Wat bezielt al die mensen om vandaag meer dan ooit neergeknuppeld te worden wanneer ze de grenzen proberen over te steken en Guatemala binnen te komen, om daarna hetzelfde gevaar te lopen aan de grens tussen Guatemala en Mexico? En als het toch lukt onmenselijke afstanden af te leggen om uiteindelijk de grens met de VS te bereiken.
De Amerikaanse en Europese weegschaal slaat door
Wanneer we van dichtbij gaan kijken wat voor soort regering Honduras bestuurt, dan vragen we ons af welke motieven de VS en de Europese Unie kunnen aanvoeren om te doen of hun neus bloedt en weg te kijken. Men kan natuurlijk niet overal en met alles bezig zijn. Maar waarom een land politiek, diplomatiek en financieel ongenadig aanpakken en een ander land dat dezelfde kenmerken vertoont niet interessant vinden, maar in sommige gevallen wél steunt?
Een klein brokje geschiedenis
Manuel Zelaya behoorde tot de liberale partij. Hij was president van januari 2006 tot eind juni 2009. Inderdaad niet de grondwettelijke vier jaar. Hij werd afgezet omdat hij probeerde de grondwet te veranderen om na zijn termijn opnieuw te kunnen regeren. Was dat de reden van de illegale militaire interventie om hem het land uit te sturen? Misschien een schijnreden. Want waarom zit huidig president Juan Orlando Hernández, die in 2014 aan de macht kwam en nadien hetzelfde deed, nog altijd in het zadel? Inderdaad, in december 2012, de man was toen voorzitter van de wetgevende macht, forceerde hij een herschikking van de Grondwettelijke Afdeling van het Hoog Gerechtshof. Enkele jaren later effende deze openbare instelling voor hem de weg om herkozen te worden. De ene wél, de andere niet.
Ach ja, Manuel Zelaya beging tijdens zijn mandaat de stoutmoedigheid om te veel de sociale toer op te gaan. In 2008 sloot hij het land aan bij ALBA, een integratie van progressieve Latijns-Amerikaanse landen om de strijd aan te gaan tegen de armoede en de sociale uitsluiting.
Oef, we zijn er. Wie kantte zich rabiaat tegen die alliantie? En welke staat bezit sinds jaren de militaire luchtmachtbasis Palmerola in Honduras? Vorig jaar nog stuurden de VS nog 250 extra marine-eenheden, helikopters en hoge snelheid catamarans naar Honduras om de volksopstanden, indien nodig, te helpen de kop indrukken.
Hondurese dictatuur?
Sommigen hebben het inderdaad over de dictatuur van Honduras, die zijn oorsprong vindt in een staatsgreep. Onder meer de indertijd in ballingschap gestuurde en inmiddels teruggekeerde ex-president Manuel Zelaya wist in een interview van de BBC te zeggen: ‘De dictatuur verschanst zich met zijn militairen en krijgt daarbij de steun van de VS.’ Anderen spreken dat tegen. Er zijn sindsdien immers toch drie presidentiële verkiezingen geweest, in november 2009, in 2013 en in 2017. Het land werd bovendien opnieuw opgenomen in de schoot van de Organisatie van Amerikaanse Staten.
Maar Ismael Moreno, jezuïet en directeur van de Equipe voor Bezinning, Onderzoek en Communicatie van de Compagnie van Jezus in Honduras (ERIC) heeft daar toch een eigen visie op. Volgens hem klinken de woorden van ex-president Zelaya als iets wat hij ook zou kunnen gezegd hebben na de pijnlijke gebeurtenissen van 28 juni 2009.
‘Het ogenblik van vandaag is niet alleen te vergelijken met dat van tien jaar geleden. Het is bovendien de voortzetting van een ononderbroken proces van versteviging van de staatsgreep,’ zegt de religieus. Het feit dat de regerende partij zich aan de macht vastgeklampt heeft te midden van aanklachten van fraude, corruptie en banden met de drugshandel, helpt ons om het standpunt van Moreno te begrijpen. Over de opeenvolgende verkiezingen zegt hij: ‘In plaats van geslaagd te zijn in een terugkeer naar de grondwettelijke orde heeft men wettelijkheid gegeven aan de illegaliteit.’
Verder zegt hij: ‘Wat we vandaag na tien jaar hebben is de verpersoonlijking van de staatsgreep in een individu dat op extreme wijze de macht heeft geconcentreerd. Hij heeft het land gemilitariseerd en geeft militaire antwoorden aan eender welk soort sociaal protest.’
