma’s voor het August Vermeylenfonds over economie en ethiek, onderwijs en de verzuiling in de ziekenhuissector. Auteur van handboeken economie, artikels rond economisch-maatschappelijke en onderwijskundige thema’s en recensies van boeken.

Interessante info

– Een tweede vertaling van het boek van de Duitse auteur Hans Fallada (bekend van Alleen in Berlijn). Wat nu, kleine man? is  recentelijk gepubliceerd door de Uitgeverij Cossee.

– Frantzen Piet, Overzicht van het economisch denken. Een Marxistische analyse, Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij, 1973, Antwerpen

– Mandel Ernest, La Crise 1974-1978. Les faits, leur interprétation marxiste, Flammarion, 1978, Paris

– Schoors Koen, Alleen de angst moeten we vrezen, De Gedachte, maandag 7 november 2011, www.demorgen.be