Ik hoor elke dag op de radio de nieuwe spotjes van Voka, het Vlaams netwerk van ondernemingen. Daarmee wil Voka ‘de kracht der verbeelding’ van onze Vlaamse ondernemers in de verf te zetten. Ik wil er toch een aantal bedenkingen bij maken.
In de les economie werd me veel verteld over de ondernemerszin, die kracht van de economische vooruitgang. Ik vond dat vaag. Het was me een raadsel waar die kracht dan vandaan kwam. Vandaag leert de campagne van VOKA me: het is ‘de kracht van de verbeelding’.
De website van Voka laat ons succesvolle bedrijfsleiders ontdekken die ‘stille kampioenen’ zijn. Je kan er ook jezelf testen of je zelf ook een stille kampioen kan worden. De elite van geniale ondernemers, de kleine groep superieure geesten die erin slagen hun bedrijf veel winst te doen maken. In de context van de crisis schuift Voka hen naar voren als de welvaartmakers, als de oplossing. Zij moeten onze economie uit het slop trekken.
Het is zoals de Voka-boodschap aan de regeringsonderhandelaars, op 24 juni 2010, waarin te lezen stond: ‘De redding moet komen uit een nieuwe vallei waar ondernemers en bankiers volledig vrij kunnen handelen.’
De ondernemers als de redders in nood, als de welvaartmakers?
Ik vind dat geen correcte weergave van de realiteit. Ik heb altijd gedacht dat ik mijn computer, mijn kleren, mijn fiets en mijn pintjes te danken heb aan wie die producten maken: de arbeiders en bedienden in de industrie en de diensten. Het is zoals PVDA het verwoordde op de voorbije 1 mei: ‘Zonder werkvolk, geen welvaart.’i
Daarbij: ik heb de laatste jaren talloze voorbeelden gezien van verbeelding waarvan ik me afvraag of ik die verbeelding wel wil roemen.
Zouden de ‘stille kampioenen’ het boek ‘Dokter, ik ben op’ gelezen hebben? Daarin zag ik hoe de verbeelding van ondernemers de ‘kracht’ is die erin slaagt de intensiteit van de arbeid op te drijven, waardoor gezondheidsproblemen door overbelasting zoals pees- en gewrichtsaandoeningen of burn-out en depressie de plagen van onze tijd zijn geworden.ii
De offshoreleaks presenteren dan weer een lijst bedrijven waarvan de ondernemers blijk geven van weer andere verbeelding om, met allerlei trucs, belastingen spitsvondig te ontwijken. Dat deze verbeelding gewaardeerd wordt? Logisch. Dat legt fiscaal advocaat Mr. Afschrift netjes uit: ‘Een bedrijfsleider die een legale oplossing heeft om minder belastingen te betalen en daar geen gebruik van maakt, is volgens mij geen goede bedrijfsleider. Hij brengt het bedrijf schade toe. Hij kan verantwoordelijk gesteld worden omdat hij bijkomende kosten veroorzaakt. Belastingen zijn reële kosten die erbij komen.iii
Recent was ik in Genk. Daar heb ik kennis gemaakt met de verbeeldingskracht van Stephen Odell. Hij en andere CEO’s slaagden erin om ondanks de geboekte winst toch nog mogelijkheden te vinden om mensen af te danken. Ik heb tientallen arbeiders van Ford Genk ontmoet die binnenkort hun job verliezen en nu met psychische problemen kampen. Sommigen pleegden zelfmoord, omdat ze na decennia trouw werk bij Ford, nu geen toekomst meer zagen.
Maar ik ben vooral verontwaardigd over wat die verbeelding allemaal heeft teweeggebracht aan milieuvervuiling, en over de effecten daarvan op de gezondheid. Vaak is dan de link met lokale bedrijven duidelijk, maar veel bedrijven weten met heel veel verbeelding telkens opnieuw decennialang beschermende maatregelen af te houden. Het concept? Eerst worden wetenschappers lange tijd betaald om het gevolg van de vervuiling in vraag te stellen, en dan wordt elke band met de activiteit van het bedrijf zolang mogelijk ontkend. Ik zag patiënten sterven aan de gevolgen van asbestblootstelling. Ik stel me nog altijd de vraag hoe bedrijven deze praktijken zo lang hebben kunnen volhouden, terwijl in de medische literatuur allang geweten was welke de gevolgen waren.
Ik denk dat ik mijn punt wel gemaakt heb: ondernemers worden tot het uiterste gedreven in de race to the bottom van de vrijemarktconcurrentie. Verbeelding is daarbij zeker van groot belang, maar of de maatschappij daar altijd mee gediend is?
En dan stoor ik me des te meer aan het nieuws de voorbije weken: toppolitici en zelfs premier Di Rupo verschenen op nieuwjaarsrecepties en prijsuitreikingen van Voka, Trends… Of hoe ondernemers hun ideologie de politiek binnenbrengen.
Tot slot nog een laatste bedenking: moeten we een verband zoeken met ‘de kracht der verandering’ van die andere Vlaamse patronale organisatie?
i. De Morgen, 01/05/13
http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1625202/2013/05/01/Zonder-werkvolk-geen-welvaart-zegt-PVDA.dhtml
ii. Staf Henderickx en Hans Krammisch, Dokter ik ben op, EPO, Berchem 2011.
