Wellicht gelooft u me graag als ik zeg dat de VS in Afghanistan niet louter om humanitaire en altruïstische redenen militair ingreep. Aan de andere kant is het u misschien niet helemaal duidelijk waarom de VS en de andere NAVO landen miljarden dollars en duizenden soldatenlevens over hadden voor een land zonder olie en zonder geld. Hierbij dus een poging om het één en ander te op te helderen.

De officiële redenen: de war on terror en het bevrijden van het Afghaanse volk uit de klauwen van de taliban

De “war on terror” was de eerste officiële reden gebruikt om het militaire ingrijpen te verantwoorden. Deze reden alleen dekte echter niet de volledige lading: een militaire actie tegen Al-Quaeda en andere terroristische groeperingen had in dat geval volstaan. Neen, de VS wou meer: ze wou ingrijpen in het Afghaans intern beleid en de taliban omverwerpen, ‘om het Afghaanse volk te bevrijden van het juk van de extremistische taliban’. Dit was de tweede reden die de VS opgaf voor de interventie in Afghanistan en tevens de reden die de oorlog internationaal legitimeerde (volgens het VN principe ‘Responsibility to Protect). Was de VS dan echt plots zo bezorgd over het Afghaanse volk dat al sinds 1996 onder de wandaden van de taliban gebukt ging? Was de hele oorlog dan echt pure liefdadigheid?

Het antwoord hierop is simpel: er was meer aan de hand. Veel meer.

Afghanistan, het kloppende hart van Eurazië

Ten eerste is er de geopolitieke ligging van Afghanistan. Afghanistan is het kloppende hart van Eurazië. Het ligt tussen Rusland, China, India en Iran, alle vier grote economieën, grote militaire machten en kernmachten. Een eenheid van deze machten zou Amerika zowel militair als economisch dan ook voorgoed onderuit halen. Het doel van de interventie was dus enerzijds om een poot in Eurazië te hebben. Anderzijds werd de VS bang van de mogelijkheid van het ontstaan van een islamitische staat en, bij uitbreiding, een groter islamitisch front. Met hun aanwezigheid wilden de Amerikanen dus eerder de regio destabiliseren ipv stabiliseren. En zoals George Friedman in 2009 al verklaarde, is wat dat betreft de missie in Afghanistan geslaagd (George Friedman, De komende 100 jaar, een prognose voor de 21^e eeuw, 2009).

The usual suspects: gas en olie

Een tweede en heel belangrijke reden was de controle over de exploitatie van gas en olie. Afghanistan mag dan wel zelf niet over gigantische gas- en olievelden beschikken, de strategische ligging is net zo belangrijk. Het transport en de controle over het doorverkopen van de grondstoffen zijn immers vaak lucratiever dan het goedje zelf .

Nu was het zo dat er zich, in het begin van de jaren ’90, na de ineenstorting van de Sovjet-Unie, plots gigantische mogelijkheden voordeden tot exploitatie van de olie-en gasreserves in Kazachstan en Turkmenistan. Amerika wou deze kans uiteraard niet laten liggen. Een VS bedrijf, UNICOL, ontwikkelde dan ook onmiddellijk plannen voor de bouw van een pijpleiding. Idealiter zou deze via Afghanistan en Pakistan naar de Indische Oceaan gaan. ‘Wie immers noch Rusland aan de Noord-zijde van de Kaspische Zee vertrouwt, noch Iran aan de Zuid-zijde, moet wel via Afghanistan passeren (Rudo de Ruijter, onafhankelijke onderzoeker, Nederland).

In Afghanistan was echter al enkele jaren een bloederige burgeroorlog aan de gang, waardoor de bouw van de pijpleiding steeds uitgesteld werd. Toen plots de taliban, een islamitische guerillabeweging, opstond met de ambitie om rust en orde te herstellen in heel Afghanistan, kregen ze dan ook alle steun van Amerika. Toen in februari 1996 de toenmalige Afghaanse president Rabbani een overeenkomst met UNICOL’s concurrent BRIBAS, een Argentijnse maatschappij, tekende, zag de situatie er voor de VS wel heel somber uit. Hun allerlaatste hoop was de taliban die het regime van Rabbani ten val wilden brengen. Een ambitie die in de herfst van 1996 werkelijkheid werd.

Zolang de taliban met de VS bleven onderhandelen, leek Amerika de massale mensenrechtenschendingen van de onverschrokken taliban niet zo erg te vinden. En dat de taliban terroristen zoals Osama Bin Laden de hand boven het hoofd hielden, leek hen blijkbaar ook niet zo belangrijk.

