Piccardo is de stichter van de ‘Unie van de islamitische gemeenschappen’, maar hij geeft op Facebook aan dat hij niet meer tot het bestuur behoort en in eigen naam spreekt, en in die van mensen die zijn mening delen. ‘Ik en miljoenen andere personen wijzen homoseksuele relaties af en toch zijn die toegestaan en worden degenen die ze aangaan gerespecteerd. De mensen die het aanbelangt zijn nochtans een minderheid, zoals ook de polygaam levende personen zouden zijn. De hele maatschappij kan ze allebei accepteren.’ [1]

Met zijn stelling reageerde Piccardo op de in mei 2016 goedgekeurde wet op de ‘unioni civili’, een nieuw type contracten dat voorbehouden is aan homoseksuele paren en dat het midden houdt tussen het per definitie heteroseksuele huwelijk (matrimonio) en het samenlevingscontract (convivenza) dat zowel mensen van dezelfde als van verschillende sekse kunnen aangaan. Die drie statuten verschillen op een aantal punten, zoals belastingen, erfrecht, scheidingsregeling e.d.

Een interessant verschil is dat gehuwde paren volgens de wet alleen seks met elkaar mogen hebben, maar dat dit niet geldt voor homoparen in unione civile. Maar dat is theorie, grotere praktische gevolgen heeft de regel dat gehuwden een kind kunnen adopteren, maar de homoparen in unione civile niet. Kinderen die in een huwelijk geboren worden, zijn juridisch van de beide ouders, een kind dat in een unione civile geboren wordt, is alleen van de biologische ouder, maar kan eventueel door een rechterlijke beslissing ook kind van de partner worden. Het is duidelijk dat het nieuwe statuut niet gelijkwaardig is aan het huwelijk, en dat de overwinning van de homobeweging er geen van is van 100 %.

De ene tolerantie is de andere niet

Het interessante van de stelling van Piccardo is dat hij de tolerantie voor homoparen en die voor polygamie aan elkaar koppelt. Moslims (en veel traditionele katholieken en anderen) zijn afkerig van homoseksuele relaties, maar worden nu gedwongen die te tolereren, want die hebben voortaan een wettelijk statuut. Omgekeerd vinden de ‘progressieven’ het een vooruitgang dat homokoppels nu erkend worden, maar hebben ze doorgaans een afkeer van de polygamie die bij moslims tot hun traditionele cultuur behoort. Piccardo’s gedachtengang is heel logisch: als wij moslims de ‘progressieve’ mentaliteit over homoseks moeten accepteren, dan moeten jullie niet-moslims ook onze traditionele polygamie accepteren. Tolerantie hoort wederkerig te zijn.

Maar noch de progressieve noch de traditionalistische of rechtse vleugel van de samenleving dacht in die richting, zoals de heftige reacties aantonen. De burgemeester van Milaan, Beppe Sala, had pas nog in een plechtigheid twee homokoppels in unione civile verbonden. Piccardo had een foto van de burgemeester en zo’n homopaar op zijn Facebookpagina geplaatst, bij zijn beschouwing over het recht op polygamie.

De burgemeester haastte zich om zich te distantiëren van zijn uitdager en liet weten wel bereid te zijn tot dialoog met de islamitische wereld, maar niet speciaal met Piccardo. Een nog beleefde manier om te zeggen dat Piccardo’s woorden ongehoord en onbespreekbaar waren. Grover was de distantiëring door de leider van de Lega Nord, Matteo Salvini, op Facebook. Hij snauwde Piccardo toe: ‘Ga naar huis!’ (Maar Piccardo is wel geboren en getogen in Italië.)

