De nieuwe Vlaamse regering (Jambon I) reduceert alle cultuuruitingen die in Vlaanderen worden gemaakt tot uitingen van een Vlaamse identiteit. Dat kadert in een jarenlange ‘cultuurstrijd’ van de N-VA. Maar Horta, een Franssprekende Gentenaar, Ensor, een Franssprekende half-Engelse Oostendenaar, Verhaeren, een in het Frans schrijvende dichter, laat staan Broothaers en Magritte, passen niet in dat plaatje. En dus ook Jan Vercruysse niet, die zonder beide vorige onbegrijpelijk is, zoals ook Delvoye of Luc Deleu, Jan De Vylder – allemaal op hun manier kinderen van het Belgisch surrealisme en de Belgische variant van de conceptuele kunst. En onze allereigenste Arno, kunnen we dan ook maar beter opofferen, want de man zingt in het Frans.
De reductie en verminking van onze gemengde cultuurtraditie is al begonnen zodra je moet gaan bepalen wat Vlaamse cultuur is of niet. Je moet of een aantal namen uit onze gedroomde ‘canon’ schrappen, andere moet je dan weer accapareren (Brel Le plat pays moet toch wel in de Vlaamse canon, zeker? ). Cultureel valt België niet te splitsen na anderhalve eeuw ‘histoires belges’: de grap België die tot een heel specifiek soort Belgische humor heeft geleid. Nu, in Belgische humor blinken de N-VA-ideologen niet uit: de Vlaming moet en zal een nationalist worden, dus ernst is geboden. Maar die ernst maakt zich nu al onsterfelijk belachelijk, omdat ze bewijst dat ze in feite geen enkel respect heeft voor de autonomie van de kunst.
Maar erger nog dan dit procrustesbed waarbij knoken van beroemde doden moeten worden gescheiden, erger dan deze verminking van de Belgische traditie – waarvan ik slechts een paar ‘kanonnen’ heb opgesomd – is de instrumentalisering van kunst voor politieke doeleinden. Dat is ontoelaatbaar, en met Adorno zal ik mij daar geweldig kwaad blijven over maken, geachte Meneer De Wever. Het getuigt van minachting voor zowel de complexiteit van onze geschiedenis als voor de eigenheid van kunst, ze te willen ten dienste stellen van de promotie van een ingebeelde gemeenschap, een identiteit die politiek moet renderen: separatisme is en blijft het einddoel.
Dat past perfect in het fameuze ‘primaat van de politiek’: cultuur staat ten dienste van de machtspolitiek en dient verder alleen als ‘region marketing’ in het buitenland, om nu eindelijk het merk Vlaanderen zo in de markt te zetten dat die niet altijd overschaduwd wordt door het merk België. Die verdomde Rode Duivels ook! Het is een manier om de kunstenaars het zwijgen op te leggen of ze te misbruiken. Luc Tuymans voor de kar spannen van de Vlaamse identiteit is hoogst ironisch, omdat zijn werk uitdrukkelijk afstand neemt van het Vlaams nationalisme en het Belgisch kolonialisme. En het werk van Anne Teresa de Keersmaeker heeft meer met het Amerikaanse minimalisme te maken dan met de Vlaamse grond.
Ook de frontale aanval op het middenveld past in dat primaat van de politiek en in die cultuuroorlog. De Vlaamse bouwmeester moet zwijgen over klimaat, terwijl urbanisme onlosmakelijk verbonden is met ecologie en omgekeerd. Unia wordt gecounterd door een Vlaamse evenknie, het minderhedenforum moet op de schop, en de armoedeorganisaties worden gefnuikt door ze onder voogdij te brengen.
Alleen een massaal protest kan deze nieuwe fase in de al jaren aan de gang zijnde cultuurstrijd counteren. Want de ‘appeasement’-politiek van de cultuursector heeft duidelijk weinig opgeleverd: de soep wordt alsmaar heter opgediend en uiteindelijk zal ze ook zo door de strot worden geramd. Ik hoop dat de culturele sector en de sociale sector verenigd van zich af zullen bijten. Natuurlijk, het is moeilijk en gevaarlijk om te bijten in de hand die je voedt.
Dat is waar de machtspolitiek van de N-VA al jaren op uit is: een zwijgende cultuursector en dociele sociale sector. En wie niet horen wil, zal voelen. Achter de façade van degelijke welwillendheid steekt een nauwelijks verholen dreiging. Het is tijd om ook aan onze kant ‘zandzakjes in de cultuuroorlog’ (Marc Reynebeau in De Standaard 2/10) op te stapelen. Bijvoorbeeld door telkens opnieuw de contradicties bloot te leggen en de absurditeit van die cultuurpolitiek aan te tonen. Kunstenaars, sociaalwerkers en intellectuelen verenigt u! (Of Vlaamser: wie eieren voor zijn geld kiest, is een vogel voor de kat).
