Jef Last: ‘Bestaat er een raarder leven dan het mijne ?’ van Dr. Rudi Wester is uitgegeven bij Prometheus in 2021. In zijn autobiografie wilde hij zijn homoseksualiteit centraal stellen, maar de biografie van Rudi Wester brengt de diepgang van zijn werk als schrijver en vertaler duidelijk naar de oppervlakte. En zijn status als eigengereide wereldverbeteraar blijkt een ijkpunt voor zijn verhaal van persoonlijke ontwikkeling en altruisme voor andere in een nihilistische wereld.

Dr. Rudi Wester studeerde Franse taal-en letterkunde. Ze is literair criticus , oud-directeur van het Institut Néerlandais in Parijs en oud-directeur van het Literair Vertalingsfonds.

Uitgeverij Prometheus is een toonaangevende Nederlandse uitgeverij. Ze geeft een grote variatie aan literaire fictie en non-fictie van hoge kwaliteit uit. Prometheus is in 1989 opgericht door Mai Spijkers en heeft zowel Nederlandstalige als buitenlandse auteurs in haar fonds.

Jef Last is een vergeten schrijver, hij is één van de onschuldige slachtoffers van de Koude Oorlog. Enerzijds stond hij op het einde van zijn leven in conflict met de communistische partij van Nederland, met de gemeenschap voor zedenfeiten, met de staat als Spaanjeganger en als dissident voor de Indonesische onafhankelijkheid. Onder deze zweem van negativiteit bloeide een man op de rand van de financiële zekerheid die niet in zijn genialiteit werd herkend.

Het boek heeft drie rode draden, namelijk zijn verhaal als homoseksueel die verplicht wordt tot biseksualiteit, zijn relatie tot de grote uitgeverijen en schrijvers en zijn verhaal van linkse wereldverbeteraar die problemen krijgt met de partij omdat hij niet voldoende de partijlijn volgt.

Hij is Europa’s eerste sinoloog, maar is geen Maoïst. Hij kende op zijn 57ste 6000 karakters en kreeg een diploma van Doctor in de Chinese filologie aan de universiteit van Hamburg. Hij mocht zich dus maar laat in zijn leven Doctor noemen, maar ondertussen was hij al een gevierd schrijver.

Het schrijverschap was hem als kind niet meegeven omdat hij nooit opstellen mocht schrijven in het middelbaar. Na zijn studies in het college besloot hij zich als idealist bij het lompenproletariaat te voegen en liep hij weg uit zijn burgerlijke familie. Later studeerde hij vertaler-tolk Chinees in Leiden, maar hij werd buitengeschot om hij te opruiende taal verkocht in het studentenblad, dit zou hem levenslang achtervolgen in zijn sector. In die tijd zat hij nog bij de Sociaal-Democraten.

Hij werd uiteindelijk zeeman, en trouwde met Ida, een vrouw die ook links geïnspireerd was. Echter liep hun relatie stuk omdat Jef verliefd werd op een man op het eiland Urk in Nederland.

Hieruit volgde zijn roman Zuiderzee die als eerste Nederlandstalig boek over homoseksualiteit getuigde. Het boek werd een hit, en kreeg zelf in de Sovjet Unie 120.000 exemplaren gedrukt. Al snel kwam Last in contact met die andere bekende ideoloog van het communisme, de Fransman André Gide, die nooit lid van de communistische partij van Frankrijk werd en er een burgerlijk leven op na hield, terwijl hij snakte naar de onbezonnenheid en zuiverheid van het lompenproletariaat.

Het werd voor Jef snel duidelijk dat de latere Nobelprijswinnaar Gide in hem een arbeider zag en hierdoor wat zijn imago wilde oppoetsen. Het was Gide die hem inleven hield op het einde van het interbellum en waarmee hij de eerlijkste relatie had om over zijn homoseksualiteit te praten die toen nog verboden was. Samengingen ze naar de Sovjet Unie op uitnodiging van Stalin, Jef was er al gaan werken als vertaler en tolk.