En de leider van de beweging Milano Popolare, Matteo Forte, redeneerde: ‘Vanuit een zeker gezichtspunt heeft het voorstel zijn eigen logica: als het heteroseksuele model valt, waarom zou dan dat van het koppel nog tellen? Inderdaad, in de Angelsaksische landen wordt al gesproken over polyamorie. En dat is de weg die we inslaan, geholpen door links dat een doorgedreven laïcisme combineert met politieke islam.’ Ook de schrik voor een ‘sluipend’ invoeren van de sharia zal hier wel meespelen. Op 30 juli publiceerde de krant Il Giornale een artikel met de titel: ‘Geheime huwelijken in de moskeeën: zo verovert de sharia Italië’.

Bijbelse polygamie

Daarbij wordt buiten beschouwing gelaten dat de polygamie ook en allereerst een Bijbelse traditie is, die vandaag vooral bij enkele Mormoonse groepen in de VS en in Canada voortleeft en daar stof tot discussie is en soms aanleiding tot vervolging. Daarnaast bestonden er ook polygame tradities bij de Indiaanse bevolking van die landen, maar daar lees je weinig over, en verder komt ook de islamitische polygamie er voor.

Doordat de Amerikaanse wetgevingen bigamie (in de regel opgevat als het hebben van echtgenotes die van elkaars bestaan niets afweten) en polygamie strafbaar stellen, is de praktijk vaak verborgen en wordt er gebruik gemaakt van ontwijkingsstrategieën.

Zo kan een man een echtgenote hebben, zich van haar laten scheiden, een volgende trouwen, zich weer laten scheiden enz. Die vrouwen kunnen allemaal de naam van de man dragen en met hem samenleven, terwijl hij administratief en wettelijk gezien maar één echtgenote heeft. De zaak wordt wel gecompliceerd omdat er ook Amerikaanse wetten zijn die echtbreuk (adultery) of onwettig samenwonen (unlawful cohabitation) strafbaar stellen. Die wetten verschillen binnen de VS van staat tot staat.

Recentelijk hebben Amerikaanse polygamisten positieve PR gekregen door televisieprogramma’s als Sister Wives en Big Love, en documentaires van National Geographic Channel. De acceptatie van polygamie door de Amerikaanse bevolking is stijgend: ze klom van 7 percent in 2001 naar 16 percent in 2015, volgens een Gallup-enquête.

De verdediging van polygamie komt vanuit verschillende hoeken, zowel die van bijbelse traditionalisten als voorstanders van polyamorie of ‘social liberals’ die vinden dat de staat zich niet hoort te bemoeien met het liefdesleven van de burgers en geen moraal mag opdringen. En ook van feministisch georiënteerde auteurs die de gangbare bezwaren inzake discriminatie van de vrouw afwijzen.

‘Legalize Polygamy! No. I am not kidding’ titelde de journaliste Jillian Keenan op Slate.[2] ‘Gelegaliseerde polygamie in de VS is de keuze die in lijn is met de constitutie, het feminisme en een positieve benadering van seks. (…) De meeste polygame gezinnen zijn gedreven door hun religieuze overtuiging, zoals de fundamentalistische mormonen of moslims, en voor zover alle betrokken partijen volwassen zijn en wettelijk in staat om een huwelijkscontract af te sluiten, is er geen grondwettelijk argument waarom zij hun geloof niet in hun huwelijken zouden mogen uitdrukken. (…) De keuze voor polygamie is in feite een feministische en betoont ons vrouwen het respect dat we verdienen. Hierom: als vrouwen kunnen we echt wel zelf onze keuzes bepalen.’

De door Piccardo in Italië uitgesproken koppeling van homoparen met polygamie is in de VS al vaker gehoord, vaak in negatieve zin: de legalisering van het homohuwelijk zou leiden tot andere legale vormen van huwelijksaftakeling, zoals polygamie. ‘Laten we dat maar hopen’, becommentarieert Jillian Keenan.

