“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.
Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. (n.v.d.r.)
Oekraïne, een oligarchenstaat
Er is al veel inkt gevloeid over de macht van de oligarchen in Rusland. Maar dat fenomeen beperkt zich niet tot het land van Poetin. Ook in Oekraïne houdt een kleine groep oligarchen de politiek in een stevige greep. Ze zijn eigenaar van de belangrijkste tv-zenders, financieren de politieke partijen, zijn zelf politicus of controleren hun pionnen in het parlement.
Net zoals Rusland is ook Oekraïne een oligarchenstaat. Slechts een honderdtal oligarchen bezitten 80 procent van de rijkdom. De 44 miljoen Oekraïners moeten zien rond te komen met de resterende 20 procent. Dit is zo extreem dat in september 2021 de Europese Rekenkamer oordeelde dat de Oekraïense oligarchen de rechtstaat ondermijnen en een bedreiging vormen voor de ontwikkeling van het land.
President Zelenski bevestigde dit zelf in een persconferentie in november 2020, waarin hij beweerde dat Russische en Oekraïense oligarchen een staatsgreep tegen hem beraamden. Zelenski, die zelf aan de macht is gekomen met de steun van oligarch Igor Kolomoyskyi, een machtige zakenman en Amerikaanse trustee met een driedubbel Oekraïens, Cypriotisch en Israëlisch paspoort.
In november 2020 zei President Zelenski dat Russische en Oekraïense oligarchen een staatsgreep tegen hem beraamden.
Biden wil de wereld overtuigen dat de oorlog in Oekraïne draait om een titanengevecht tussen democratie en autocratie. Bedoelt hij de autocratie van Oekraïense oligarchen zoals die van de grootste oligarch Rinat Achmetov?
Rinat Achmetov. Foto: Michail Maslovski, Wikipedia / CC BY-SA 3.0
In 1999 stond die man nog op de Oekraïense lijst van de leiders van de gevaarlijkste georganiseerde misdaadgroepen. Met zijn misdaadgeld kocht hij voor een prikje metaalfabrieken en steenkoolmijnen op in de Donbas. Vandaag schat Forbes zijn fortuin op 6 miljard dollar.
Vandaag is hij de grootste producent van ijzererts en staal, heeft een dominante positie op de Oekraïense elektriciteits-, steenkool- en gasmarkt, heeft een eigen bank, een eigen voetbalclub Sjachtar Donetsk, een reeks mediabedrijven en de mooiste hotels van Oekraïne.
Driehonderdduizend Oekraïense mijnwerkers, staalarbeiders en bedienden sloven zich dagelijks voor een hongerloon af om zijn stapels dollars te vergroten. Daarmee kocht hij het duurste huis van Hyde Park in Londen en voor tweehonderd miljoen de villa aan de Franse Riviera die eerder eigendom was van de Belgische koning Leopold II.
Driehonderdduizend mijnwerkers, staalarbeiders en bedienden sloven zich dagelijks voor een hongerloon af om zijn stapels dollars te vergroten.
Zoals de meeste superrijken wedde hij op het paard dat hem het meeste winst garandeerde. Hij had de presidentskandidaat van Rusland Janoekovitsj altijd gesteund en rijkelijk beloond, maar toen die de benen nam tijdens de Maidanrellen, zat Achmatov met een probleem.
Via een bevriende Russische oligarch huurde hij de politieke adviseur Paul Manafort in, de latere adviseur van Donald Trump. Manafort gaf Achmatov advies hoe hij zijn imperium kon ‘verwesteren’ en streek daarvoor twaalf miljoen dollar op.
Het advies was heel succesvol want het jaar daarop kreeg de oligarch al een lening van anderhalf miljard dollar van de banken ING Amro en Deutsche Bank. Al in 2001 had Achmatov een deel van zijn activiteiten naar Nederland verhuisd. Hij groepeerde zijn staal- en mijnbouwbedrijven onder het bedrijf Metinvest BV.
Later richtte hij zijn eigen energiebedrijf DTEK op in Nederland. In 2018 leenden ING en Deutsche Bank 2,2 miljard aan Metinvest. De grondstoffenmarkt is een erg lucratieve sector, ook voor banken. Winst boven alles.
Dit verhaal legt de onderliggende cynische waarheid van deze oorlog in Oekraïne bloot.
