“Dekolonisatie is een werk van lange adem”, zegt projectmedewerker Tom Kenis. Hij verzamelde en verwerkte de getuigenissen voor de expo. “Waarmee ik niet wil zeggen dat het een langdurig proces moet zijn. De expo is nog maar het begin. We willen een debat starten dat de link moet leggen tussen geschiedenis en herinnering. Tussen dekoloniseren vandaag, en het systematisch racisme dat aanleiding gaf tot de wereldwijde Black Lives Matter-beweging.”
De Black Lives Matter=beweging toont aan dat ook niet-witte Limburgers en Belgen last hebben van het toenemend racisme. “Ik als witte mens kan mij niet in hun schoenen plaatsen”, zegt Kenis. “De politie fouilleert mij nooit en mijn cv wordt niet onderaan de stapel geschoven als ik ergens ga solliciteren.”
Rachel Hansoul is de vormgever van de expo en geeft aan het dekoloniseringsproces een creatieve toets. In het verleden maakte ze al illustraties van Leopold II met een afrokapsel dat ze vervolgens op T-shirts liet afdrukken. “Ik gebruik humor om de aandacht van het publiek te trekken”, zegt ze.
“I can’t breathe”
Stella Nyanchama Okemwa is antropologe en docent, consultant en coach bij Hand in Hand, een socio-culturele organisatie die strijdt tegen racisme en discriminatie. Voor haar staat de wereldberoemde zin van George Floyd “I can’t breathe” (George Floyd was een zwarte man uit Minneapolis die vermoord werd door een agent die gedurende acht minuten met zijn knie op Floyd’s nek zat en hem daardoor verstikte, nvdr.) “Er is een structurele verstikking van mensen met Afrikaanse afkomst bezig”, zegt ze. “We kunnen niet vooruit en we kunnen onszelf niet zijn.”
Ook hier in België hebben we onze eigen George Floyd: in 1998 werd Semira Adamu door agenten met een kussen versmacht tijdens een uitwijzing naar haar geboorteland Nigeria. Dat heeft veel in gang gezet: het zorgde voor het ontslag van toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Louis Tobback uit de federale regering Dehaene II. De vier agenten werden vervolgd en Amnesty International werd betrokken.
De situatie in België verschilt van die in de VS, maar er zijn ook gelijkenissen, zegt Nyanchama. “De monumenten ter ere van Leopold II, het Africamuseum in Tervuren, de straatnamen van bekende kolonialen, etc. Allemaal concrete, duidelijke en aanwezige monumenten die de kolonisering verheerlijken of in ieder geval niet in vraag stellen. En daar kun je ook letterlijk iets mee doén: de standbeelden kun je weghalen, musea kun je anders inrichten en naambordjes kun je vervangen. Maar het zit vaak ook in subtiele dingen, zoals in onze taal. Die bevat veel woorden die niet alleen verwijzen naar de kolonisatie, maar die ook als het ware een goedkeuring van de koloniale verhoudingen inhouden. Niemand praat daarover, maar het is wel heel aanwezig.’
“In België is er nog altijd racisme”
“Er moet iets gebeuren met de monumenten met een koloniale lading in Hasselt”, zegt ook Ann Delbeke, directeur van het Stadsmus in Hasselt. “Een historische duiding, bijvoorbeeld, zou al goed zijn.” Delbeke vindt het ook belangrijk dat daarin alle stemmen worden gehoord. De Dienst Gelijke Kansen van de Stad Hasselt organiseerde sofagesprekken over diversiteit, maar het debat over het al dan niet laten staan van koloniale beelden, maakte daar geen onderdeel van uit. “Of de beelden weg moeten of niet, zal een uitkomst zijn van de gesprekken”, aldus Delbeke.
“We hebben weinig kennis over de jonge zwarte gemeenschappen in Hasselt”, zegt Emma Vandyck, deskundige Gelijke Kansen bij de Stad Hasselt. “Maar er is meer bewustzijn dan drie jaar geleden, en dat is wat wij het belangrijkste vinden.”
De politiek in Hasselt is ook mee op de kar gesprongen. Volgens Joost Venken, schepen voor Cultuur, Welzijn, Duurzame Stad en Ontwikkelingssamenwerking, “sensibiliseert de stad voortdurend over mondiale relaties”. Zo krijgen organisaties met projecten in het Zuiden subsidies wanneer ze sensibiliserende activiteiten in Hasselt organiseren. “Op die manier stimuleren we acties die op dat thema werken”, aldus Venken.
De bibliotheek van Hasselt leverde ook een bijdrage met een educatief pakket. Ze werkte daarvoor samen met stripkenner Geert De Weyer. Het pakket bevat onder andere vijf video’s waarin De Weyer dieper in gaat op de koloniale visie en het stereotype beeld dat spreekt uit heel wat klassieke strips, met de strip Kuifje in Congo als notoir voorbeeld. Erwin Marcisz, medewerker educatie van de bibliotheek Hasselt: “Ik wil leerlingen laten nadenken over de koloniale propaganda in de strips: is die onschuldig of is het plat racisme, dat verboden moet worden? We willen dat ze de vaardigheid ontwikkelen om op een empathische manier in discussie te gaan over gevoelige thema’s. Zeker in tijden van sterke polarisering wordt dat steeds belangrijker voor de werking van een gezonde democratie.”
Veel vragen blijven onbeantwoord in het dekolonisatiedebat, maar Bacongo Limburg wil net dat doen: vragen stellen zonder absolute antwoorden te formuleren. De samenleving onderhandelt en heronderhandelt voortdurend de gemeenschappelijke waarden en waarheden waar ze op rust. Alleen als iedereen eraan deel kan nemen, komt die samenleving vooruit. De expo toont dat het kolonialisme net die deelname en dat recht ontzegde aan de Congolezen. De mindset tussen verschillende landen, tussen België en Congo, en tussen Belgen en Belgen van Congolese afkomst, moet op de schop. Bacongo Limburg wil een van de vele spadesteken zijn.
© Twinkle Claessens – StampMedia 2021