Maar ze hadden zich schromelijk vergist in hun bondgenoten: de taliban bleek het niet te hoog op te hebben met de VS, en in november 1996 tekenden ze zonder veel scrupules een overeenkomst met BRIDAS, de Argentijnse concurrent. Dit was een grote tegenslag voor de VS, maar dan wel één met een groot voordeel: mensenrechtenorganisaties begonnen immers steeds luider de wandaden van het taliban regime aan te klagen en ook het grotere publiek was nu op de hoogte van hun extremistisch beleid. De VS kon het zich in deze context niet langer permitteren om dit regime te steunen en nam eind 1996 openlijk afstand van hun vroegere bondgenoot, de taliban.

Toch kon Amerika Afghanistan niet zomaar loslaten. In de loop van de jaren werden er immers grote gasvelden ontdekt in Afghanistan zelf, en ook buiten UNICOL om viel er in de regio nog miljarden te rapen.

Waarheid vs speculaties

Was het dus puur daarom dat Amerika na 9/11 besloot om dan maar zelf in te grijpen en zo hun aanwezigheid in de regio te verzekeren? Of was het toch de druk van de mensenrechtenorganisaties die hen tot actie dwingde, in combinatie met de terroristische dreiging?

Het antwoord is waarschijnlijk dubbel. Enerzijds speelden de geopolitieke en geostrategische belangen mee, anderzijds was de alsmaar toenemende druk van mensenrechtenactivisten wel degelijk bepalend en was er wel degelijk een angst voor nog meer terroristische horrorscenario’s.

In elk geval laten momenteel, na 12 jaar oorlog, de publieke opinie, de miljarden verspeelde dollars en de duizenden soldatenlevens Amerika niet toe om nog langer in Afghanistan te blijven. Ook de olie-en gasbelangen worden altijd maar kleiner, aangezien vrede in Afghanistan verderweg dan ooit lijkt. Maar achter de schermen blijven Amerikaanse ‘special units’ een oogje in het zeil houden.

De verleidelijke poppies

‘Het herstellen van de wereldmarkt in opium’ door de VS, wordt door enkele critici genoemd als een andere reden voor de interventie. Hoewel ik dat betwijfel, valt hier wel het een en ander interessants over te zeggen.

De redenering is de volgende:

Hoewel publiek menig politicus/analyticus/expert verklaart dat de poppies in Afghanistan weelderig bloeien omdat warlords en ‘extremistische groeperingen’ (incl. de taliban) er de hand boven houden, weet iedereen die een beetje op de hoogte is van de regio dat het net de taliban was die in samenwerking met de VN in 1996 een ban plaatste op de teelt van poppies. Deze ban leidde tot een daling in de productie van opium met 90%, wat een een ineenstorting van de wereldmarkt in opiaten veroorzaakte. Aangezien drugshandel ‘s werelds derde grootste economische sector is, kan de ineenstorting van deze markt gerust een drama genoemd worden.

Enkel de Afghaanse handel in opiaten wordt al geschat op een jaarlijkse winst van $400-500 biljoen. De bewering luidt nu dat Amerika deze markt wou herstellen en daarom zelf naar Afghanistan trok om grote drugsvelden te doen heropleven. De vele biljoenen die de handelaars ermee zouden verdienen, zouden worden geplaatst in het Westerse banksysteem dat in de huidige crisis maar al te tevreden is met elke vorm van inkomsten. Via banken in Zwitserland, Luxemburg, de Kaaiman eilanden,… zou het geld witgewassen worden. Dit zou een pure en gigantische winst betekenen voor de Amerikaanse economie, wat uiteraard slechts mogelijk is als de staat hierbij een oogje dichtknijpt…

Persoonlijk vind ik deze redenering een stap te ver. Maar het één en ander kan wel van tel zijn: het is niet moeilijk uit te vissen dat sinds 2001 de teelt van de poppies opnieuw groeide en de productie van heroïne en opium verveertig(!)voudigde! Het is dus zeker dat Amerika absoluut geen werk gemaakt heeft van hun beloofde antidrugsbeleid. De reden hiervoor kan echter zijn dat hun prioriteiten elders lagen, bv. bij de uitroeiing van terrorisme. Of dat ze de warlords en de bevolking niet nog meer in het harnas wilden jagen door hun voornaamste bron van inkomen af te nemen.

Wat de reden ook was, de boom van de productie en handel in opiaten heeft Afghanistan nog verder de afgrond in gesleurd. Het aantal verslaafden in Afghanistan wordt op 1,5 miljoen geschat. Ook wereldwijd steeg het aantal drugsdoden.

Conclusie

Redenen genoeg dus om te veronderstellen dat de oorlog in Afghanistan om meer gaat dan om taliban, terrorisme en extremistische islam.

Het is dan ook dringend tijd dat het westen eens de hand in eigen boezem steekt en haar aandeel bekijkt in de immer durende, vreselijke oorlog waarin Afghanistan zich nog steeds bevindt.