De koning treedt af, leve de koning! Echt goed bekt het nog niet. Alledaags is het ook niet, zo’n aftreden. Alhoewel, er lijkt zich een trend te manifesteren onder staatshoofden om voortijdig af te treden. De paus, de Nederlandse koningin, nu onze eigenste vorst, … wie volgt? De schijnbaar onverwoestbare Queen?

Zowel voor professionnele azijnpissers voor wie het koningshuis een dagelijkse schopsteen is, als voor overtuigde royalisten zijn het intussen hoogdagen. Waar de eersten zich opnieuw eens goed kunnen laten gaan in hun afwijzen van vorst, vaderland en wat dan ook, kunnen de tweeden meer dan ooit net hun hang naar en trouw aan betuigen. Voor de meerderheid is het uiteindelijk, zoals zo vaak, allemaal erg relatief. De koning treedt af, ja. En dan? Krijgen we daar dan een dagje verlof voor of zo?

Tijdperk

Eén ding is intussen wel zeker, er komt een eind aan een koningschap waarin het instituut van de koning flink veranderde. Niet alleen het optreden van de vorst veranderde, ook de wijze waarop het land met het koningschap om ging wijzigde. Ook het koningshuis was onderhevig aan de algemene maatschappelijke evolutie waarbij het geloof in en zelfs respect voor de staatsinstelling in ijltempo afnam. Tezelfdertijd nam net in diezelfde periode de mediatisering en commercialisering, van het Hof in ijltempo toe. Het koningshuis werd het onderwerp van televisieprogramma’s, tijdschriften, stripverhalen enz. De koning diende modern te zijn, hip, gesneden op het formaat van de media. Ook het Hof bleek niet te kunnen ontsnappen aan de opgang van het socio-economisch model van de afgelopen decennia.

Gezien de voortvarendheid waarmee men dit model verder doorduwt ziet het er niet naar uit dat er meteen verandering in zit te komen. Dat roept vragen op naar het komende koningschap. De kroonprins, intussen al tot in den treure toe versleten als te stijf, te serieus – kortom; incompatibel met het format waarin o.a. de media het Hof willen stoppen – zal stevig in de schoenen moeten staan nu hij de eerste viool moet spelen. Op veel steun vanuit de politieke wereld voor een sereen koningschap moet men alvast niet rekenen. De politieke klasse blonk – zeker het afgelopen decennium – niet meteen uit in het bewaren van de sereniteit die traditioneel rond het koningschap hangt. Het structureel doorbreken van het colloque singulier tijdens de laatste regeringsonderhandelingen was hiervoor tekenend.

Rol

Meteen wordt de voornaamste rol van het Hof in het staatsbestel en landsbestuur aangevreten. Het Hof is en blijft anno 2013 een zwarte doos in het politieke spel die – getuige daarvan de vele tochtjes naar de koning van de kibbelende politici – voor de broodnodige afkoeling zorgt wanneer de druk in Hertoginnedal of elders te hoog oploopt. Dit betekend niet dat de koning de politiek stuurt, veeleer lijkt het er soms op dat het Hof een soort van bezinningsmoment vormt. Het vertrek naar de koning biedt voor politici ook een mogelijkheid om even op adem te komen. De bal ligt dan even niet (helemaal) meer in hun kamp. Soms heeft de politiek dergelijke momenten nodig.  

Daarnaast is het Hof in vele gevallen ook een instituut dat de politiek toelaat zich  van zijn verantwoordelijkheid te ontdoen. Het is dan niet de politiek die het één of het ander bedisseld heeft, maar het hof zo luidt het, dat de kaarten herschudt heeft. Dat het au fond de partijvoorzitters zijn die de reële macht in het politieke land bezitten, wordt zo vakkundig aan het zicht onttrokken. Wat dat betreft lijkt het Hof wel eens eenzelfde rol te spelen als Europa.  Ook de Europese instellingen worden in de nationale politiek wel eens ingeroepen als de reden waarom men dingen doet die men, naar eigen zeggen, anders niet zou doen.

