De koloniale ambtenaren in de Franse kolonies moesten nagaan of personen die de Franse nationaliteit aanvroegen daarvoor in aanmerking kwamen. Daarvoor stelden zij vragenlijsten op om de aanvragers door te lichten. Zo’n lijst uit de jaren ’30 van de vorige eeuw in Frans-Indochina bevatte vragen als:
- Kleedt hij zich op Franse wijze?
- Heeft hij Franse manieren?
- Is zijn woning op Franse wijze ingericht (salon, werkkamer, slaapkamer enz.)?
- Gaat hij naar Franse bioscopen of Franse zalen met optredens?
- Verblijft hij af en toe aan zee of in de bergen?
- Heeft hij nog andere Franse gewoonten?
- Leest hij regelmatig kranten in de inheemse taal?
- Leest hij regelmatig of af en toe Franstalige kranten?
- Interesseert hij zich voor Franse wetenschap, literatuur, radio …?
- Is hij bezig met hygiëne?
- Doet hij beroep op Franse geneeskunde als hij ziek is?
- Speelt hij Franse muziek?
- Heeft hij noties van burgerlijk recht?
- Heeft hij relaties met Fransen?
- Waaruit bestaan die relaties?
- Kan hij op een behoorlijke manier een Franse conversatie voeren?
- Voor de aanvrager en zijn vrouw: “Niet bang zijn om concrete en krachtige elementen aan te brengen en te becommentariëren die geschikt zijn om in te schatten hoe dicht zij bij de normen van het Franse leven staan en in welke mate zij verlangen om zich werkelijk daaraan aan te passen en dat ook kunnen.”
(Geciteerd uit Abdellali Hajjat, Les frontières de l’ “identité nationale”, L’injonction à l’assimilation en France métropolitaine et coloniale, La Découverte, 2012, p. 69)
Deze pijnlijk-komische vragenlijst illustreert heel goed het begrip assimilatie: van de ‘buitenlander’ wordt verwacht dat hij een perfecte kopie is van een (geïdealiseerde, burgerlijke, welstellende) Fransman (de vrouw verschijnt alleen terloops in een bijrol). Opmerkelijk is de nadruk op de levensstijl, en de afwezigheid van politiek en filosofie (geschiedenis, de ‘waarden van de Republiek’, de laïciteit, de parlementaire democratie …).
Dat doet me meteen aan de Joden denken. Toen ik in Antwerpen woonde, keek ik met verwondering en bewondering naar de vertegenwoordigers van het traditionele jodendom, die zich met een eigen kledingsstijl, eigen winkels, eigen Jiddische taal, eigen feesten en eigen godsdienst in het publiek manifesteerden.
Volgens Lydia Guirous kan dat helemaal niet. In haar boekje lees ik: “Het voorbeeld van de Joden toont dat je geassimileerd kan zijn terwijl je toch, in de cocon van de intimiteit, je godsdienst, je tradities en zelfs voor degenen die uit Oost-Europese landen kwamen en in Frankrijk hun toevlucht zochten, een andere taal, kan behouden.” (p. 49)
Diversiteit mag, maar binnenskamers! Over de Algerijnen die naar Frankrijk emigreerden, schrijft zij: “Toen deze laatsten in Parijs of in het Noorden toekwamen, stelden zij zich niet de vraag of ze iets anders dan Frans zouden spreken, kentekens van het toebehoren tot een godsdienst zouden dragen of andere kleding dan het uniform van hun baan of stadskledij. Kleren ‘op z’n Europees’ om op te gaan in de bevolking. Dat is natuurlijk en normaal. De publieke sfeer is die van de Franse Republiek, de privésfeer is die waar de uitdrukking van je cultuur van herkomst, waar je taal en je geloof een plaats krijgen zonder de levensbeschouwelijke overtuigingen van anderen te kwetsen of aan te tasten. Buiten burger, binnen in je intimiteit, individu met eigen geschiedenis en eigen geloofsovertuigingen.” (p.20)
Antwerpen lijkt mij een liberalere stad dan het Parijs à la Guirou. Wat een terreur, die krampachtige verdringing van alle ‘anders’-zijn uit de openbare ruimte! Natuurlijk zijn de Joden het daar niet mee eens. De grootrabbijn van Frankrijk, Haim Korsia, zegt deze week in een interview met l’Express: “Het Jodendom heeft altijd de integratie verdedigd, en niet de assimilatie, die alles wegveegt. Dat is trouwens het Franse model. Je komt met je persoon niet de nationale gemeenschap verrijken als je uit het oog verliest wie je bent. Toen Napoleon aan de Franse Joden vroeg te antwoorden op 12 vragen over de fundamentele regels van het Burgerlijk Wetboek, op 10 december 1806, eiste hij niet van hen dat ze hun identiteit zouden verzaken. Een individu is als een cirkel. Tien gelijkaardige individuen zijn precies dezelfde cirkels. Maar tien verschillende individuen zijn als tien verschillende cirkels, met raakpunten onder elkaar en een veel grotere oppervlakte. Het is die rijkdom die je moet cultiveren. Het is duidelijk dat dat veronderstelt dat je eenheid en eenvormigheid niet verwart, dat is de grote bekoring van deze tijd. In de eenheid, zijn we verschillend, maar met elkaar verbonden, en dus sterker.”
(Wordt vervolgd)
Notes:
Lydia Guirous, Assimilation, En finir avec ce tabou français, eerste druk februari 2021, tweede druk april 2021), Editions de l’Observatoire
