Het ACW is de gebeten hond, zoveel is zeker. De voorbije weken bevond de eens zo machtige Christelijke arbeidersbeweging zich duidelijk in de hoek waar de klappen vallen. Eerst waren er de beschuldigingen van fraude en schriftvervalsing vanwege de N-VA, vervolgens het bericht dat het ACW de notionele interestaftrek gebruikt om belastingen te ontwijken. En tenslotte volgde het bericht dat er wat zou schorten aan de nieuwe constructie van het ACW en Belfius. Genoeg voor de beweging om de hele  persmeute en politieke wereld over zich te krijgen. En meteen rollen er koppen. Minister van Financiën Steven Van Ackere – van ACW-signatuur – hield intussen de eer aan zichzelf.  

Over de eerdere beschuldigingen zal het onderzoek van de Bijzondere Belastinginspectie ongetwijfeld uitsluitsel brengen. De recente aantijgingen over het gebruik van de notionele intrestaftrek en vooral de financiële constructie met Belfius bleken intussen gevaarlijk reëel te zijn (4). Meteen voldoende voor De Morgen en een hele rist andere opiniemakers om het ACW moreel failliet te verklaren (5).

Het probleem van de voorbeeldfunctie

Of en in hoeverre de beschuldigingen kloppen doet er au fond nog weinig toe. Het ACW is per definitie beschadigd. Zulke verdachtmakingen blijven plakken. Temeer daar het ACW in het debat over de fiscaliteit en ethiek van financiële transacties een voorbeeldfunctie heeft. Uiteindelijk sprak de Christelijke werknemersbeweging zich in het verleden herhaaldelijk uit tegen zowel fiscale fraude en fiscale optimalisatie zoals de notionele intrestaftrek.

Dat het ACW een voorbeeldfunctie heeft, net zoals pakweg het ABVV – herinner u nog de hetze rond de vastgoedconstructie van de familie De Leeuw – is een feit. Dat de beweging de nodige – gezonde – kritiek verdient wanneer blijkt dat ze zich zelf aan deze praktijken bezondigd, ook. Alleen illustreert het hele geval wel hoe problematisch het principe van de voorbeeldfunctie en de daaraan gekoppelde morele vereisten is.

Het ene voorbeeld is het andere niet

Wat de hele kwestie bovendien duidelijk maakt is hoezeer moraal een politiek wapen is. Het moreel failliet verklaren van de ander is de ideale manier om diens machtspositie te ondergraven. Op basis van het vermeend moreel failliet wordt de hele boodschap, het hele complex aan waarden waar de beweging voor staat in twijfel getrokken of zelfs gewoon als overbodig bestempeld. Want, zo klinkt het dan ook wel, de samenleving kan best ook wel zonder het ACW verder. Alleen is het de vraag over wat voor soort samenleving dat dan wel is.

De voorbeeldfunctie van het ACW maar ook de vakbonden toedichten, wordt met andere woorden tegen deze bewegingen gebruikt in de strijd tegen het samenlevingsmodel waar deze voor staan. Niet geheel toevallig zijn vooral politiek en economisch rechtsgeoriënteerde krachten de grootste critici van het ACW.

Anderzijds kan men stilaan ook de opmerking maken dat diezelfde critici die het ACW om zijn voorbeeldfunctie aanvallen keer op keer zichzelf van hun voorbeeldfunctie ontslaan en zich als het ware zelf op een moral higher ground terugtrekken. Zo wordt kritiek op gekleurde, tendentieuze of ronduit foute journalistiek nogal vaak eens weggewuifd door te verwijzen naar persvrijheid. De graaicultuur wordt dan weer gehuldigd als ondernemerschap of zelfs cultuureigen en dus helemaal moreel niet te betwisten. Zeker niet in deze tijden van cultureel conservatisme. En als de kritiek echt te luid klinkt, als het echt niet anders kan, dan klinkt het zoals bij een bepaalde partijvoorzitter nogal vaak eens dat men gewoon misbegrepen is of doelbewust zelfs gezocht wordt.

Ergens is het begrijpelijk dat het voor Steven Van Ackere in dergelijke omstandigheden niet meer hoefde. Maar het illustreert meteen eveneens het – excusez le mot – moreel failliet van de nieuwe moralisten in pers en politiek.  

De moraal van het kapitaal

Een ander probleem met de moraal is bovendien de devaluatie waaraan het begrip onderhevig lijkt te zijn. Moraal, ethiek, de voorbeeldfunctie, wie geen voorbeeldfunctie toedicht krijgt, lijkt zich niet langer aan de regels van het fatsoen of de moraal te moeten houden. Het debat over de fiscale praktijken van het ACW is voor opiniemakers blijkbaar geen reden om het debat over deze praktijken inhoudelijk te voeren en de hele fiscale ethiek ter discussie te stellen.

Zo komen we in de vreemde wereld waarin het inacceptabel wordt genoemd dat de werknemersorganisaties aan fiscale optimalisatie doen terwijl werkgevers – ondernemingen – dit wel zouden mogen doen. Of waarbij het, wanneer toch excessen naar boven komen, deze vergoelijkt worden met een slap de wet laat het toch toe… of, het sarcasme ten top, dat is een kwestie van goed ondernemerschap. De laudatio van het egoïsme en eigenbelang. Ethisch onverantwoord handelen mag zolang men zelf maar geen ethische vereisten stelt, is de les die hieruit te trekken valt. Dat belooft voor een samenleving zonder ACW of andere middenveldorganisaties.

Zodoende kan het dat terwijl het ACW en zijn politieke pionnen zwaar aangevallen worden op wat grotendeels aantijgingen zijn, het nieuws opduikt dat het leeuwendeel van de innovatiesteun van de Vlaamse gemeenschap opgesoupeerd wordt door multinationals die de voorbije jaren vooral uitblonken uit het vernietigen van arbeidsplaatsen. Toch prefereert men verder het ACW aan de schandpaal te nagelen en niet de subsidieslurpers die voor de zoveelste maal in de schatkist een nieuwe bron van inkomsten gevonden hebben. Dat is niet alleen jammer maar vooral veelzeggend.