Het begint natuurlijk allemaal met definities.

Wat veel mensen – voor- en tegenstanders van het neoliberalisme ! – verstaan onder “een vrije markt” is: een totaal gedereguleerde markt, waarin de overheid minimaal aanwezig of zelfs afwezig is, en waar de concurrentie vrij spel krijgt.

Veelzeggend trouwens, dat voor- en tegenstanders van het neoliberalisme hier vaak hetzelfde beeld bij hebben.

Het eerste wat ik hierover wil zeggen is: de vrije markt, in die zin van het woord, is een fabeltje. Ze bestaat niet. Kijk naar landen waar de overheid de facto onbestaande is of minimaal aanwezig is: landen zoals Congo en Irak. Zijn dat economische paradijzen ? Niet echt.

De vrije markt kan enkel bestaan indien er een overheid is die de noodzakelijke precondities schept waarin die markt kan gedijen: ze zorgt voor onderwijs, gezondheidszorg, voor de noodzakelijke infrastructuur, en zeker niet in de laatste plaats voor het wetgevend kader. In een land waar het recht op privébezit bijvoorbeeld niet bestaat of niet kan worden afgedwongen zal een vrije markt niet tot stand komen, daar krijg je enkel anarchie.

Maar natuurlijk: De huidige definitie van “de vrije markt” leidt wel tot afbraakpolitiek, tot het uithollen van de sociale wetgeving, tot een uitverkoop van de overheidsassets, met een verarming van de overheid tot gevolg. Het leidt ook tot de afbraak van de democratie.  

De privatisering van overheidsdiensten leidt ertoe dat er geen democratische controle meer bestaat op de uitoefening van die diensten. Deregulering leidt ertoe dat er geen democratische controle meer bestaat op de randvoorwaarden waarin de economie gedijt.

En het onvoorwaardelijke, blinde geloof in het neoliberalisme leidt ertoe dat men geen toekomstvisie meer ontwikkelt over de ideale samenleving vanwege TINA, “there is no alternative”. We hebben niets meer te kiezen, dus is het game over voor de democratie. Ook zo’n vreemd fenomeen, dat zogenaamd “liberale” partijen die innerlijke contradictie in hun eigen partijprogramma nog niet schijnen te hebben opgemerkt en dat het tegenwoordig aan partijen als de PVDA wordt overgelaten om op te komen voor de democratie.

Het is logisch dat in deze omstandigheden mensen zich gedegouteerd afkeren van de vrije markt, en alternatieven zoeken.

Het doet me denken aan mensen die op een op hol geslagen trein hebben gezeten. Ze willen nooit meer de trein nemen, ze gaan voortaan liever te voet. Kwestie is: de trein is eigenlijk toch wel zeer efficiënt. Een trein – met functionerende remmen weliswaar – zal je verder brengen dan je te voet ooit kunt gaan. En dat niet alleen. Er blijven mensen de trein nemen. Door voortaan te voet te gaan maak je jezelf irrelevant: je komt overal weken te laat aan. Je wordt een zonderling die in de samenleving hoogstens gedoogd wordt, maar die geen invloed meer heeft op het beleid.

Dus waar ik voor pleit is een gestuurde vrije markt. Een trein MET remmen. Elke vrije markt is trouwens reeds gestuurd (dus ik ben allerminst origineel), maar wat ik wil is dit idee duidelijk maken, en ook de wenselijkheid van dit idee. Een vrije markt hoort gestuurd te zijn. In welke mate gestuurd ? Zoveel als nodig is. Zoveel als nodig is voor het verwezenlijken van onze democratische wensen.

Is “de gestuurde vrije markt” geen oxymoron ? Neem je geen vrijheid weg door overheidsingrijpen ? Dat ligt aan de manier waarop de overheid ingrijpt. De beste analogie hiervoor is een voetbalmatch.

Voor voetballiefhebbers is reeds één ding duidelijk: je zal niet het mooiste voetbal te zien krijgen door de match zonder scheidsrechter te spelen. De scheidsrechter is nodig opdat het spel niet zou vervallen tot onsportief gedrag en schenengestamp.

Iets anders wat duidelijk is: een vooringenomen scheidsrechter heb je ook niet nodig om mooi voetbal te zien. Deze scheidsrechter grijpt wel in, maar op de verkeerde manier: door één ploeg te bevoordelen fluit hij de hele match kapot.

Ik denk spontaan aan de Eurolobbyisten … En hoe het neoliberale beleid in Europa in praktijk ook de vrije markt ondermijnt, door toe te geven aan lobbying.

De ideale scheidsrechter is onpartijdig, en grijpt enkel in als het nodig is – maar ALS het nodig is grijpt hij ook in. Op deze manier legt hij de lat gelijk voor de ploegen, en door onsportief gedrag te bestraffen zorgt hij ervoor dat de best voetballende ploeg zal winnen. Het is een gestuurde match, maar het doet niets af aan de vrijheid van de ploegen om elkaar te bekampen – integendeel, dit geeft hen net de kans om de overwinning te behalen gebaseerd op voetballend vermogen.

De overheid moet de vrije markt sturen zoals een ideale scheidsrechter een voetbalmatch leidt.