Een Duitse instelling voor militaire studies, de Bundesakademie für Sicherheitspolitik, publiceerde een werkdocument over oorlogsvoering met drones. (1) Het brengt een bespreking van de strijd om Nagorno-Karabach, volgens experten de eerste échte drone-oorlog, al waren er natuurlijk al drones ingezet in Afghanistan, Libië, Syrië enz. Het onderzoek levert voorstellen en vereisten op voor de militaire uitrusting en strategie van de toekomst, allereerst bedoeld voor Duitsland, maar uiteraard van belang voor alle landen met militaire ambities. En interessant voor iedereen die bekommerd is om de vrede in de wereld.

Een eerste belangrijke vaststelling is dat het vaak gebruikte argument voor de aanschaffing van drones, namelijk dat ze minder mensenlevens zouden kosten, niet overeenstemt met de realiteit. De oorlog tussen Azerbeidzjan en Armenië duurde maar 44 dagen, maar kostte aan elk van beide kanten minstens 3000 doden. Dat is niet gering.

Daarnaast is er het verlies aan militair materieel. Armenië verloor 130 gevechtstanks, 70 infanterietanks, 60 gepantserde voertuigen, dozijnen meervoudige raketlanceerders en 50 luchtafweersystemen, waaronder 4 raket-luchtafweersystemen voor de lange afstand. Voor een relatief klein land als Armenië is dat enorm.

Het werkdocument concludeert daaruit dat er “redundantie” nodig is, d.w.z. een ruim overschot aan materieel en aan manschappen, om de geleden verliezen onmiddellijk te kunnen compenseren. Met een ondertoon van heimwee wordt gesuggereerd dat, zolang het herinvoeren van de dienstplicht niet mogelijk is, een opwaardering van het systeem van reservisten nuttig zou zijn, dus van personen met een deeltijds contract met het leger, die zouden kunnen worden opgeroepen als het strategisch nodig is.

Soorten drones

Over welke drones hebben we het? Er zijn drie grote types onbemande vliegtuigen te onderscheiden. Je hebt observatiedrones die verkenningen kunnen uitvoeren, het luchtruim in het oog kunnen houden en een grondgebied gedetailleerd kunnen in beeld brengen via foto’s en video’s. Ze kunnen ook de communicatie in hun omgeving registreren, radiosignalen of radargolven detecteren.

Daarnaast zijn er de gewapende onbemande vliegtuigen die wapens aan boord hebben, zoals raketten voor gronddoelen en andere voor luchtdoelen, bommen (al dan niet lasergeleid) e.d. De scheiding tussen observatiedrones en gevechtsdrones is niet absoluut, de observatiedrone wordt soms aangepast en verandert dan in een gevechtsdrone. (De observatiedrone kan met veel brandstof aan boord heel lang in de lucht blijven, de gevechtsdrone heeft door het gewicht en de plaatsruimte van de munitie minder brandstof aan boord en dus een kortere actieradius en vliegtijd.) Azerbeidzjan zette verschillende types drones in, maar de Turkse Bayraktar TB2 bleek bijzonder efficiënt.

Terwijl de twee genoemde types vliegtuigen – als alles goed gaat – terugkeren naar hun basis voor onderhoud, vullen van de brandstoftanks en aanvullen van de bewapening, is dat meestal niet het geval voor het derde type, de ‘loitering munition’. Dit zijn wandelende bommen die een tijd lang in de lucht rondslenteren tot er zich een doelwit aandient en ze een signaal krijgen om zich daarop te storten. Ze kunnen eventueel elektronisch zo geprogrammeerd zijn dat ze het ook zonder signaal van hun besturingsstation kunnen, omdat ze bijvoorbeeld radarsignalen oppikken en de luchtafweerinstallatie die de bron daarvan is, zelfstandig kunnen vernietigen.