Dubieuze argumenten

De in Italië ontstane irritatie over de ‘provocatie’ van Piccardo heeft te maken met de gedachte dat polygamie per definitie vrouwonvriendelijk is (en monogamie vanzelf vrouwvriendelijk). Maar dan ga je een instelling goed- of afkeuren op basis van bepaalde zwaktes of ontsporingen. Volgens die manier van redeneren moet je ook het monogame heteroseksuele huwelijk bekijken als rijk aan fiasco’s: partnergeweld (overwegend tegenover de vrouw), vrouwendiscriminatie, opgedrongen traditionele rolpatronen, dubbele dagtaak voor de vrouw, kindermishandeling, seksueel misbruik van kinderen… Eigenlijk ruim genoeg ellende om het huwelijk af te schaffen. Maar is het niet wijzer de misstanden tegen te gaan dan de instellingen op zich te verbieden, zowel voor monogame als voor polygame huwelijken?

Er zijn natuurlijk een aantal belangrijke probleempunten die een positieve benadering van polygamie in de weg staan, en die aandacht vragen. Om te beginnen bedrog: islamitische mannen gaan wel eens een huwelijk aan met een nieuwe echtgenote zonder dat de beide dames weet hebben van elkaar. Een wettelijke regeling kan vereisen dat de eerste echtgenote toestemming moet geven voor een tweede huwelijk van haar man, wat de facto op monogamie kan uitdraaien. En dat de tweede echtgenote moet weten dat er een eerste is, enzovoort. Dit soort regelingen bestaat al, het Marokkaanse recht bijvoorbeeld, dat polygamie niet uitsluit, voorziet dat de eerste echtgenote van een man kan weigeren dat hij nog meer vrouwen huwt en dat zo kan voorkomen.

Ook de gelijke behandeling van echtgenotes moet gegarandeerd zijn, maar islamitische polygamisten verklaren graag dat ze daarop letten. Dan zijn er nog de problemen van echtscheiding en rechten over het kind. De vergaande ongelijkheid dat de man zijn vrouw kan verstoten en de vrouw haar man niet, is in westers recht totaal onaanvaardbaar. Ook dat bij verstoting of echtscheiding de kinderen automatisch toekomen aan de man is niet acceptabel.

Maar al deze problemen bestaan ook waar de polygamie niet erkend en zelfs strafbaar is, maar toch bloeit. Alleen worden ze dan wettelijk minder of helemaal niet aangepakt.

Discriminatie?

Vanuit een standpunt van non-discriminatie zou de juridische acceptatie van polygamie natuurlijk betekenen dat ook homoseksuele relaties met meer dan twee personen en ook relaties tussen een vrouw en meerdere mannen gelijkelijk goedgekeurd worden. Geïnstitutionaliseerde polygamie kan in een liberale rechtsstaat immers niet betekenen dat alleen polygynie (een man met meer dan één vrouw) aanvaard wordt, en polyandrie (een vrouw met meer dan één man) niet.

We zijn natuurlijk gauw geneigd om vanuit een westers middenklasse-standpunt te doen alsof relaties alleen of vooral om liefde draaien, en daarbij de materiële realiteit te vergeten. Waar mannen het gezinsinkomen moeten leveren, en niet genoeg hebben om een vrouw te onderhouden, is polyandrie een evidente oplossing. En ook in samenlevingen waarin er beduidend meer mannen zijn dan vrouwen. Polygynie in het huwelijk zoals die ten tijde van de Profeet bedreven werd, was dan weer een voor de hand liggende strategie om bondgenootschappen aan te knopen, vrede te sluiten en zo meer. Een eminente functie van sociale structurering die weinig te maken had met de gevoelens van de betrokkenen.

Maar dat principe kennen we natuurlijk ook uit de Europese cultuur: adel, prinsen, vorsten – ze trouwden om bezittingen, landgoederen, kastelen, koninkrijken, te verwerven of te verenigen. Naast de echtgenote die ze daarvoor hadden, bezaten de heersers maîtresses, vaak op een heel officiële manier, en ook in heel christelijke en zelfs katholieke culturen.

