De vloek van Deng

Hoe China het Westen consumptieverslaafd maakte

Een eerste belangrijke kiem werd geplant door niemand minder dan Deng Xiaoping. Toen die in 1978 de macht van ‘grote roerganger’ Mao Zedong overnam in China, leidde hij het land na jaren van economische stilstand binnen in de wereld van het kapitalistische gedachtegoed. Het maakte volgens hem immers niet uit of de kat wit of zwart was, “als ze maar muizen ving”. Hij deed fabrieken bouwen die vooral produceerden om naar het Westen te exporteren, het liefst tegen dumpingprijzen. Daardoor werd het Westen overspoeld met goedkope producten uit de sweatshops van China. En we kochten massaal.

De ‘walmartisering’ van de westerse economieën – naar de Amerikaanse warenhuisketen, die symbool staat voor ongebreidelde globalisering en die alsmaar goedkopere producten aanbood ten koste van bijna alles – was begonnen. Eerst gingen de VS voor de bijl, vervolgens ook (zij het iets gematigder) Europa. Heel snel werd op die manier bijna geruisloos het einde ingeleid van onze industriële samenleving. Fabrieken werden machine per machine uit elkaar gevezen en naar China getransporteerd, om daar weer opgebouwd te worden – allemaal om de westerse honger naar spotgoedkope verbruiksgoederen te kunnen stillen.

Het lijkt een grote stap van het China van Deng naar de problemen waarmee Europa en de Verenigde Staten vandaag worstelen. Toch heeft de opkomst van China er op minstens twee manieren toe bijgedragen dat het Westen in een kredietkramp sukkelde. De toevloed van goedkope producten (dankzij onder meer lage lonen) uit China werkte op de middenklasse in het Westen in als een shot heroïne op de hersenen van een potentiële junk: ze maakten haar consumptieverslaafd. Het Westen kocht om te kopen, als het moest op krediet. Omdat de westerse verslaving gefinancierd werd door de Chinese overheid, die voor duizenden miljarden dollars Amerikaanse staatsschuld opkocht, gingen in het Westen geen alarmbellen (inflatie!) af. De schuldenberg van particulieren en overheden groeide langzaam maar zeker.

Tegelijkertijd begon de westerse samenleving ook haar eigen industriële basis te veronachtzamen – de tweede reden waarom de ontwikkelingen in China ons een duwtje richting kredietcrisis gaven. Plotseling hadden we het alleen nog maar over een kenniseconomie, maar we vergaten dat kennis ook ingenieurs nodig heeft, die alleen in fabrieken te vinden zijn en die er voor zorgen dat er in een land ook tastbare zaken geproduceerd worden. (Het liefst op een zo duurzaam mogelijke wijze, omdat we anders drie aardbollen nodig hebben. Ook dat is een inzicht dat de Chinezen al meer in de praktijk brengen dan westerse landen.)

Toen Deng Xiaoping in 1989, na de bloedig onderdrukte opstand op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing, ook nog eens een ‘ronde van China’ deed om zijn landgenoten ondernemerschap en innovatiedrang bij te brengen, zette hij het Westen met de rug tegen de muur. Maar het Westen besefte dat niet, integendeel.

Het Westen was zegedronken door de instorting van het Sovjetimperium: de vrije markt had gezegevierd, en zelfs China nam het model over. De kiem van marktontsporing was toen al aanwezig. Hij sluimerde in de al te triomfantelijke feestroes van het neoliberalisme, in de bandeloosheid van de financiële sector, die elke voorzichtigheid liet varen, in het proces van de-industrialisering, in de teloorgang van het evenwicht tussen kapitaalmarkten enerzijds en ‘sociale vrede’ anderzijds bij de bestrijding van inflatie, met grote werkloosheid en oplopende staatsschulden tot gevolg.

Voorpublicatie uit “De onzichtbare hand die ons wurgt” van Bart Staes – morgen het volgende deel

Het boek verschijnt op vrijdag 15 juni als e-reader op DeWereldMorgen.be.

Je kan het boek vanaf 15 juni zowel hier als op de website van Bart Staes (www.bartstaes.be) downloaden