Dat de Universele verklaring van de Rechten van de Mens in de praktijk niet zo universeel wordt begrepen  is nog eens duidelijk tot uiting gekomen naar aanleiding van de hetze rond de spottende film uit Amerika over de profeet Mohamed. De president van Egypte heeft het voor een UNO vergadering heel duidelijk verwoord: spotten met Allah of zijn profeet valt niet onder de vrijheid van meningsuiting. Het is zonder mee onduldbaar. Er is best in te komen in de redenring die tot dit besluit leidt. Wie gelooft in een oppermachtige god waaraan de mensen onderworpen zijn kan niet aanvaarden dat een mens zou spotten met die god, of in de Islam, met zijn profeet.

In het Westen wordt daar anders over gedacht. Spotten is de uitdrukking van een mening. Als je er van uitgaat dat voor het om het even welke mening de vrijheid bestaat die te uiten, dan valt spotten weldegelijk onder het ‘universele recht’ zijn mening te uiten. Er is bovendien een aspect dat nog al eens verwaarloosd wordt. Artikel 19 van de Universele Verklaring heeft het niet alleen over het recht zijn mening te uiten, maar vooral over het recht om andermans mening te kunnen kennen. Als met spot een mening wordt geuit, dan heeft ieder het recht die te kunnen kennen.

DE ONSCHENBAARHEID VAN DE PERSOON

Maar spotten is heel dikwijls zeer beledigend. Nu zegt de Universele Verklaring ook in een van zijn eerste artikels (artikel 3) dat iedereen het recht heeft op de onschendbaarheid van zijn persoon. Daar is een toepassing van waar we het allen over eens zijn: het is niet toegelaten iemand fysiek te kwetsen. Je mag niet iemand een vuistslag in zijn gezicht geven. Maar met spot iemands ziel openrijten, is dat dan niet kwetsen?

Zijn we hier niet heel hypocriet? Mag het fysieke geweld niet, maar het mentale –of hoe moet ik het noemen- wel? We hebben het de laatste tijd veel over het onduldbare van het pesten. Gebeurt dit niet meestal met spot, met mentaal geweld?

Ik denk dat  we de rechten vermeld in de Universele Verklaring niet stuk voor stuk apart moeten bekijken, maar wel in zijn  geheel, het ene afgewogen tegen het andere. En vallen ze niet alle onder een gemeenschappelijke noemer, namelijk de samenleving mogelijk maken?

En dan stelt zich de vraag: hoe ga je morgen aan tafel zitten met iemand die je vandaag dodelijk hebt beledigd? Als het er op aan komt samen te leven, is het dan de aangewezen weg elkaar te schofferen?

HET NUT VAN SPOT

Tegenover deze bedenkingen staat het feit dat spot een zeer krachtig wapen is in de discussie. Spot overtrekt een idee. Het laat in de overdrijving zien hoe idioot die idee wel is als je ze uitkleedt. Spot hanteert een wapen dat zeer krachtig is: doen lachen. En aangezien er veel ideeën zijn die het samenleven eerder onmogelijk maken dan het te bevorderen, kan spot een zeer productief middel zijn om die te bestrijden.  Waarom bestrijden we extreem rechts niet meer door er de spot mee te drijven? Daar kan men moeilijk beroep doen op het argument dat je  niet mag beledigen, omdat ze zelf niet anders doen.

DE KUNST VAN HET SPOTTEN

Spot is agressief. Spot is een strijdmiddel tegen gangbare ideeën, waarden, machthebbers. Daar is niets op tegen. Vele van onze menselijke verworvenheden zijn een gevolg van strijd tegen het gangbare: de afschaffing van de slavernij, de scheiding van kerk en staat, de vrijheid van meningsuiting, de gelijkheid van man en vrouw, de sociale zekerheid, de democratie als staatsvorm…

Spot is op zichzelf noch een recht noch een onrecht. Het hangt er van af waarvoor het wordt aangewend, en welke de effecten zijn. Beledigende spot is hetzelfde als iemand met fysiek geweld te lijf gaan. Als het een onverantwoord is, dan het andere ook. Het is een inbreuk op het recht op de onschendbaarheid van de persoon.

De uitdaging is dan of we geestig, gevat en met milde humor agressief kunnen zijn. De uiteindelijke vraag is: helpt het ons vooruit? In wat? In verstaanshouding.

Ward Bosmans

21 oktober 2012