Update 7.6.21, 1 AM. Tijdens een debat op sociale media kreeg ik de gelegenheid te reflecteren over het welzijn van de mens, die soort die al zowat drie tot vier miljoen jaar de aarde bewandelt. Er heersen heel wat foute opvattingen. In de jaren negentig, tijdens de allereerste internet-debatten, bracht ik in onze populatie bijvoorbeeld het besef binnen dat je het geluk niet alleen aan de hoge levensverwachting mag afleiden; ten eerste is dat erg beperkt, want wat gebeurt er dan tussen geboorte en dood, wat met de kwaliteit van leven; en ten tweede wees ik op de omineuze situatie, de rode lamp, dat in onze Belgische populatie relatief veel mensen dermate ongelukkig zijn… dat ze tot zelfmoord overgaan. Dat is al vele decennia een hoog percentage, zowat het hoogste in Europa. Dit houdt verband met een reeks factoren, zoals het onvermogen (negatieve) emoties te uiten en zodanig kwijt te raken, de minder goede interne organisatie van de hulpverlening, het arbeidsethos en het ethos van de sterke wil, een manifest gebrek aan affectie in de baby- en peuterjaren, complicaties in de sfeer van de liefde en de erotiek geïnduceerd door een ongezonde geest in de Katholieke (en Protestante) Kerk, enzomeer.
Aanvankelijk ging ik er persoonlijk van uit dat het verleden vele donkere bladzijden telde. Dat we vandaag, ondanks de uitlaatgassen in e straten, de vergiftigde rivieren (jaren zeventig!), het uitsterven van dieren door chemische stoffen en de broeikaseffecten, in de beste der werelden en der tijden bestonden. Gaandeweg kreeg ik bij het schouwen van de tijd en de samenlevingen echter een heel wat helderder en hoopvoller perspectief.
《Was de mens in oude tijden gelukkiger en beter af?》
Een bevriende journalist en schrijver reageerde positief op mijn .recent gemaakte kritiek op een mensenuniversummetje dat overmatig rond verworven voorwerpen, arbeid en geld draait. Hij is enthousiast over mijn verwijzing naar Cultuurcriticus Karel Van Isacker. Hij schrijft me: “Die was een ziener. De mens was het meest gelukkig in de middeleeuwen!”
Zou dat kunnen? Laat ons eens nadenken.
Het is een van de grote vragen die mij het meest bezighouden. Was het leven beter in de middeleeuwen? Was de mens gelukkiger en vriendelijker voor de industrialisering en de verstedelijking?
Ik gruw alleszins als een Maarten Boudry weer eens ventileert dat het verleden arm en vuil en saai was; maar ergens, wanneer het mij langere tijd goed gaat misschien, lijkt het besef toch gerechtvaardigd dat ook aan de eigen tijd specifieke mooie en ook wondere kanten zitten.
Ik.ben mediëvist. Bij het maken van mijn licentiethesis stootte ik op concrete feiten over levensomstandigheden in de middeleeuwen (500-1500) die toch te denken geven. Zoals de baljuw in Sint-Genesius Rode die in 1514 18 mensen een gevangenisstraf oplegt…voor het stelen van brood en brandhout. Er is de onderzoeker die besluit: we kunnen de graanprijs beschouwen als een demografische pijlstok: elk beetje meerkost in de vijftiende en zestiende eeuw betekende meer (honger)doden…! De kerkers in de burchten die ik bezocht hebben ook iets zeer meedogenloos.
Anderzijds was het leven in de vele eeuwen voor feodale en negentiende-eeuwse industriële mistoestanden van uitbuiting, waarschijnlijk inderdaad trager, socialer, gezelliger, minder overprikkeld, beter in harmonie met de natuur, doorweven van meer stilte, wat meer avontuur, minder enerverende complexiteit (en verlammende administratie).
