Wat een revolutie onderscheidt van een opstand of een rebellie is de plotse, spontane en massale participatie van de meerderheid van de mensen aan het politieke leven. ‘Politiek’ was in het Egypte van Mubarak een vies woord geworden, een bezigheid gereserveerd voor het regime of een kleine, geïsoleerde elite van oppositiepartijen. Het was iets dat buiten de mensen om gebeurde en waar ze weinig of geen impact op hadden. Verkiezingen werden vervalst in het voordeel van de regeringspartij en de oppositiepartijen in het parlement hadden geen invloed over het besluitproces. De revolutie veranderde dit alles. Mensen kwamen massaal op straat om hun mening te ventileren en hun eisen te stellen: een proces van onderuit waarbij de bevolking zich het politieke veld opnieuw toeëigende.
Hoewel de tijd van de grote massabetogingen vandaag (voorlopig) voorbij is, werkt deze politisering nog steeds door onder het volk. Het referendum over de voorgestelde grondwetsherzieningen op 19 maart brengt dan ook de mensen in beroering. Tot in de taxi toe hadden we gesprekken over de grondwet – iets wat in het verleden ondenkbaar was, aangezien de meeste mensen niet eens wisten dat ze een grondwet hadden die bepaalde (beperkte) rechten garandeerde. Het merendeel van de bevolking en de liberale en linkse oppositiebewegingen kant zich duidelijk tegen de amendementen en roept op om tegen de herzieningen te stemmen. Hoewel de constitutionele wijzigingen ingaan op de wensen van de betogers, raken ze niet aan de kern van de autoritaire staat. De meeste mensen willen bijgevolg een volledig nieuwe, democratische grondwet die de basis kan vormen voor eerlijke verkiezingen. Velen vrezen dat verkiezingen op basis van de lichtjes aangepaste grondwet de vroegere Nationaal-Democratische Partij en de Moslimbroeders aan de macht zal brengen. Naast de sociale strijd in de fabrieken en op het platteland, lijkt de discussie over de grondwet het volgende kritieke punt te worden in de Egyptische revolutie.
De Moslimbroeders hebben zich volledig achter de grondwetsherzieningen geschaard en roepen de mensen op om JA te stemmen. De Broeders vrezen dat artikel 2 van de huidige grondwet zal sneuvelen wanneer een nieuwe constitutionele tekst wordt opgemaakt. Artikel 2 stipuleert dat de sharia de basis is voor het Egyptische recht. In 2008 vertelde Moslimbroederleider Essam al-Erian mij reeds dat de Broederschap niet voor een islamitische staat ijverde aangezien Egypte dankzij dit artikel formeel reeds islamitisch is. Niet alleen de Moslimbroeders, maar alle islamistische bewegingen spreken zich dan ook uit VOOR de grondwetsvoorzieningen: van de gematigde al-Wasat partij, over de ‘socialistische’ Amal-partij, tot de salafisten van de Islamitische Groep.
Het voorstel tot amendementen komt uit een klein comité van militairen waarbij slechts één lid van de oppositie, Tareq al-Bishri, betrokken was, een gekend sympathisant van de Broeders. Dit maakt duidelijk dat de Moslimbroeders het na de revolutie op een akkoordje hebben gegooid met het militaire regime. In ruil voor een positie in het nieuwe bestel, ondersteunt de Broederschap de politieke en economische belangen van de militaire kaste. De steun van de Broeders voor de constitutionele amendementen vormt dus een indicatie voor hun steun aan het huidige regime.
De relatie tussen regime en Moslimbroeders kan twee kanten uit. Ten eerste kan het regime het referendum aangrijpen om zichzelf populairder te maken en de Broederschap – die niet alleen een bondgenoot is maar ook een grote concurrent – te verzwakken. Indien de militairen nu immers hun steun aan het referendum wegtrekken en oproepen tot een pluralistische en volledig nieuwe grondwet, dan vergroot hun prestige onder de bevolking en worden de Broeders als reactionairen ontmaskerd. Mostafa Bassiouni, een leider van de Revolutionaire Socialisten, denkt dat het echter zo’n vaart niet zal lopen: “het militaire regime wil de Moslimbroeders gebruiken tegen de huidige golf van sociaal protest.” In deze fase van de revolutie zijn de Broeders volgens hem dus een kostbare bondgenoot van het regime in de strijd tegen de civiel-democratische en sociale beweging.
Ongeacht de uitkomst van het referendum is het duidelijk dat de Moslimbroeders en de salafisten tot het kamp van de contrarevolutie behoren. Tijdens de revolutie speelden de gewone leden van de Broederschap een progressieve rol – vaak tegen de wil in van hun leiding. Van alle activisten waren zij de best georganiseerde en soms ook de meest militante. Niet alle Moslimbroederactivisten gaan echter akkoord met de koers van de leiding. Op Facebook roepen zelfs een aantal jongeren van de organisatie op om NEE te stemmen tijdens het referendum. De collaborerende koers van de Moslimbroeders zal dus ook de bestaande oppositie binnen de beweging verder aanwakkeren.