Polygynie is, dat is geen geheim, een stevige traditie van het christelijke Europa. Maar wel buiten het huwelijk. Ook vrouwen, vooral die van stand, konden zich wel eens relaties met meerdere mannen veroorloven. De afstand tussen Europese christelijke traditie en de islam is niet zo groot, alleen bekrachtigt de islam de polygynie via een huwelijk, en het Westen niet. En sluit de islam polyandrie helemaal uit.

Nu al legale polygamie in Italië?[3]

Maar laten we even van de principes en de historiek terugkeren naar de hedendaagse realiteit. Hoewel wettelijk verboden en strafbaar, bestaat polygamie in Italië, net zoals in de VS of Canada en veel andere landen. Er zouden in Italië wel 20.000 of meer polygame gezinnen leven. Een man kan gestraft wegens polygamie gestraft worden met een gevangenisstraf van een tot vijf jaar, maar dat valt te omzeilen.

Hij moet zich beperken tot één officieel huwelijk, en de andere vrouwen niet als officiële, maar wel als islamitische echtgenotes houden. Dan is hij in orde met de wet. En ook met de Koran, als hij niet meer dan vier echtgenotes neemt en zich houdt aan zijn verplichtingen. Maar dat is wel in het nadeel van die niet-officiële echtgenotes, want die vallen dan bijvoorbeeld buiten het Italiaanse erfrecht dat verbonden is aan het officiële huwelijk. Dus krijg je conflictsituaties waarin na het overlijden van de man de officiële echtgenote de nalatenschap claimt, ten nadele van de andere vrouw of vrouwen en van de man.

Sommige staten houden in hun rechtspraak rekening met het recht van andere landen, zodra het gaat om personen die een andere nationaliteit hebben of hadden. In het jaar 2000 besliste een Duitse rechtbank dat de Marokkaanse tweede vrouw van een overleden man, die volgens Duits recht dus geen echtgenote was, toch aanspraak kon maken op de helft van de erfenis. De wettige echtgenote werd verplicht de erfenis te delen. Islamofoben zien hier allicht het binnensluipen van de sharia in het Duitse recht, maar nuchter bekeken lijkt de beslissing van het gerecht toch wel billijk en vrouwvriendelijk.[4]

Ook in Italië kan de rechter rekening houden met de realiteit van de polygamie. De juriste Sara Severini spreekt van ‘een voorzichtige opening’ in enkele gerechtelijke uitspraken. Bijvoorbeeld: een Marokkaan die in Italië leeft wil zijn moeder laten overkomen, volgens het principe van de gezinshereniging.

Dat wordt door de overheid geweigerd, want de eerste echtgenote van de vader heeft al toestemming gekregen om bij haar man te komen wonen in Italië. Het toelaten van een volgende echtgenote zou de facto een polygaam gezin vormen, en dat zou strijdig zijn met de Italiaanse wet en de openbare orde. De weigering werd door een Italiaanse rechtbank vernietigd.[5]

Welk recht?

De Verenigde Naties voeren een beleid dat is gericht op uitroeiing van de polygamie: ze moet worden ‘ontraden en verboden’.[6] Dat is een problematisch en slecht onderbouwd standpunt, dat ingaat tegen de sociale realiteit van het voortbestaan van de instelling, zoals ze daar heel goed weten: ‘het Comité [voor de eliminatie van vrouwendiscriminatie] heeft voortdurend geregistreerd dat polygame huwelijken in veel ondertekenende staten blijven voortbestaan’.[7] Maar, zoals gezegd: vanuit de problemen die er zijn binnen de instelling kan je net zo goed het huwelijk afschaffen.

Overigens wordt aan de twee kanten in het debat met rechten geschermd: de ene kant (waar de VN dus toe behoort) vindt dat de mensenrechten geschaad worden door de polygamie, de andere kant beroept zich op godsdienstvrijheid en gelijke rechten om ze te kunnen accepteren of gelegaliseerd te krijgen.