Last but not least, het leven werd vaak gedeeld met grote eigen dieren als honden en paarden. Er was minder schaamte en schuld over de wensen van onze lichamen. Kinderen, gezinnen sliepen in hetzelfde bed, gezellig en warm. Flirten kon het bestaan spannend maken (hoewel afwezigheid van anticonceptiva dan weer een zwaard van Damocles kon zijn dat het vrijplezier kwam dwarsbomen…
In de afgelegen bergdorpen in China worden mensen meer dan honderd jaar. Mannen en vrouwen leven er op Don Camillo-dorp wijze: met veel tijd voor gezelschapsspellen, praten, vertellen, lachen. Met sobere maaltijden. Uit geluksbarometers blijkt dat het goedje vooral uit intermenselijke contacten en langlopende relaties opborrelt. Maar vanavond was ik erg blij dat ik met mijn partner, die momenteel op tachtig kilometer van huis is, een videogesprek kon voeren om fijn de dag af te sluiten.
Technologie speelt inderdaad een erg ambivalente rol
Het beeld lijkt gemengd. Ambivalentie is een onderschatte term en realiteit. Zowel voor het (verdere) verleden als wat betreft onze eigen tijd. Het leven en de omstandigheden, het lijkt een onontwarbare mix van goed en slecht. We bezitten zielen die van.nature wellicht meer en beter verlangen. Wij zijn een dynamische soort. Hoewel ik de filosofenstelling dat geluk zonder arbeid onmogelijk is, zou nuanceren.. Zo betekent (onbetaalde) Zorgarbeid, “emotional labor”, voor de gever en de ontvanger een wereld van verschil, minder leed en hij is een bron van goed gevoel.
Persoonlijk meen ik dat in Europa lange tijd te weinig affectie naar de babies en kinderen ging, en erotische dimensies voor de volwassene vaak taboe en daarom onverkend, ongelenigd bleven Met als gevolg in bepaalde gevallen een harteloze inzet en concurrentie in de economische sfeer en een al even hardvochtige en soms moordzuchtige koloniserende dimensie…
De geschiedenis is een opwaardse spiraal, met geregelde terugval. Een dialectisch spel van botsen en leren vanuit fouten en lijden. Soms komt grote vooruitgang na wijze lessen getrokken uit zware tegenslag. Het is fascinerend, abstracte, grote lijnen te zoeken en te zien, maar het blijft een amateuristische passie. En misschien maar best ook.
_____________________________________
Op sociale media kwamen reacties binnen die als het ware de status quo van de hedendaagse maatschappij in een positief daglicht zetten, door een negatief beeld van de middeleeuwen, negatief maar adequaat, te schilderen.
Dat is echter onvoldoende. Ik schreef het volgende.
De Middeleeuwen, dat is maar een seconde als je de leef-tijd van Homo sapiens afzet op een klok van een etmaal! Ik kan op deze plek niet verder op de zaken ingaan, maar, ook juist als historicus met specialisatie Middeleeuwen en Sociaal Economische Geschiedenis, is het mijn stellige overtuiging dat de tijden voordien, voor de drukbevolkte, onhygiënische steden, en de slaven-landbouwers, het leven een heel stuk beter was. Onder de Kelten, en de vele lokale stammen in ons deel van het continent, en op andere continenten. Je zag dat tot voor enige tijd in zowel Afrika als China, of bij de rendierhouders in Siberië of de Inuit bijvoorbeeld: het natuurverbonden leven was hard, met soms dodelijk gebrek aan voedsel, maar het leven was aangenaam in het dorpsverband, de mens had de natuurlijke trots voor zichzelf en zijn naasten te kunnen instaan, hij had zijn dieren, spellen, verhalen, en de voldoening die monotone handenarbeid in de situatie “eigen baas” meebrengt! Bovendien vertellen etnografen me dat de meest “primitief” en traditioneel levende stammen, zoals de jagers van de Kalahari, de !Kung San, bekend van de films “The Gods must be crazy”, in hun bloeiperiode, voor de verstoring van hun maatschappij, levensstijl, rechten en cultuur door de blanken, een even hoge of zelfs hogere leeftijdsverwachting kenden dan de mensen bij ons in vorige eeuw: zeventig tot vijfenzeventig jaar!
Dit debat is uiteraard zijdelings van belang in onze eigen tijd, waarbij we uitkijken naar meer verbondenheid met de natuur én tegelijk naar een levensstijl die meer voldoening geeft.
Aan het werk bij het oogsten van bomen met de paarden
