Jan Rutgeerts
Voor PALA.be | Global Society vzw
Willen we de onverantwoorde uitverkoop van cruciale publieke goederen verhinderen, dan moeten we ze omvormen tot publiekscoöperaties. Zo valt te lezen in het net verschenen boek Coöperaties ‘Hoe heroveren we de economie?’
Coöperatieve bedrijven leven opvallend langer dan klassieke bedrijven, zorgen voor zekerder werk, verdelen beter de welvaart, stimuleren meer de lokale economie en leveren opvallende ecologische prestaties. Verstandige samenlevingen beschikken daarom niet alleen over performante privébedrijven en een trits publieke goederen maar ze ontwikkelen ook de kracht van hun coöperaties. Wie het conservatisme inwisselt voor enige inventiviteit, ontdekt dat coöperaties ook de betere oplossing kunnen bieden voor overheidsbedrijven zoals Belfius, bpost, Telenet, Belgacom.
Wat doen we nu met onze overheidsbank Belfius?
De fratsen van het losgeslagen en in 2011 definitief verongelukte Dexia hebben de Belgen al miljarden euro gekost. Ternauwernood is de Dexia Bank België, intussen Belfius, toch afgesplitst geraakt, het enige dat onze politici echt moesten redden omdat die bank nuttig is. Ze zouden haar kunnen opdragen om in alles een voorbeeldbank te zijn die haar spaarders, de economie en de samenleving dient. De politiek doet dit echter niet maar kiest om Belfius te verkopen. Dat is merkwaardig want net de privégrootbanken hebben de grootste financiële crisis in tachtig jaar veroorzaakt en de kost ervan doorgeschoven naar de samenleving. Hoe verantwoord is het dan om hen opnieuw Belfius toe te vertrouwen, en hen nogmaals de kans te bieden om speelschulden te maken? Die we dan opnieuw zullen moeten garanderen en betalen.
Maak van Belfius toch een overheidscoöperatie
Dit moet beter kunnen. Geef het overheidsbedrijf Belfius het statuut van coöperatie met exact altijd evenveel vennoten als er Belgen zijn… plus de overheidsvennoten, in dit geval minstens de Belgische staat. Zo creëren we de mengvorm van de publiekscoöperatie, een beloftevolle formule om maatschappelijk te ondernemen. Dan blijft Belfius voor de helft een overheidsbedrijf, en tegelijkertijd zijn alle burgers onvervreemdbaar eigenaar van de andere helft. Zij kunnen hun aandeel niet verkopen. Zo wordt het onmogelijk voor politici om dit nieuwe gemeengoed te verkopen aan privébelangen. De overheid deelt het eigendomsrecht immers met ruim 11 miljoen burgers en kan hen daarvan niet beroven. Overheid en burgers moeten dus hun publiekscoöperatie Belfius samen beheren. Ze leveren daarom elk evenveel bestuurders. Deze twee soorten vennoten delen ook de eventuele winst van hun gezamenlijke bedrijf. De helft van de dividenden gaat dan naar de overheid, de andere helft is voor alle Belgische burgers die, hun gelijkheid indachtig, allemaal evenveel ontvangen.
Overheid en burgers samen aan het stuur
Ook Belgacom wordt beter een publiekscoöperatie. Het vermijdt dat politici uit het oog verliezen hoe belangrijk dit publiek goed is en enkel nog aandacht hebben voor wat een (gedeeltelijke) verkoop kan opbrengen. Voor het gemak vergeten ze dat de opbrengst éénmalig is, dat publiek goed dikwijls voor veel te weinig geld in handen belandt van privéeigenaars die azen op superwinsten, niet geneigd zijn tot de nodige investeringen en er zeker niet wakker van liggen de beste technologie of diensten meest betaalbaar en toegankelijk voor iedereen te maken.
Als overheidsbedrijf liep Telenet in de mondiale spits, als geprivatiseerd bedrijf zakte het voortdurend in de internationale rangschikking
Telenet, opgericht door de Vlaamse overheid, illustreert dit. Zolang het een overheidsbedrijf was, liep Vlaanderen fier in de mondiale spits van de verspreiding van breedbandtechnologie. Toen het bij privéinvesteerders belandde, sukkelden we in de rangschikking elk jaar achteruit. We betaalden ook veel meer voor deze dienstverlening dan elders. En de financiële opbrengsten gingen zelfs verloren voor Vlaanderen. Hoe anders zou dit zijn met Telenet als een Vlaamse publiekscoöperatie die succesvol het algemeen belang blijft nastreven.
De zichtbare helpende hand van de samenleving
Het beheer van publieke goederen, zo belangrijk voor elke goed draaiende economie, is essentieel. We moeten veel durven verwachten van onze overheden maar dit kunnen ze niet alleen. Overheden kunnen voor die publieke goederen niet betrouwen op de onzichtbare hand van de vrije markt. Evenmin redden ze het met de oude formule van staatsbedrijven, laat staan met een staatskapitalisme dat zichzelf gelukkig al vorige eeuw heeft opgeblazen.
Overheden hebben een stevige helpende hand van hun samenlevingen nodig. En dat is net de kracht van publiekscoöperaties. Ze verhinderen een onverantwoorde uitverkoop van cruciale publieke goederen en tegelijkertijd sturen ze, doordat de burgers naast de overheid hun eigenaarschap kunnen uitoefenen, in de richting van betere prestaties.
Als het ook maar even kan, vermijden we best elke overdreven machtsvorming. Waarom zouden we het bijvoorbeeld houden bij één publiekscoöperatie Belfius als we een heel divers bankenlandschap kunnen samenstellen met naast goede privébanken nog andere publiekscoöperaties en met nieuwe echte coöperatieve banken?
Deze bijdrage is gebaseerd op hoofdstuk 23 over publiekscoöperaties in het net verschenen boek ‘Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?’ van Dirk Barrez en verscheen ook als Speakers’ Corner in Knack van 22 januari 2014
Dirk Barrez was ruim 20 jaar tv-journalist en reportagemaker voor VRT. Hij is schrijver en hoofdredacteur van PALA.be. Als medeoprichter schreef hij vanaf het allereerste begin mee aan de verhalen van NewB en DeWereldMorgen.be.