Toen begon de Burgeroolog in Spanje en Jef kwam als geroepen. Het is een getuigenis van ‘zijn’ strijd, maar niet de oorlog zoals de geschiedenis die kent, later schreef hij er een boek over. Het was ook de periode dat artiesten in ongenade vielen van de Sovjet Unie, omdat Gorki steeds meer de artistieke expressie wilde laten controleren door de partij. En plus verklaarde de Sovjet Unie dat ze in de Spaanse Burgeroolog zou ingrijpen, maar ze verkocht echter alleen haar diensten. Het probleem was dat ze de rangen van de republikeinen infiltreerden en verdeeldheid zaaiden om zoveel mogelijk de Trotskyisten (POUM) te vermoorden omdat deze een gevaar waren voor Stalin.

Dat allemaal deed de deur dicht voor Gide en Last; Jef zou voor de rest van zijn leven worden aangevallen door de partij en Gide schreef zijn kritiek op de Sovjet Unie die hem de Nobelprijs opleverde. Enkel in Nederland verloren de Spaanjegangers hun nationaliteit, dus Jef werd Staatloos, maar vocht terug tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzetsblad Vonk. Daarna ging hij naar Indonesië als leraar en werd hij een handelaar in Chinese filosofie en literatuur.

Het leven van Last is een hele boterham, maar het mooie van het verhaal is het hele spel met de uitgevers dat hij leverde. Hij overleefde amper omdat hij een gat in zijn broekzak had en altijd zijn vrienden hielp als deze geld nodig hadden, maar in de moeilijke momenten hielpen zijn vrienden hem ook. Het leefde eigenlijk financieel op de rand van de samenleving, want ondanks zijn erkenning kon hij amper overleven met wat hij kreeg. Het was zijn vrouw Ida die het gezin Last samenhield toen ze na de Tweede Wereldoorlog weer trouwden. Op het einde van zijn leven kon Last 14 talen.

Je moet Jef Last zien als de voorloper van de moderne Harry Mulisch, Jef zei dit zelf, hij herkende zich in Harry Mulisch het meeste, maar hij is ook de volledige tegenstelling van Willem Frederik Hermans. Er was echter op het einde van zijn leven steeds minder interesse in zijn boeken en hij eindigde op een lijst van de provo’s.

Ondanks de lijvigheid van het boek kan je het in één adem uitlezen. Het is duidelijk geschreven en brengt een adembenemend verhaal. De zedenfeiten die Last begaat worden eigenlijk zonder waardeoordeel gebracht, misschien wordt er hier wel teveel op oordeel van de lezer gerekend en gaat de auteur wat te ver in haar vrijdenkerij.

Dit boek is een echte aanrader en krijgt van mij 5 sterren, zeker omdat het een mengeling van verhalen is die nooit doet vervelen. Het is een diepgaand onderzoek van wie de persoon Jef Last was en dient zeker als eerherstel, natuurlijk kunnen er bepaalde elementen van zijn persoon nog altijd niet door de beugel. De auteur doet wel haar best om dit allemaal duidelijk te schetsen.

Het is een meesterwerk en een blik op een tijdsgeest die je maar zelden krijgt. Dit doet mij denken aan de Latijns-Amerikaanse literatuur. Niet het magische realisme, maar van de strijd van militaristisch links in die landen. Spijtig dat hij op het einde van zijn leven niet naar Saudi-Arabië is kunnen gaan anders hadden we naast Europa, Rusland en Azië, nog enkele andere interessante continenten kunnen beschouwen onder de loep van Last.

Last zal mij eeuwig bijblijven als een pionier in Azië en hi is zonder twijfel één van de grootste schrijvers van de lage landen in de eerste helft van de 20ste eeuw. Een bijzonder compleet werk, alle dank aan Dr. Rudi Wester.

Bestaat er een raarder leven dan het mijne? Jef Last (1898-1972), Dr. Rudi Wester, Prometheus, Januari 2021, 500 pagina’s, EAN 9789044629040, prijs: 34,99 euro