Het fundamentalisme van de VN vind je bij ons bijvoorbeeld in extreme vorm terug bij de NV-A politica Zuhal Demir.[8] Die vindt dat de Belgische overheid geen rekening hoort te houden met islamitische huwelijkscontracten. Maar af en toe sijpelt er ook al wel eens een andere visie door in de media. Zoals het artikel ‘Ik ben de tweede vrouw en dat is heerlijk’. [9]

Voetnoten

[1] Piccardo lanceerde zijn stelling op 6 augustus, https://www.facebook.com/hamza.piccardo . Ze werd door de media opgepikt, zie bv. http://milano.corriere.it/notizie/cronaca/16_agosto_06/hamza-piccardo-ucoii-facebook-anche-poligamia-diritto-civile-0941fedc-5bcd-11e6-bfed-33aa6b5e1635.shtml?refresh_ce-cp .

[2]http://www.slate.com/articles/double_x/doublex/2013/04/legalize_polygamy_marriage_equality_for_all.htm

[3] http://www.opinione-pubblica.com/poligamia-in-italia-e-di-fatto-legale/ 

[4] Het geval wordt in negatieve zin aangehaald in Sabatina James, Scharia in Deutschland, Wenn die Gesetze des Islam das Recht brechen, München 2015, p. Preciezere uitleg: http://www.aok-business.de/fachthemen/pro-personalrecht-online/datenbank/urteile-ansicht/poc/docid/79603/ . Voor een vergelijkbaar Belgisch geval: zie noot 7.

[5] De in huwelijkskwesties gespecialiseerde advocate Sara Severini in haar overzichtje van casussen: http://www.affaritaliani.it/cronache/poligamia280412.html

[6] http://hrlibrary.umn.edu/gencomm/CEDAW%20Gen%20rec%2029.pdf , in het bijzonder punt 21 en 27. Het document dateert van 30 oktober 2013. 

[7] Aangehaalde bron, punt 27. Het gaat om de staten die de ‘Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women’ ondertekend hebben.

[8] ‘België ondersteunt polygamie: onaanvaardbare aanfluiting van onze basisrechten’, http://www.knack.be/nieuws/belgie/belgie-ondersteunt-polygamie-onaanvaardbare-aanfluiting-van-onze-basisrechten/article-opinion-123808.html, 13 januari 2014

[9] ‘Senegalese vrouwen laten Lieve Blancquaert de positieve kanten van polygamie zien’ in: ‘http://www.demorgen.be/buitenland/senegalese-vrouwen-over-polygamie-ik-ben-de-tweede-vrouw-en-dat-is-heerlijk-b777b6f0/, 25 november 2015.

Een basisoriëntatie over de discussie bieden de volgende Engelstalige teksten: 

Polygamy Is More Popular Than Ever, in: http://www.thedailybeast.com/articles/2015/06/02/polygamy-is-more-popular-than-ever.html , 6 februari 2015

It’s Time to Legalize Polygamy. Why group marriage is the next horizon of social liberalism. Door Fredrik de Boer, 26 juni 2015: http://www.politico.com/magazine/story/2015/06/gay-marriage-decision-polygamy-119469#.VZsQaB0ozyA

The Case Against Encouraging Polygamy. Why civil marriage should not encompass group unions, door Conor Friedersdorf, 9 juli 2015:

http://www.theatlantic.com/politics/archive/2015/07/case-against-polygamy/397823/ 

From Gay Marriage to Polygamy? Door Steve Chapman, in: http://www.chicagotribune.com/news/opinion/chapman/ct-polygamy-gay-marriage-supreme-court-perspec-0702-20150701-column.html 1 juli 2015

Italian Muslim Brotherhood Group Demands Polygamy, in: https://counterjihad.com/italian-muslim-brotherhood-group-demands-polygamy , 9 augustus 2016

For Italian Muslims Polygamy Is A Civil Right, door Alex Miller, in: http://absoluterights.com/for-italian-muslims-polygamy-is-a-civil-right/ , 9 augustus 2016