Humanitaire chaos
Vorig jaar werden volgens het Politioneel Systeem voor Statistieken (SEPOL) iets meer dan 41 intentionele moorden op 100.000 inwoners uitgevoerd. Dat gegeven zet Honduras op de lijst van meest gewelddadige landen van de wereld. Toch beantwoordden de officiële cijfers volgens mensenrechtenorganisaties niet eens aan de werkelijkheid. Volgens hen is de realiteit schrijnender. In ieder geval zijn de moorden op militanten en journalisten sinds de staatsgreep in meerderheid toegenomen. De Nationale Commissie voor de Mensenrechten van Honduras (CONADEH) registreerde bijvoorbeeld alleen al tussen 2014 en 2016 de moord op 25 journalisten. Nog eens vier journalisten werden in 2017 uitgeschakeld en in maart vorig jaar werd Leonardo Gabriel Hernández van de Valle TV in zijn huis neergeschoten.
Van haar kant verklaarde de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten in 2016 Honduras ‘een van de meest vijandige en gevaarlijke landen voor de mensenrechten’ in het hele continent. Datzelfde jaar werd de milieuactiviste Bertha Cáceres vermoord. Tot nog toe weigeren de Hondurese strafrechtelijke autoriteiten de echte intellectuele misdadigers aan te pakken.
Neoliberaal buitenbeentje
Al die jaren is de Hondurese regering wel heel sterk de neoliberale toer opgegaan. Een jaar na de staatsgreep werd de Commissie voor de Publieke Private Alliantie (Coalianza) opgericht. ‘Voordien behoorden de autowegen tot de staat Honduras. Tien jaar later ondertekende Coalianza met de staat contracten. Nu zijn de autowegen geprivatiseerd,’ verklaarde analist Ramon Barrios in het programma ‘Análisis de Realidad’ van ERIC.
Je zou voor veel minder op de loop gaan
In 2018 vertrok een eerste karavaan van om en bij 2000 personen uit Honduras en El Salvador. Nog datzelfde jaar vertrokken nog eens twee karavanen, elk van ongeveer 1000 personen. Vroeger verliep het allemaal meer individueel. Onderweg verscholen ze zich in struiken en verplaatsten zich bij voorkeur ‘s nachts. Nu bewegen ze zich overdag en zichtbaar. Een karavaan heeft het voordeel dat men zich opgenomen voelt in de groep. De migranten betalen geen mensensmokkelaars, ze drukken kosten en uitgaven en zijn minder kwetsbaar. Ook hoeven ze hun familie niet uit elkaar te halen. Vaders, kinderen, neven, nichten en vrienden trekken samen op.
In 2019 zetten zich nog eens twee karavanen op weg, ditmaal met minder volk. En dit jaar schat men dat 1460 personen uit Honduras op 15 januari het hazenpad kozen. En nog eens 1800 de dag nadien. De karavaan verspreidde zich over de grensstreek van Izabal tussen Honduras en Guatemala. Honderden keerden terug nadat ze aan de grens hardhandig aangepakt werden. Journalist Asier Vera van de Guatemalteekse digitale krant Nómada ging met hen mee tot aan de Mexicaanse grens.
Juiste aantallen zijn niet te verifiëren, ze verschillen van bron tot bron. Zo beweerden de Guatemalteekse autoriteiten dat 4600 Hondurezen tussen 16 en 17 januari het land binnenkwamen, om geregistreerd te worden. Guatemala riep immers zichzelf vorig jaar uit, onder druk van de VS, tot ‘derde veilig land.’
Nómada interviewde enkele migranten in de Casa del Migrante in de hoofdstad en polste naar de reden van hun vertrek. Dikwijls ging het over afwezigheid van werkgelegenheid en toekomst, over overleven, maar ook over angst voor de ‘maras,‘ de gewelddadige jeugdbendes. Vrouwen trokken eruit vanwege de vele gevaren op verkrachting zonder bescherming door Justitie.
Ondertussen bereikten reeds op 19 januari enkele honderden de grens tussen Guatemala en Mexico. Ze geraakten Mexico binnen omdat ze aanvaardden zich te regulariseren in het land en aldaar werk te zoeken.
Naderhand arriveerden nog eens 1500 personen aan de Mexicaanse grens. Ze wilden allemaal samen in karavaan de brug op de grens oversteken. Maar de Mexicaanse autoriteiten lieten het niet toe. Volgens de Guatemalteekse pers gooiden massa’s mensen zich daarop in de Suchiate rivier, die Guatemala van Mexico scheidt. Ze werden onthaald op traangas en de wapenstok. Zij die erin slaagden de rivier over te steken werden geblokkeerd. Ze zitten nu opgesloten op een strook niemandsland, vóór hen de ontoelaatbare Mexicaanse grensposten en achter hen de Suchiate rivier die ze heelhuids overstaken.
