In ‘Barbertje moet hangen’ (De Standaard 4 juni) kondigt Eric Corijn, hoogleraar aan de VUB, aan zijn diensten in het raam van de samenwerkingsovereenkomsten met de KUL stop te zetten, als reactie op de afdanking van Barbara Van Dyck die er werkzaam was als onderzoekster.

Het ontslag noemt hij “broodroof na wat ondoorzichtig snelrecht, verricht als bij de inquisitie en niet volgens een modern arbeidsrecht”. Hij roept ook op tot solidariteit binnen de academische wereld voor recht op verdediging en doorzichtige rechtspraak.

Een paar dagen eerder publiceerden de vijf rectoren van Hasselt, Leuven, Gent, Antwerpen en Brussel (zoals uit de eerste plaatsnaam blijkt, hier in willekeurige volgorde opgesomd) hun gezamenlijk standpunt over “de vernietigingsactie van het Field Liberation Movement tegen een veldproef met aardappelen”.

Zij zijn vooral geschokt door “het grijpen naar geweld, het verwerpen van wetenschappelijke methode en democratische, politieke besluitvorming door het FLM”.

Het zijn allemaal dure woorden: broodroof, wetenschappelijke methode, democratische besluitvorming, gebruik van geweld. Wat is activisme en wat heet ‘geweld’? Over dit laatste enkele gebeurtenissen uit de recente geschiedenis.

Tiananmenplein, 1989. Een strijd voor politieke en economische hervormingen. Het is de verdienste van studenten te geloven in de utopie van verandering. Meer dan twintig jaar later zijn mensenrechten niet meer dan een verplicht nummertje op het programma van de vele politieke stoeten die China aandoen. Uiteindelijk gaat het over zaken doen, niet? Wie betwist actueel dit feit tijdens een gesprek met de voornaamste speler op de globale vrije markt?

Paarl, 1990. Mandela verlaat de Victor Verster gevangenis. In 1994 wordt hij president van het niet-raciale Zuid-Afrika. Hij was, voor zijn opsluiting, de leider van de militaire vleugel van het ANC. Zo maakt hij een einde aan de apartheid, ingesteld door Groot-Brittannië, de eeuwenlang belangrijkste koloniale macht. Op economisch vlak blijft alles er grotendeels ongewijzigd (lees ‘De shockdoctrine, opkomst van het rampenkapitalisme’ van Naomi Klein).

Egypte, Tunesië, Libië, Jemen, Bahrein, Syrië… vandaag. De oorzaken voor de protesten in de Arabische wereld zijn politiek en economisch: corruptie, mensenrechten, verkiezingsfraude, werkloosheid, prijsstijgingen, armoede. De bewoners eisen vooral een eerlijke verdeling van de rijkdommen en kansen voor ontwikkeling. Op de achtergrond spelen vooral belangen van grondstoffen en politieke strategie. Actueel hebben deze protesten een wereldwijde, globale weerklank.

Acties en protesten richten zich tegen sociaal, economisch en ecologisch onrecht. Tegen machtige spelers, internationaal uitgebouwd. De mondige mens legt zich niet langer neer bij verordening en gezag. Het is een makkelijke vorm van recuperatie om als instantie, als autoriteit, acties en protest via het cachet “geweld” te neutraliseren.

Een andere vraag is of de rector zelf, als werkgever, met zijn ontslag niet redelijk gewelddadig te werk gaat? Individueel ontslag is wettelijk (maw legitiem, beschaafd) geregeld. Het blijkt vooral een efficiënt middel te zijn. Een adequate stok achter de deur indien er door een werkgever misbruik wordt van gemaakt.

Het is dan inderdaad niets minder dan broodroof of financiëel droogleggen. Met of zonder vergoeding, dat hangt wat af van de arbeidsrechtspraak. Al wordt de vergoeding dan bijzaak. Wèg is hoofdzaak één. Tonen wie de baas is, hoofdzaak twee.

Onze nationale wetgeving kent de werkgever zeer uitgebreid (“feodaal” zoals Corijn in zijn tekst aanduidt) ontslagrecht toe. Onbeperkt zelfs, als hij maar betaalt. Het moet zijn dat de rector van Leuven zich goed voelt in zijn rol als kasteelheer.

Een ander beschaafd, zeg maar ‘democratisch’, middel voor regulering door overheid en economie is het (al dan niet) verlenen van financiële middelen. Overheidsgelden voor de media, financiering van wetenschappelijk onderzoek, sponsoring en reklame, subsidie voor politieke partijen, voor kunst en cultuur…

Wereldwijd vooral, met gelden uit internationale subsidiepotten, of vette contracten voor industriële ontwikkeling, (her)opbouw, beveiliging, bewapening. 

Zoals het ontslag drukkingsmiddel is voor het individu, zo is de geldkraan er een voor organisaties en instellingen. Immers: wie braaf is krijgt lekkers, wie stout is de roe. Voor beiden geldt het eenvoudige principe: je speelt mee of je speelt niet mee.

Het leidt ons naar de tweede draad die loopt doorheen de drie hogervermelde gebeurtenissen: de economische determinante. Het is ook dat element dat Corijn onderstreept, als hij het heeft over het gentechnologisch onderzoek.

En bij uitbreiding als hij het heeft over de ganse zogezegde ‘vrije wetenschap’. Hij vraagt zich af wie het erover eens is dat “kennisvermeerdering met schaarse middelen onderhevig moet zijn aan maatschappelijke prioriteiten en niet mag afhangen van de keuze van investeerders”.

Het geeft meteen ‘wetenschap’, en bijgevolg de rectoren, de plaats die hen toekomt. Eveneens ‘democratie’, en de politici als directe bedienaars ervan. Zij zijn dikwijls slechts de waterdragers van de globale economische en financiële machten.

Het relativeert grotendeels ons zelfverklaard ideaal van vrijheid en participatie. Zonder in ideologische discussies te vervallen bevat onze democratie een grote dosis dictatuur, van het kapitaal.

En om Tobback (*) te counteren: het is in de eerste plaats het voorrecht van jongeren om daartegen in te gaan.

(*) Wat is me dat daar toch in Leuven? Iets in het water? De komkommers ?