Als er geen doelwit is, kunnen ze wel terugkeren naar hun basis. Maar in principe zijn het dus ‘kamikazedrones’ die zichzelf mee opblazen samen met hun doelwit. Het leger van Azerbeidzjan beschikte over de Israëlische IAI Harop die geconcipieerd is om aan radarcontrole en luchtafweer te ontsnappen. Hij is klein zodat hij moeilijker wordt opgemerkt door radars en zijn vlucht wordt niet-lineair gemaakt om detectie en neerschieten te voorkomen. De Harops bleken heel efficiënt voor het uitschakelen van de Armeense luchtafweer.

Tanks zijn onmisbaar, maar…

Er wordt tegenwoordig, zo zegt het onderzoek, wel gezegd dat de tijd van de tank voorbij is, maar dat klopt niet. Tanks blijven uiterst belangrijke aanvalswapens op vlak terrein, dat bleek ook in de oorlog om Nagorno-Karabach. Er is niets wat zich qua mobiliteit, vuurkracht en bescherming met hen kan meten. Wel zijn ze heel kwetsbaar voor aanvallen vanuit de lucht, en dus is adequate bescherming door luchtafweer voor de korte afstand essentieel.

De gangbare luchtafweersystemen, die ontworpen zijn om vliegtuigen neer te halen, blijken weinig bruikbaar tegen drones. Armenië beschikte over Russische systemen (Pantsir S1 en S-300) en gelijkaardige, maar die werden kort na het begin van de oorlog al uitgeschakeld door precisie-aanvallen van Azerbeidzjan. Het bleek ook dat individuele luchtafweerstellingen weinig effect hebben als ze niet in een netwerk geschakeld zijn en samenwerken met een detectieradar voor de lange afstand en elektronische strijdmiddelen zoals stoorzenders.

Een moderne oorlog heeft doorgaans ook een propagandaluik. De beelden van getroffen en vernietigde vijandelijke doelwitten die de drones doorstuurden, werden door Azerbeidzjan gepubliceerd om de eigen actie te ondersteunen, het eigen succes uit te bazuinen en de tegenstander te demoraliseren.

Strategische conclusies

Voor de militaire doctrine concludeert de paper drie zaken. Ten eerste het blijvende belang van gekoppelde systemen. Tanks moeten kunnen oprukken met een veiligheidsscherm dat door luchtafweer geleverd wordt, samen met infanterie, achterliggende artillerie en ondersteuning vanuit de lucht op korte afstand. Voorwaarde voor een goed gesynchroniseerd functioneren is dat er vooraf degelijke training en herhaalde oefening is.

Ten tweede kan het nuttig zijn infanterie in kleine eenheden te laten opereren. Armenië werkte aanvankelijk met eenheden van 30 militairen, die snel gedetecteerd en uitgeschakeld werden door Azerbeidzjan. Pas naar het einde van de oorlog toe ging Armenië over op patrouilles van 8 militairen, wat de verliezen veel kleiner maakte. Voor de toekomst lijkt het inzetten van kleine eenheden met een precieze taak, maar een zekere autonomie van handelen, belangrijk te worden. Daarbij komt ook het belang van elektromagnetische discipline, namelijk het afzien van ongecodeerde mobiele telefonie. Die maakt de gebruikers heel snel tot doelwit van de vijand.

Ten derde: in tegenstelling tot de oplossing van het splitsen in kleine eenheden om verliezen bij weinig of niet beschermd opereren te voorkomen, is er nog een andere piste mogelijk: wel grote troepenconcentraties, maar onder een veiligheidsscherm van luchtafweer en elektronische afweer. Maar dit is te onderzoeken en uit te proberen.

Voor de Duitse wapenindustrie ziet het werkdocument een uitdaging: meer en goedkopere onbemande voertuigen, vaartuigen en vliegtuigen produceren die in een geïntegreerd verband kunnen opereren. Elders kan je lezen dat in de succesvolle Turkse drones heel wat Duitse technologie zit. Waarom zou Duitsland dan niet zelf drones ontwikkelen?

https://www.baks.bund.de/sites/baks010/files/arbeitspapier_sicherheitspolitik_2021_3.pdf

Foto: de Israëlische Harop, een kamikazedrone die Azerbeidzjan in staat stelde de Armeense luchtafweer uit te schakelen. Gefotografeerd door Julian Herzog op een beurs in 2013.