De mens, een vleeseter

De mens, een vleeseter

donderdag 9 maart 2017 19:37
Spread the love



Hannibal Lector, de symbool-kannibaal. Tot vandaag zijn er jaarlijks tamelijk wat gevallen van spontaan en religieus kannibalisme. Overlevingskannibalisme komt zelden voor.

Dirk Draulans schreef op 1 maart een stuk in Knack. De eerste zin van zijn artikel: “De mens lijkt niet gemaakt om veel vlees te eten.” Deze blog heeft als bedoeling om dit punt te weerleggen. Zowel de mens als zijn voorlopers aten vlees. Er waren evolutionaire aanpassingen. De stelling “De mens is veranderd om vlees te eten” is juist.

Twee kwesties scheiden

De historische kwestie wordt best gescheiden van vlees eten vandaag. AL dan niet eten is een keuze die iedereen vrij kan maken. Bekommernis over dierenleed bij het slachten is terecht. Er zijn nog wrede mistoestanden, waaronder in eigen land het levend de keel oversnijden van schapen. Het is wel bedenkelijk dat de openbare omroep zich achter het initiatief van de 40 dagen zonder vlees stelt. De VRT is een openbare omroep die zich niet moet keren tegen wat de meerderheid van de bevolking wil. Jammer dat Dirk Draulans niet kon lezen wat vandaag (2.3) stond in DS ‘Vleesverkoop daalt amper door Dagen Zonder Vlees’. Een ander artikel was ‘Veel vleesvervangers extreem ongezond’ (VTM) want ze bevatten te veel calorieën. “Hoe (on)gezond zijn vleesvervangers?” stond in DM enz. Alles is niet roze in de vleesloze ruimte.

Wat betekende vlees in de evolutie van de mens?

Chimpansees eten ook vlees

Draulans: “Het succes van de mensheid steunt op het feit dat wij vanaf 1,5 miljoen jaar geleden vleeseters geworden zijn, nadat we van fruiteters al aaseters geworden waren.” Aaseters zijn uiteraard ook vleeseters. De mens at veel eerder vlees dan 1,5 miljoen jaar geleden. Onze nauwste verwanten, de Pan, dit zijn chimpansees en bonobo’s, aten of lustten vlees.

Primaten zijn meestal omnivoren, ze eten zowel plantaardig voedsel als vlees. De nauwste verwanten van de mens, chimpansees en bonobo’s eten beide graag vlees maar alleen de chimp jaagt regelmatig. Bijna 80 genen die verband houden met het verteren van proteïnen verschillen bij mens en chimpansee. Zij weerspiegelen misschien het feit dat de mens en zijn voorlopers meer vlees ging eten de afgelopen vijf miljoen jaar. (John Whitfield, Genome scan shows human-chimp differences. Variations hint at how our lifestyle is reflected in our genes. Nature, 12 December 2003.). In goede tijden benadert de hoeveelheid vlees die volwassen mannelijke chimpansees eten die van menselijke jagers-verzamelaars.

Voorlopers van de mens

De mens, noch zijn voorlopers begonnen met het eten van vlees, zij hebben het slechts voortgezet en sterk ontwikkeld. Eén van de oudste voorlopers is Sahelanthropus tchadensis of Toumaï, die tussen 7 en 6 miljoen jaar geleden leefde. Aan de hand van de vrij kleine tanden, waaronder gereduceerde hoektanden, kon men afleiden dat deze vroege groep hominina niet enkel plantaardig voedsel at maar ook vlees en insecten.

De ontwikkeling van stenen werktuigen vanaf 3,3 miljoen jaar geleden gebeurde waarschijnlijk in de eerste plaats om voedsel te bewerken. Harde plantenvezels konden geplet worden waardoor ze gemakkelijker verteerd werden. Die werktuigen waren nog nuttiger om dieren te villen, open te snijden, vlees van de botten te snijden en botten te breken voor het merg. Zo kwam vetrijk voedsel (vlees, merg) gemakkelijker ter beschikking van de australopitheken in Bouri (Ethiopië). Hersenweefsel is in de eerste plaats (50-60 %) samengesteld uit vetten. Een dieet met vetten is nodig voor een gezonde hersengroei en hersenwerking. ( J. A. Heller1, C. D. Knott, N. L. Conklin-Brittain, en J. W. Froehlich, Gas-liquid chromatography applied to the study of dietary lipids, tool use and evolution of the human brain, 2002, , Journal of Human Evolution 42(3):A15-A16.)