Dit verhaal legt de onderliggende cynische waarheid van deze oorlog in Oekraïne bloot. Terwijl Europese en Amerikaanse leiders de macht en de corruptie van de Russische oligarchen en beschermheer Poetin uitspuwen, worden de Oekraïense oligarchen en hun uitbuiting en corruptie in stand gehouden omdat ze terecht kunnen bij Europese banken.
Zo wordt zuurverdiend geld van de Oekraïners doorgesluisd naar Westerse banken. De Russische en Oekraïense Oligarchie en de Westerse monopolies zoals Bayer, Cargill en andere delen dezelfde doeleinden: hun imperium uitbreiden en verzekeren.
De politieke leiders dienen – bewust of onbewust – deze doelstellingen van monopolies met tegengestelde belangen, die op de kap van de gewone mensen worden uitgevochten. Gisteren was het gekonkel tussen hen vreedzaam, vandaag niet meer vreedzaam.
Monopolie en oligarchie
Als de media het hebben over de Westerse multinationals dan spreken we over ‘monopolies’. Spreken ze over de Oost-Europese multinationals dan noemen ze hen ‘oligarchieën’.
Monopolies of oligarchieën zijn een vrij nieuw verschijnsel. Ze werden in het begin van de 20ste eeuw geboren uit kartels en ontwikkelden zich zo immens dat ze vandaag de dominante machten van het economisch leven op aarde uitmaken.
De politieke leiders dienen de doelstellingen van monopolies met tegengestelde belangen, die op de kap van de gewone mensen worden uitgevochten.
Zo zijn er nog slechts veertien grote autoconstructeurs wereldwijd actief. Een tiental grote oliemaatschappijen domineren de markt van olie en gas met aan de top PetroChina, Sinopec gevolgd door het Saoedische Aramco en het Amerikaanse Exxon. Je kan zo voor praktisch voor elke industrietak een lijstje aanleggen van de dominerende monopolies.
Jeff Bezos. Foto: James Duncan Davidson, Flickr / CC BY 2.0
Hun bazen zijn superrijk. In het Westen noemen we hen zoals Bezos, Arnault of Gates ‘succesvolle ondernemers’, in Rusland krijgen ze de titel ‘oligarchen’.
Er is natuurlijk wel een verschil tussen beiden. De Westerse miljardairs hebben hun kapitalen vergaard door erfenissen of door in het gat te springen van nieuwe technologieën. De Russische en Oekraïense miljardairs deden dit door na de val van de Sovjet-Unie voor een appel en een ei hele industrietakken in te pikken.
Maar hoe je een monopolie ook noemt, hun dwangmatig doel is hetzelfde: het wereldwijd veroveren van een zo groot mogelijk aandeel in grondstoffen, in productie en in de wereldmarkt. Daarvoor trachten ze concurrenten te verslaan of op te kopen.
Vermits daar de grote winsten zitten, is de financierswereld – zowel de beurs als de banken – geïnteresseerd om hen te sponsoren en zo de vetpotten te verdelen.
De grote verschuivingen tussen machtige economische blokken vertaalt zich al enkele decennia in militaire oorlogen.
Wil ik hier de lezer een sterk vereenvoudigde les economie op de mouw spelden? Ik leg deze economische concurrentiestrijd van de monopolies uit omdat ze aan de basis lag van wereldoorlogen. En dat is mijn punt: door de grote verschuivingen in de verhoudingen van machtige economische blokken vertaalt die economische strijd zich al enkele decennia opnieuw in militaire oorlogen.
Is de Derde Wereldoorlog al begonnen?
Zoals de Eerste Wereldoorlog draaide om de controle over de koloniën tussen de twee machtigste imperialistische blokken van de Westerse wereld met hun respectievelijke monopolies als gangmakers, is dat euvel vergelijkbaar met de situatie van vandaag. Met dat grote verschil dat de twee machtsblokken zich nu groeperen rond de as China-Rusland en de as VS-Europa.
De Sovjet-Unie was een sterker machtsblok, maar was een gesloten economie en had geen private monopolies die een bedreiging vormden voor het Westen.
De confrontatie tussen de twee nieuwe machtsblokken en hun monopolies is vooral vanaf de jaren 1990 versneld.
De confrontatie tussen de twee nieuwe machtsblokken en hun monopolies is vooral vanaf de jaren 1990 versneld. Het startsein was de oorlog van de VS tegen Irak. Op dit ogenblik woedt de oorlog om de toegang tot grondstoffen te verzekeren voor de Amerikaanse en Europese monopolies niet alleen in Oekraïne, maar ook en vooral in Afrika.
