We willen het hier niet eens hebben over de explosie van extreemrechtse samenzweringstheorieën op het moment dat tientallen brandweerlieden het vuur probeerden te blussen in de 850 jaar oude kathedraal. Zelfs hun onzin weerleggen zou niet productief zijn. Het bezorgt hen enkel meer aandacht in hun poging om een rassenoorlog te ontketenen en daar draait het om in deze sociale mediatijden. Of dacht je dat Trump ook maar enigszins last heeft gehad van de factchecking op de 9.014 leugens die hij de afgelopen twee jaar opdiste?

De identitaire strijd die in die middens ontstond, heeft ondertussen het hele maatschappelijke debat aangetast. Dat bleek nog maar eens in de uren nadat de eerste beelden circuleerden van de brand in de Notre Dame. Een kerk die gebouwd werd in lang vervlogen tijden veranderde plots in een wapen in de clash der imaginaire beschavingen.

Vreemd genoeg was het deze keer president Jean-Claude Juncker die … euh … het meest nuchter bleef. “De Notre Dame behoort toe aan de hele mensheid”, tweette hij en zo is het ook. De kathedraal op het Île de la Cité mag je plaatsen in het rijtje van Machu Picchu, Aksum, Gizeh, Jeruzalem, Athene, Rome, Angkor Wat, de Verboden Stad en nog tal van andere architecturale wonderen uit lang vervlogen tijden.

De kathedraal van iedereen

De oude Dame heeft het potentieel om iedereen aan te spreken. Die ‘Notre’ interpreteer je dus best zo breed mogelijk. Dat was niet hoe de meeste politici reageerden. Macron had het in zijn eerste toespraak omringd door ernstig kijkende oudere witte mannen over ‘onze geschiedenis en ons lot’. Mocht u er aan twijfelen wat hij met die ‘ons’ bedoelde had hij het ook nog over ‘de emotie van een hele natie’.

Anderen maakten van de kathedraal een embleem van heel Europa. De Oostenrijkse president Van der Bellen noemde de Notre Dame een ‘belangrijk symbool van onze gemeenschappelijke Europese cultuur’. Wat hij zich daar bij voorstelt is niet helemaal duidelijk. Feit is wel dat de kathedraal bijna 800 jaar lang uitrees boven een verscheurd continent waar de ene na de andere oorlog tientallen miljoenen slachtoffers maakte.

Nog anderen hadden het over een monument van de judeo-christelijke beschaving. Bittere ironie want nog geen twintig jaar nadat de eerste steen werd gelegd besliste koning Philippe II zijn joodse onderdanen te verdrijven. Hun gebouwen, gronden en synagoges werden in beslag genomen.

Sommigen leken ook verbaasd dat moslims treurden om het gebouw. Op Twitter werden moslims bedankt voor hun steun aan ‘christenen’. Het lijkt goedbedoeld, maar het is een redenering die helemaal meegaat in het idee van die ingebeelde clash of civilizations. Het is in de eerste plaats verbazing over het feit dat moslims ook gewoon mensen zijn. Zo ver zijn we dus gekomen.

In de weg staan

Dat de Notre Dame ingelijfd wordt bij de Franse natie is ook bedenkelijk. De kathedraal werd gebouwd met de steun van Lodewijk VII, maar die noemde zich toen koning der Franken. Hij en zijn voorouders hadden enkel macht over het gebied rond Parijs en Orléans.

Net in de periode dat Frankrijk een republiek werd, leek de Notre Dame wel in de weg te staan. Het gebouw werd geplunderd in 1793 en omgedoopt tot Tempel van de Rede. Het waren twee schrijvers die de kathedraal van de ondergang zouden redden. Zij zorgden er voor dat de plannen om de Notre Dame af te breken niet doorgingen. Chateaubriand maakte de gothiek opnieuw hip. Hij beschreef gothische kerken als bossen waarin de middeleeuwse devote christenen hun primitieve geloof beleefden.

De onstuimige revolutionair Victor Hugo ging verder op dat elan en overtuigde zijn landgenoten die in die hoop stenen een symbool van verknechting zagen dat de Notre Dame eigenlijk een vrijheidsmonument was. In zijn romantische visie werden de middeleeuwse Parijzenaars de prototypes van wat later de vrije burger zou worden. Zijn roman Notre Dame de Paris werd een hit en enkele jaren later begonnen eindelijk de grote restauratiewerken. Die waren zo ingrijpend dat Notre Dame evengoed een 19de eeuws gebouw kan genoemd worden.

Disney-effect

Meer nog dan Hugo is het wellicht Disney dat er voor gezorgd heeft dat de Notre Dame een wereldmonument werd. De film De klokkenluider van de Notre Dame maakte van Esmeralda en Quasimodo iconen in de hele wereld.

Hoewel de Notre Dame elk jaar 12 miljoen bezoekers over de vloer krijgt, werd het gebouw net als in de tijd van Victor Hugo opnieuw verwaarloosd. De woorden van Jean-Michel Leniaud, hoofd van de wetenschappelijke raad van het Nationaal Instituut voor het Erfgoed, klinken hard. “Het gebrek aan onderhoud en dagelijkse aandacht voor een belangrijk gebouw zijn de oorzaak van deze ramp”, zei hij in de Franse krant La Croix. “Wij doen alsof ons patrimonium voor altijd zal blijven bestaan, zonder dat we er iets voor doen.”

De kerk smeekt al jaren om 150 miljoen euro voor restauratiewerken. Ondertussen behielpen ze zich met plastieken buisjes om het water af te voeren en verzamelden ze gevallen brokstukken in een ‘begraafplaats voor stenen’. Besparingen en Europese begrotingsregels, weet u wel.

Daar zijn de miljardairs

Door de spectaculaire brand stroomt het geld nu wel plots. De miljardairs van Frankrijk, met Pinault (30 miljard euro en nog net in de top 30 van rijkste mensen op aarde) en Arnault (80 miljard euro en daarmee nummer 4 in de wereld) op kop, trokken de geldbuidel open. Die twee schonken respectievelijk 100 en 200 miljoen euro. Met die giften proberen ze hun imago op te poetsen. Dankzij Macron kregen ze belastingverminderingen en de woede van de gele hesjes er bovenop. De artikels over de gift van Bernault vergeten ook te melden dat de man in 2017 3 miljoen euro verdiende. Per uur!

Op het eerste gezicht lijken die giften goed voor zo’n 0,2 à 0,3 procent van hun fortuin. In realiteit is het veel minder. Dergelijke giften kunnen ze voor 60 procent aftrekken van hun belastingen. Het zal wellicht nog meer worden. Oud-minister Jean-Jacques Aillagon, die al jaren bijklust voor Pinault, dringt aan op een belastingvermindering van 90 procent. De wettelijke mogelijkheid bestaat. Macron moet alleen zijn troepen in het parlement op het juiste knopje laten drukken.

J’invite le parlement à voter en urgence une disposition spéciale ouvrant une réduction d’impôt de 90% sur les dons qui seront faits en faveur du grand chantier de restauration de Notre-Dame @gouvernementFR @AssembleeNat @Senat @MinistereCC @Elysee #patrimoine | 2/2

— J-J. Aillagon (@aillagon) April 15, 2019

Zo werd de brandende kathedraal toch weer een symbool voor onze tijd. 850 jaar oud, maar je kan er alle tegenstellingen en spanningen van dit verwarrende tijdperk op projecteren.