Als er kritiek komt op racistische tekeningen, aangebrande humor of de Zwarte Piet-kwestie, wordt die meteen betwist. Sommigen vinden de kritische reacties overdreven: “Het is helemaal niet racistisch bedoeld”. “Racisme is niet goed, maar verzuring ook niet”. “Als je daar al mee begint, leid je de aandacht af van veel belangrijkere zaken”.

Het hoeft dus niet te verbazen dat ook Dalilla Hermans dit weekend prijs had, toen ze haar bedenkingen over de zwarte-aap-tekening de wereld instuurde. De uitgeverij stelt ‘dat het niet de bedoeling was iemand te schofferen’. Dit is een merkwaardig argument: onbewust en onbedoeld racisme is toch ook racisme? Het is waar dat maar weinigen wezenlijk ‘racist’ zijn. Maar ieder van ons denkt of handelt wel eens of meermaals racistisch. Dat dit vaak onbewust en onbedoeld gebeurt, verandert niets aan de zeer tastbare en pijnlijke gevolgen ervan.

Voorkomen is een kwestie van beleid

Een uitgever die zich niet bewust is van het racistisch karakter van dit soort afbeeldingen, kan niet voorkomen dat dit de eindredactie passeert. Hoe vermijd je dan om pas na publicatie op deze ‘blinde vlek’ gewezen te worden? Door minstens twee ingrepen. Vooreerst door resoluut te kiezen voor een divers organisatiebeleid. Auteurs testen hun strips altijd uit bij enkele lezers vooraleer ze gepubliceerd worden. Wanneer deze testgroep samengesteld is uit mensen van verschillende groepen (mannen en vrouwen, holebi’s en hetero’s, mensen met en zonder migratiegeschiedenis…), is de kans groot dat problematische afbeeldingen worden bijgestuurd of verwijderd. Die kans vergroot als ook de bedenkers en vormgevers van de stripverhalen divers zijn. Verder kan de uitgever best investeren in extra training rond actuele beeldvorming. Gekoppeld aan concrete afspraken, zal het eindresultaat er meteen beter uitzien en niemand meer kwetsen.

Lambik is één van de Belgen

De uitgever en bepaalde stripkenners lijken tot op vandaag voet bij stuk te houden. Eén van hun argumenten is dat Lambik toch ook een karikatuur is. “Hij staat ook niet symbool voor de gemiddelde Vlaamse man,” reageerde Ruth Van Ammel van Standaard Uitgeverij. Klopt, maar de vergelijking gaat niet op. Lambik wordt geflankeerd door Sidonia, Jerom, Suske, Wiske en vele andere blanke stripfiguren. Er is ‘blanke diversiteit’. Zwarten en andere minderheden worden in vele strips met één verschijning gestereotypeerd, en dan nog meestal in een bijrol.

Het grootste verschil tussen een blanke en een zwarte persoon die stereotiep worden afgebeeld, ligt echter in wat Landry Mawungu (Minderhedenforum vzw) terecht stelt: “Zwarte mensen zijn in het verleden structureel zo afgebeeld. Dat speelt in op onze collectieve beeldvorming”.

Beelden uit het verleden blijven discriminatie veroorzaken

Dat is precies wat het ORBIT erfgoedproject “Brussel Zwerft” (www.brusselzwerft.be) aantoonde. Op veel voorwerpen uit het recente verleden staan stereotype beelden: knikkende negerspaarpotten, tabaksdozen met ‘negerpromo’, … Ook de stripwereld deed haar duit in het zakje, met Kuifje in Kongo, Tiny en haar hulpje Cacao, Jommeke, Blondie en Blinkie… De “zwarte aap” van dit nieuwe ‘Suske en Wiske’ verhaal komt dus niet zomaar uit de mouw, hij rust zit op de armen van een pijnlijke traditie van koloniale denkbeelden, die aan de basis stonden (en staan) van een wereld opgedeeld in superieure blanken en inferieure zwarten.

Zowel in de stripwereld als in de ’echte‘ wereld houden vooral blanke mensen de pen vast. Minderheden worden binnen én buiten de strippagina’s met grote regelmaat op hun anders-zijn ‘gepakt’ door stereotypering. Mochten minderheden in het dagelijkse leven gelijk behandeld worden, en evenveel kans maken op kwalitatief werk en betaalbare, degelijke woningen, dan zouden dergelijke tekeningen veel minder ophef veroorzaken.

Een streep erdoor en opnieuw beginnen

Wil dit dan zeggen dat we zogenaamd ‘onschuldige prentjes’ moeten laten voor wat ze zijn, en alleen de “harde” discriminatie moeten aanpakken? Het staat buiten kijf dat er maatregelen moeten komen om discriminatie te voorkomen, en waar nodig te sanctioneren. Tegelijk stopt de aanpak van racisme daar niet. Racisme is een continuüm. Niemand wordt met racistische gedachten geboren. Racistische denkbeelden worden aangeleerd, net zoals een lege canvas pas na verloop van tijd een Rubens wordt, na vele aparte verfstrepen. Het is hoog tijd om de vele bronnen van het racisme droog te leggen.

Trek daarom een streep door deze strip, en begin opnieuw met andere beelden en een paar nieuwe collega’s.

Thomas Peeters – stafmedewerker racisme & diversiteit ORBITvzw. Dit artikel is eerder verschenen op de website van ORBIT vzw.