Oekraïne is de graanschuur van Europa en daarom een droom voor monopolies als Cargill, Bayer, enz., maar Afrika is een droomfabriek aan grondstoffen. De toenemende conflicten in Afrika en het Midden-Oosten geven hiervan de pijnlijke illustratie.
De vergeten Afrikaanse oorlogen
Na de val van de muur en de ineenstorting van de Sovjet-Unie voelde de VS zich heer en meester over de wereld. Met wat in elkaar geflanste leugens en zonder VN-mandaat vielen VS troepen na vernietigende bombardementen Irak binnen. De controle over de grote Iraakse oliereserves was de voornaamste reden.
Het besluit van Saddam Hoessein om de olie in euro en niet langer in dollar te verhandelen was eveneens een belangrijke reden. Want het imperium van de VS multinationals is nauw verbonden met de sterke koers van de dollar. Het laat Washington toe landen te chanteren en oorlogen te voeren op kosten van de hele wereld en het zet de VS multinationals in een sterke concurrentiepositie.
De oorlog in Syrië was een eerste onrechtstreekse confrontatie tussen Rusland en de Westerse mogendheden.
De oorlogen tegen Afghanistan, Syrië en Libië hadden naast economische ook militair strategische doeleinden. De oorlog in Syrië was een eerste onrechtstreekse confrontatie tussen Rusland en de Westerse mogendheden. Rusland ging na drie oorlogen aan zijn eigen grenzen, namelijk in Georgië, Tsjetsjenië en Oekraïne, nu ook ver van zijn grenzen als nieuwe imperialistische macht zijn economische belangen militair verzilveren.
De tussenkomst in het voordeel van president Assad in de oorlog tegen het Islamitisch Kalifaat, bewapend door de Saoedi’s, werd betaald met toegang tot de Syrische havens en tot de gas- en olieproductie.
Al langer maakte de VS voor operaties in het buitenland gebruik van privémilities waarvan de voornaamste Black Waters. Onder andere in Irak knapten ze het vuile werk op. Rusland kopieerde met de oprichting van de Wagnergroep deze tactiek.
Ondertussen kwamen de tienduizend elitetroepen van de Wagnergroep al in actie in Syrië, Oekraïne, Libië, Soedan, de Centraal-Afrikaanse republiek, Mali, Madagaskar en Mozambique. Meestal ging het om gruwelijke afrekeningen van opposanten en rebellen die de officiële regering bekampen. In ruil kreeg Rusland toegang tot de rijkdommen van dat land. Ik geef het voorbeeld van Soedan.
Al langer maakte de VS voor operaties in het buitenland gebruik van privémilities. Rusland kopieerde deze tactiek.
Al Bashir en Poetin. Foto: kremlin.ru
De Soedanese dictator Al Bashir moet voor het Internationaal Hof van Den Haag verschijnen wegens genocide in Darfoer. Hij vreesde al lang voor zijn gevangenneming. Dit maakte hem zo zenuwachtig dat hij in november 2017 naar Moskou vloog om president Poetin om bescherming te vragen “tegen de agressieve acties van de VS”.
Een maand later trainden huurlingen van de Wagner-groep Soedanese rekruten. De Wagnermilitie werd ook ingezet voor de beveiliging van goud-, diamant- en uraniummijnen. De Russische vloot kreeg toegang tot Port Soedan aan de Rode Zee en meteen een toegangspoort tot Oost-Afrika.
Het Russische kartel M Invest en haar Soedanese dochtermaatschappij Meroe Gold verwierf concessies in de mijnbouw. Daardoor kon Rusland zijn goudreserves flink aanvullen.
Sinds de jaren 1990 verscheen er een nieuwe kaper op de kust van Afrika. Een kaper met geld, die een alternatief bood voor het IMF en de Wereldbank: China.
Nieuwe economische projecten en infrastructuurwerken werden gesponsord door het China-Afrika Ontwikkelingsfonds (CAOF), dat deel uitmaakt van de Chinese ontwikkelingsbank. Met de overschotten aan dollars probeert China de eigen behoeften aan grondstoffen te laten samenvallen met ontwikkelingsprojecten in het Zuiden.
