Is de multiculturele samenleving mislukt? Vertrekkende vanuit deze vraag organiseerde Hand in Hand op maandag 28 maart een debat in samenwerking met MO*.  Quota, praktijktests en superdiversiteit: het is slechts een greep uit het rijke aanbod aan thema’s dat op tafel lag. Mo*journaliste Olivia Rutazibwa nam de moderatie op haar schouders. Panelleden Marie-Claire Foblets, Jan Blommaert , Daphné Dumery en Saloua Berdai werden gevraagd om hun visie te geven over ongelijkheid en discriminatie in onze huidige samenleving.

“Ik weiger te antwoorden op de vraag of de multiculturele samenleving mislukt of gelukt is,” zegt Saloua Berdai, medewerkster van het Antwerps minderhedencentrum ‘de8’. “Het veronderstelt dat een samenleving ooit volmaakt is. Een samenleving is een complex gegeven, het stoort me dat een meerderheid simpele probleemanalyses maakt zonder betrokkenheid van de minderheden. Mensen maken bovendien vaak een foute associatie: “Het samenleven met verschillende culturen is mislukt en zij hebben er de schuld aan.”

Professor Marie-Claire Foblets van de KULeuven treedt Berdai bij: “Wanneer we ons oor te luister leggen in de samenleving, dan horen we vaak spreken van een malaise. In het openbaar vervoer, op straat en in de supermarkt weerklinkt dit gevoel van misnoegen. Deze ontevredenheid maakt nu deel uit van het politieke discours. Men gaat heel snel schuldigen zoeken bij de etnisch-culturele minderheden zonder ze zelfs maar te kennen.”

Een multicultureel sausje

Volgens Berdai staan we voor een belangrijke uitdaging, namelijk het verhogen van de verbondenheid tussen de verschillende groepen. “Het uitgangspunt moet zijn dat we allemaal burgers van deze samenleving zijn”, aldus Berdai, “daarnaast is er ook een onevenwichtige socio-economische achterstelling die vaak niet genoemd wordt. De minderheden zelf dragen de lasten van de multiculturele samenleving. In Vlaanderen kennen we geen multicultureel beleid, ik zou eerder spreken een multicultureel sausje.”

Professor Jan Blommaert, expert in antiracisme, merkt op dat de uitspraken van Merkel en co over de multiculturele samenleving een refrein zijn dat we al te horen krijgen sinds de opkomst van het Vlaams Blok. “Het rechtse beleid is gelukt, want niet alleen in België, maar in heel Europa, wordt er een beleid gevoerd waarbij migranten geen medespelers zijn, maar lijdende voorwerpen. Het beleid gaat voorbij aan structureel racisme, het draait niet rond gelijkheid maar rond verschillen. Deze verschillen zijn nu irrelevant, want de maatschappij waarover het gaat is zodanig veranderd dat er nu sprake is van superdiversiteit. Ik geef Merkel volkomen gelijk, haar visie op de multiculturele samenleving is inderdaad totaal failliet.”

Koudwatervrees versus zero tolerance

Parlementair volkvertegenwoordigster van de N-VA, Daphné Dumery, kan zich naar eigen zeggen grotendeels achter de petitie van Hand in Hand scharen. “Om zoveel mogelijk de multiculturele samenleving te kunnen nastreven, levert het beleid veel inspanningen. Nergens in Europa staat men zo ver als hier in Vlaanderen.” Volgens Dumery zijn taal en arbeidsparticipatie twee belangrijke prioriteiten. “Tewerkstelling is heel belangrijk, migranten die wettelijk in ons land verblijven moeten kunnen doorstromen, tegenover racisme zeg ik dan ook zero tolerance.”

Saloua Berdai bemerkt dat het beleid is niet als enige verantwoordelijk is voor de mogelijke successen die er behaald zijn. Veel projecten die als “good practices” worden beschouwd, zijn gerealiseerd door mensen vanuit het middenveld die hard werk hebben geleverd. Succesvolle initiatieven zijn meermaals ontsproten door de inzet van vrijwilligers. In de ogen van Berdai volstaan sensibiliseringscampagnes niet. “Racismebestrijding is een werk van lange adem, waarbij de discriminatie vaak niet meteen zichtbaar is, maar zich eerder subtiel manifesteert.”

Professor Blommaert loopt niet hoog op met de brochure van de N-VA ‘Migratie, een uitdaging’ die recent is verschenen. “In het debat over migranten worden er nog steeds twee maten en twee gewichten gehanteerd”, vertelt Blommaert. “Over allochtonen wordt in de strafste termen gesproken. Zo spreekt men bijvoorbeeld over schijnrelaties, alsof er bij autochtonen enkel echte relaties bestaan. In de brochure van N-VA wordt de onwil van werkgevers om personen met buitenlandse roots aan te nemen, afgedaan als koudwatervrees. Dit is een verbloeming van het woord discriminatie. Alsof discriminatie geen factor is, maar enkel een soort ongepaste reactie waar we nog moeten boven geraken. Al 25 jaar zeggen de partijen dat ze werkgevers gaan sensibiliseren. Langs de autochtone kant wordt er gesensibiliseerd, maar niet kordaat opgetreden.