Homo

Ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden verschijnt het geslacht Homo. Wanneer precies is niet geweten maar de mens zou van een jager op klein wild en aaseter van wat leeuwen, hyena’s enz. achterlieten en kadavers van dieren die een natuurlijke dood gestorven waren, ook gaan jagen op groot wild. Dit was zo goed als zeker niet mogelijk zonder de ontwikkeling van goede speren, misschien 800.000 jaar geleden of langer geleden. Grote dieren leverden meer vlees, vetten, botten en pezen op. Vrouwen jaagden ook maar op klein wild, amfibieën, vissen en ze verzamelden insecten. De menselijke hersenen konden zich verder ontwikkelen. (Pascal Picq, A la recherche des premiers hommes, in: Yves Coppens et Pascal Picq, Aux Origines de l’humanité, Fayard, p. 262)

Vuur, vanaf 1,8 miljoen jaar geleden

Rauw vlees is even voedzaam als gekookt vlees maar een voordeel van geroosterd vlees is dat bacteriën onschadelijk gemaakt worden terwijl rauw vlees bacteriën en insecten aantrekt en snel laat vermenigvuldigen. Geroosterd en gerookt vlees bewaart daarenboven veel langer dan rauw vlees. (Gregory Laden, Current Anthropology, 11.8.1999)

Vlees was een feest

Mannen die van de jacht vlees meebrachten naar het basiskamp werden enthousiast verwelkomd. Grote hoeveelheden vlees eten was één van de grootste genoegens van jagers en verzamelaars. Goede jagers hadden een groot aanzien, niet alleen bij mannen, ook bij vrouwen. Vlees zou tot recent voor gewone mensen en arbeiders een schaars product blijven. Het lied ‘koevoet is beter dan boelie’ van Karel Waeri (1842-1898) gaf de sociale werkelijkheid weer: vlees kwam bij werkmensen niet alle dagen op tafel.

Stenen werktuigen voor vlees

Dankzij hun stenen werktuigen konden de vroegste mensen een vetrijk dieet van vlees, vet en merg opnemen. (J. A. Heller, C. D. Knott, N. L. Conklin-Brittain, en J. W. Froehlich, Gas-liquid chromatography applied to the study of dietary lipids, tool use and evolution of the human brain.) Vlees is vele malen efficiënter als voedsel dan groenten en fruit. Stephen Oppenheimer, Out of Eden. The Peopling of the World, Constable, London, 2003, p. 9.)

Grotere hersenen dank zij vlees

“De Australische antropoloog Robert Martin heeft uitgelegd dat de groei van de hersenomvang in Homo enkel kon voorkomen op basis van een vroege verbeterde energiebevoorrading, die enkel kon komen van vlees, met zijn concentratie van calorieën, proteïnen en vet. Origineel, zou dit gekomen zijn van het eten van aas, en een beetje jacht. Maar later is er weinig twijfel dat jagen een toenemende rol speelde in het voorzien van een meer gevarieerd en voedzaam dieet, met verreikende evolutionaire gevolgen.” (Uit: Alan Woods en Ted Grant, The Revolutionary Birth of Man, in Reason in Revolt: Marxism and Modern Science)

Allemaal kannibaal

Chimpansees eten soms vlees van andere chimpansees. “Onderzoekers hebben kannibalisme vastgesteld bij gewone chimpansees (niet bij bonobo’s) en ook bij andere apen. Jane Goodall was getuige van zes gevallen van chimpanseekinderen die gedood en opgegeten werden. Drie daarvan waren het resultaat van aanvallen van mannetjes op vrouwtjes met een jong van een andere groep. Drie andere gevallen waren het gevolg van acties van het vrouwtje Passion dat binnen haar groep drie jongen doodde en op at, soms in samenwerking met haar dochters Pom en Prof.”

(Frans de Waal, De aap in ons. Waarom we zijn wie we zijn, Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2005, p. 66.)