De oorlogen in Afrika draaien om een gevecht voor de Afrikaanse grondstoffen.
Toen Ethiopië in 2011 ondanks een Egyptisch veto toch startte met de bouw van Grote Renaissancedam (GERD) op de Blauwe Nijl was de Egyptisch regering razend. De grootste dam van Afrika moet Ethiopië elektrificeren en zelfs toelaten elektriciteit te exporteren naar de buurlanden.
De VS kozen partij voor de Egyptische president Abdel Fatah al-Sisi, door de Donald Trump “mijn favoritie dictator” genoemd. De VS leverden militair materieel, Egypte en Soedan stuurden soldaten naar de opstandige Ethiopische provincie Tigray wiens troepen oprukten naar Addis Abeba met als doel een regeringwissel.
De coup mislukte door de wapenleveringen van China en Turkije aan Ethiopië. Het debacle van deze Amerikaanse operatie is een enorme stap vooruit voor de soevereniteit van Afrika, maar toont ook dat de plannen van de VS meer en meer gedwarsboomd worden door Rusland en China.
Die oorlogen in Afrika draaien om een gevecht voor de Afrikaanse grondstoffen, niet zoals in de koloniale tijd door landen te verdelen als stukken van een koe, maar door chantage, intriges en militaire interventies van eigen privémilities of ‘bevriende’ militairen.
Zwaarden omsmeden tot ploegscharen
Wie geloofde dat de internationalisering van het kapitaal een garantie is voor de vrede is eraan voor de moeite. Monopolies verdedigen hun belangen, niet de vrede. Wie de rol van de monopolies in conflicten verbloemt, doet mee aan volksverlakkerij.
Oorlog is een totale oorlog: mediaoorlog, financiële, economische en militaire oorlog en tegenwoordig ook cyberoorlog. Oorlog is ook valutaoorlog. De roebel verloor veertig procent van zijn waarde. Als tegenzet verplicht Poetin de gas- en olierekening in roebels te betalen, waardoor Europese landen dagelijks honderden miljoenen euro’s moeten omzetten in roebels en zo ongewild de roebel ondersteunen.
Wie de rol van de monopolies in conflicten verbloemt, doet mee aan volksverlakkerij.
Draait Europa de gaskraan dicht dan kan Poetin met zijn gas en olie de Chinese groei verder ondersteunen en versterkt dit de waarde van de Chinese yuan tegenover de dollar. De Westerse landen stelden financiële en economische sancties in die niet alleen de Russische bevolking treffen, maar ook de Europese bevolking.
De hogere brandstof- en voedingsprijzen tasten gevoelig in de portemonnee. Een voedselcrisis zal vooral de Sahellanden treffen. Pandemieën, milieurampen, opwarming van de aarde, oorlogen … vrede, solidariteit, rechtvaardigheid, fossiele brandstoffenstop, dat kan ons redden.
Aan Russische zijde vergoelijkt Poetin de invasie in Oekraïne met nationalistische argumenten – Oekraïne maakt historisch deel uit van Rusland – en met veiligheidsargumenten – Oekraïne als lid van de NAVO vormt een rechtstreekse bedreiging voor Rusland.
Aan Oekraïense en Westerse zijde zwaaien de leiders met de oorlog voor democratie en vrijheid en tegen autocratie en inmenging. Laat het duidelijk zijn, om het standpunt van Noam Chomsky te citeren: “Politieke overwegingen, zoals die aangehaald door de Russische president Vladimir Poetin, kunnen niet worden gebruikt als argumenten om het lanceren van een invasie tegen een soevereine natie te rechtvaardigen.”
In de hele wereld houden de toegenomen militaire conflicten tussen economische en militaire machtsblokken een gevaar in voor de wereldvrede.
Niet alleen in Oekraïne, maar in de hele wereld, houden de toegenomen militaire conflicten tussen economische en militaire machtsblokken een gevaar in voor de wereldvrede. Het vuur dat de conflicten doet opflakkeren zijn de botsende belangen van de monopolies van grote mogendheden maar vooral van de VS en Rusland, op dit ogenblik de meest agressieve grootmachten.
De enige en beste uitweg uit deze oorlog is zo snel mogelijk onderhandelingen starten en komen tot een vredesakkoord dat de meeste garanties biedt op een standvastige vrede. Alle regeringen en de VN moeten druk uitoefenen op de Russische en Oekraïense regering om de wapens neer te leggen.