Monarchie en democratie

Over het democratisch karakter van het instituut kan een stevige boom opgezet worden en ergens valt er wat te zeggen voor het republikeins ideaal dat de erfopvolging van machtsfiguren verbiedt. Alleen kan men zich de vraag stellen in hoeverre deze discussie enkel over het Hof zou mogen gaan. Het halfrond aan de andere kant van het Warandepark bulkt van zonen, dochters, neven en nichten van. Ja, de opvolging wordt gelegitimeerd middels verkiezingen, maar gezien de werking van het huidige politieke-mediatieke complex kan men zich toch vragen stellen bij de gang van zaken. Het hebben van een bepaalde naam volstaat in vele gevallen al om een voldoende media-aandacht en een puik resultaat in de stembusslag te behalen.

Daarnaast rijst de vraag of het voorstellen van de republikeinse staatsvorm als van primordiaal belang voor het welzijn van de democratie wel aansluit bij de realiteit. De wereld bulkt van de republieken waar het soms erg pover gesteld is met de democratie. De republikeinse staatsvorm op zich vormt geen garantie voor een goed functionerende democratie. Bovendien werd reeds meermaals duidelijk hoe democratie telkens weer verengt wordt tot het houden van verkiezingen. De verkiezing van het staatshoofd zou dan het toppunt van de democratie zijn. Niets is minder waar. Democratie is en moet meer dan verkiezingen zijn.

En zelfs wanneer men enkel naar de verkiezingen kijkt, dan kan men, wat België betreft, zich de vraag stellen waarom men dan niet meteen – vandaag, niet morgen – een federale kieskring invoert. Opvallend genoeg blijken een flink pak zelfverklaarde republikeinen en democraten zelf hardleerse tegenstanders te zijn van die federale kieskring. Zo nauw neemt men het met andere woorden niet met de werking van de Belgische democratie. Wanneer het er op aankomt wordt die democratie nogal vlug opgeofferd voor de eigen- en partijbelangen.

Toekomst

De nieuwe vorst treedt aan in een periode die voor het goed functioneren van ons land van fundamenteel belang kan zijn. In 2014 volgen opnieuw federale verkiezingen. De kans bestaat dat deze opnieuw een periode van politieke instabiliteit met zich inluiden, die vooral voortvloeit uit de veelal opgeklopte verhoudingen tussen de taalgroepen. Een federale kieskring kan wat dat betreft wellicht een kalmerende werking op de politieke kemphanen hebben. Maar er is meer, het land kan eenvoudigweg niet opnieuw anderhalf jaar zonder regering. De uitdagingen op socio-economisch en ecologisch vlak zijn gewoon te groot.

Het valt niet altijd mee positief te blijven in deze tijden. De dagelijkse stroom van negatieve berichten en vaak nog negatievere reacties hierop – het cynisme viert hoogtij in zowel politiek als maatschappij – maakt het moeilijk niet in het negativisme te vervallen bij de nakende troonswissel. Toch biedt een gebeurtenis als deze ook een mogelijkheid om de toekomst met een positieve ingesteldheid tegemoet te kijken. Een nieuwe vorst als het begin van een nieuw België?

De recente demarches van de jongerenbewegingen van de voornaamste partijen – die over de taalverschillen heen samen willen werken en hierbij o.a. samen pleiten voor een federale kieskring – vormen hiertoe alvast een belangrijke en hoopvolle stap. Partijen zoals Open VLD en Groen gaven intussen aan het idee ook genegen te zijn. En her en der lijkt intussen ook het besef door te dringen dat een nieuwe staatshervorming – en de verdere afbraak van ons land – niet zaligmakend is. De grote uitdagingen die zich stellen vallen niet zomaar op te lossen met een nieuw rondje communautair touwtrekken. Op enkele na lijken alle partijen zich daar intussen van bewust.

Mogen we dan hopen dat deze troonswissel het begin betekend van de transitie naar dat broodnodige nieuwe België? Een België 2.0, met een federale kieskring, een sterke sociale zekerheid en een evenwichtige bevoegdheidsdeling – niet verdeling – waar het welzijn van mens en maatschappij in evenwicht is. Een land waar de sterkste schouders, de zwaarste lasten dragen, waar eendracht opnieuw macht maakt en het uiteindelijk voor iedereen goed toeven is. Een land waar men meer dan vijf minuten politieke moed heeft om werkelijk voor een mentaliteitswijziging te gaan en men voorbij het pleidooi werkelijk die inclusieve en duurzame samenleving opbouwt. Een droom? Misschien, maar wie niet waagt, niet wint en wie niet droomt, niet leeft.

Stof genoeg alvast voor de eerstvolgende kerstboodschap van de nieuwe vorst.

De koning treedt af, leve de koning!