“Ook op andere plaatsen doodden en aten chimps jongen binnen en buiten hun eigen groep (endo- en exokannibalisme). Naast kannibalisme komt het ook voor dat jongen gedood maar niet opgegeten worden.” (James B. Harrod, Chimpansee Spirituality: A Concise Synthesis of the Literature, Vers. 1, April 2004, p. 10-11.) Bij de chimpansees van Gombe werden vier kinderen van vrouwtjes die van de uitgeschakelde groep Kahama overkwamen gedood. In het Budongowoud (Oeganda) werden chimps gezien die aten van het lijkje van een chimpanseekind. Chimpanseevrouwtjes kunnen zich jaren na de bevalling afzijdig houden van grote groepen chimpansees. Zij vrezen waarschijnlijk voor het leven van hun kinderen.” In een artikel dat vorige maand, februari 2017 verscheen werd een geval van kannibalisme bij chimpansees waargenomen. (Jill D. Pruetz et al., Intragroup Lethal Aggression in West African Chimpanzees (Pan troglodytes verus): Inferred Killing of a Former Alpha Male at Fongoli, Senegal)

Het is waarschijnlijk dat de voorlopers van de mens ook kannibalen waren. De mens zelf is ontegensprekelijk een kannibaal. Wereldwijd zijn er veel getuigenissen dat mensenvlees gegeten werd: in Oceanië, Afrika, Midden en Zuid-Amerika.

Eigen familie en clanleden werden opgegeten om affectieve redenen maar de voorziening in vlees speelde b.v. in Australië een rol bij het doden van een jongst geborene als men dacht hem of haar niet te kunnen voeden en waarvan het vlees aan een ouder kind te eten werd gegeven.

Het verteringsapparaat van de mens verbruikt in vergelijking met chimpansees en zeker gorilla’s veel minder energie, heeft een veel korter darmstelstel, voornamelijk door de consumptie van vlees. Er zijn veel minder uren nodig om te eten. Tijd die nuttig kon besteed worden aan b.v. het maken van werktuigen en de jacht die zeker niet altijd succesvol was. Dank zij zijn grotere, betere, hersenen kon de mens ook een ingewikkelder jachtproces aan dan mensapen.

Onze genen zijn nauwelijks veranderd sedert we geen jagers en verzamelaars meer zijn. Vlees is voor ons even nuttig als voor onze voorouders drie miljoen jaar geleden. Dat is de historische werkelijkheid: als de mens zich van een mensaap tot een Homo sapiens ontwikkelde dan speelde vlees eten daar een belangrijke rol in.

Dr. Marc Vermeersch     marc.vermeersch@gmail.com

Algemene bron: Marc Vermeersch, geschiedenis van de mens. Deel I jagers en verzamelaars. Boek 1 van Pan tot homo sapiens.

In dit deel komen meer dan 240 vermeldingen voor van vlees in de jacht, de consumptie van vlees en een apart stuk over kannibalisme.

Blogs over kannibalisme

https://marcvermeersch.wordpress.com/2016/08/28/een-korte-geschiedenis-van-geweld-9-hans-staden-en-de-braziliaanse-kannibalen/

https://marcvermeersch.wordpress.com/2016/11/18/een-korte-geschiedenis-van-geweld-13-de-azteken/

https://marcvermeersch.wordpress.com/2016/07/27/een-korte-geschiedenis-van-geweld-1/

International Journal of Primatology

February 2017, Volume 38, Issue 1, pp 31–57

Intragroup Lethal Aggression in West African Chimpanzees (Pan troglodytes verus): Inferred Killing of a Former Alpha Male at Fongoli, Senegal

  • Jill D. Pruetz
  • Kelly Boyer Ontl
  • Elizabeth Cleaveland
  • Stacy Lindshield
  • Joshua Marshack
  • Erin G. Wessling

Abstract

Lethal coalitionary aggression is of significant interest to primatologists and anthropologists given its pervasiveness in human, but not nonhuman, animal societies. Chimpanzees (Pan troglodytes) provide the largest sample of recorded lethal coalitionary aggression in nonhuman primates, and most long-term chimpanzee study sites have recorded coalitionary killing of conspecifics. We report an inferred lethal attack by resident males on a former alpha male chimpanzee (P. t. verus) at Fongoli in Senegal. We describe the male’s presence in the community, his overthrow, social peripheralization for >5 yr, and his attempt to rejoin the group as well as circumstances surrounding his death. We report attacks by multiple chimpanzees on his dead body, most frequently by a young adult male and an older female.

The latter also cannibalized the body. Coalitionary killing is rare among West African chimpanzees compared to the East African chimpanzee (P. t. schweinfurthii). This pattern may relate to differences in population densities, research effort, and subspecies differences in biology and behavior.

take down
the paywall
steun ons nu!