Hete hangijzers

Hoe kunnen we  discriminatie effectief bestraffen en op welke manier gaan we discriminatie onderzoeken? Volgens MO*journaliste Olivia Rutazibwa is er geen onenigheid bij de partijen over de goede wil. In de praktijk blijken de politici minder bereidwillig. Toen ze voor een interview vroeg naar de mogelijkheden voor praktijktests bij de minister van Arbeid Philippe Muyters, was zijn antwoord niet meteen motiverend. “Eerst moet aangetoond worden dat het een structureel probleem is, want de N-VA wil het belastingsgeld van de Vlaming daar niet aan verspillen.” Daphné Dumery verklaart dat de praktijktests al voor veel discussie hebben gezorgd binnen de partij. Volgens haar gaat het opstellen van zwarte lijsten voor bedrijven die discrimineren echt te ver. De N-VA is wel voorstander van meldpunten. Wanneer er werkelijk sprake is van racisme, dan moeten de gerechtelijke instanties optreden. “Als een werkgever racistisch is, dan moet hij voor de rechtbank komen,” zegt Dumery.

Professor Foblets gaat niet akkoord met het louter invoeren van strafmaatregelen. “Mensen gaan niet van mening veranderen omdat ze gestraft zijn,” zegt ze “soms krijgen ze zelfs een heldenstatus. Een strafwet werkt in sommige gevallen contraproductief. Bij de bestraffing van schijnrelaties ga je bijvoorbeeld heel bewust mensen viseren en op bewuste wijze bestraffen. Ik denk dat quota’s misschien meer geschikt zijn, want zo ga je niet iedereen individueel bestraffen, maar structurele stappen nemen. Je moet mensen wel overtuigen om mee te werken aan die instrumenten. Er is een hele weg af te leggen, maar ik geloof meer in structurele maatregelen – die misschien botsen met onze tradities – dan in strafregelingen.”

Belangrijke bemerkingen voor de toekomst

Streefcijfers bieden volgens Saloua Berdai misschien niet de meeste kans op slagen. Berdai is van mening dat er pas gelijkheid wordt bereikt als zowel de werknemer, als de werkgever overtuigd zijn dat diversiteit een meerwaarde is. Het beleid moet dit stimuleren. Daarnaast moet er blijven dialoog gevoerd worden op alle niveaus.

Daphné Dumery pleit voor  meer wetenschappelijk onderzoek naar discriminatie. Als het probleem beter in kaart is gebracht, zal dit het beleid helpen om meer de goede richting uit te gaan. Ze stelt vast dat dit debat niet wordt gevoerd in het federaal parlement. In een Kamercommissie Binnenland komen deze thema’s niet op tafel, hier moeten we verandering in brengen.

Professor Blommaert voorspelt dat de volgende jaren het actieterrein in Europa ligt. In heel de Westerse wereld zal er arbeidsmigratie en braindrain zijn. Binnen 5 jaar leven we in een heel andere wereld, waarin schijnhuwelijken niet meer belangrijk zijn, want we zullen belanden in een sociale woestijn. Volgens zijn visie zullen we onze democratie geleidelijk aan kwijtspelen.

Professor Foblets benadrukt tot slot dat quotaeen nuttig instrument zijn. Ze wijst erop dat alles afhangt van hoe je het aanbrengt aan je electoraat. Maatregelen zoals bijvoorbeeld quota en anonieme cv’s kunnen aanvaardbaar zijn als je aan de maatschappij uitleg geeft. Om discriminatie voorgoed af te zweren, zouden we diversiteit moeten kunnen banaliseren. “We zijn allen een mens met twee ogen, twee oren en een neus, “ aldus Foblets. “We moeten ons niet afvragen wat de remedies voor de multiculturele samenleving zijn, nee, de multiculturaliteit ís de remedie, maar we moeten erin geloven.”

© 31 maart 2011 – Hand in Hand

Het debat “Remedies voor de multiculturele samenleving” vond plaats op maandag 28 maart 2011 in het Atlas-gebouw te Antwerpen.

Sprekers: Seloua Berdai (medewerkster van de8, onderzoekt vergrijzing bij minderheden), Daphné Dumery (volksvertegenwoordigster van de N-VA, mede-auteur van de nota ‘migratie, een uitdaging’), Jan Blommaert (professor aan de Universiteit van Tilburg en Gent; auteur van ‘Links van de Kerk. De linkerzijde en de multiculturele samenleving’.) en Marie-Claire Foblets (professor Antropologie in Leuven en medevoorzitster van rondetafelgesprekken ‘Interculturaliteit’)

Moderator: Olivia Rutazibwa (MO*Magazine)

foto’s: Vince Buyssens