Twee aanslagen binnen een maand in de Turkse hoofdstad. Turkije begint zo aardig op landen als Afghanistan, Irak en Syrië te lijken. Het behoeft geen betoog dat daar geen uitnodigende werking van uitgaat. Niet voor toeristen, en voor westerse investeerders evenmin.

17 februari

Er zijn overeenkomsten met de aanslag van 17 februari in Ankara. Wederom kozen de daders voor een aanslag in het hart van het Turkse bestuurscentrum, om daarmee eens te meer de boodschap af te geven dat Turkije weerloos staat tegenover stadsguerrilla.

Dit keer werd gekozen voor willekeurige slachtoffers en niet voor een specifiek doelwit zoals vorige maand, toen de meeste slachtoffers leden van de Turkse strijdkrachten waren. Dit verschil neemt niet weg dat de Koerdische Vrijheidshaviken (TAK) ook nu weer de eerste verdachten zijn. 

TAK

TAK kwam uit de PKK voort, maar de verhouding tussen beide organisaties ligt onduidelijk. Wanneer berichten over inhoudelijke verschillen worden tegengesproken komt TAK naar voren als PKK-afdeling die aanslagen in grote steden voor haar rekening neemt.

Het was jaren stil rond TAK, maar met een aanslag op Istanboels luchthaven Sabiha Gökcen eind vorig jaar vestigde de organisatie de aandacht weer op zich. Vergeleken met de aanslagen in Ankara was dat een relatief kleinschalige actie, al gaf TAK ermee aan dat het burgerslachtoffers niet uit de weg gaat.

TAK heeft de aanslag van 13 maart niet opgeëist. Althans, nog niet, maar na 17 februari duurde het een paar dagen voordat TAK van zich liet horen, dus het kan zeker nog gebeuren.

Vorige maand plaatste TAK overigens aanslagen in toeristencentra in het vooruitzicht. 

Waarschuwing

In de uren na de aanslag was er enige aandacht voor de waarschuwing van de Amerikaanse ambassade twee dagen eerder over een op handen zijnde aanslag in Ankara.

Dit leek koren op de molen te gaan worden van nationalisten die de VS ervan beschuldigen de PKK te steunen. Voordat het zover kwam liet de Amerikaanse ambassade echter weten dat het zich baseerde op door de Turkije overheid bevestigde inlichtingen. Dit werd aan Turkse zijde niet tegengesproken.

Bovendien, men hoefde er geen helderziende voor te zijn om in te zien dat een volgende aanslag niet lang op zich zou laten wachten. De aanhoudende oorlog in Zuidoost-Turkije heeft nu eenmaal omstandigheden doen ontstaan waarbinnen meerdere aanslagen verwacht konden worden.

Er is dan ook zeer waarschijnlijk meer onheil op komst. De regering kan niets ondernemen om dat te voorkomen. Men staat machteloos tegenover de overr Turkije verspreidde cellen van TAK, dan wel van de PKK, die onafhankelijk van elkaar opereren en hun eigen beslissingen nemen.

Bombardementen op de PKK in Noord-Irak (zoals vandaag), of de operaties in Koerdische steden voorkomen geen aanslagen, maar garanderen ze juist. Geen Turkse regering heeft dat tot nu begrepen en de thans regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) doet dat evenmin.

Er staan twee partijen tegen over elkaar die onmogelijk van de ander kunnen winnen. Daarom is er geen doeltreffender wapen dan een politieke oplossing om hier een einde aan te maken. Als er een werkelijke intentie tot vrede bestond had deze weg ook allang bewandeld geweest – waarmee we bij de essentie van het probleem belanden.

Newroz

Er spelen twee factoren die het geweld binnenkort nog eens extra kunnen doen oplaaien. In de eerste plaats is het op 21 maart Newroz, het feest waarbij Koerden hun toewijding aan de Koerdische zaak bevestigen. Daarnaast is Newroz voor de PKK traditioneel het begin van het aanslagenseizoen.

Wanneer de PKK niet van haar gebruikelijke strategie afwijkt valt binnen een paar weken een nieuwe aanslagengolf op militairen en politieagenten langs wegen in landelijke gebieden te verwachten.

Onschendbaarheid

Een aanvullende lont in het kruitvat bestaat uit de druk die president Erdogan op de volksvertegenwoordiging uitoefent om de parlementaire onschendbaarheid op te heffen van de leiders van de pro-Koerdische Democratische Volkspartij (HDP) en een aantal parlementsleden daarvan. Erdogan beschuldigt de HDP ervan aan te sluiten bij de PKK door autonomie voor de Koerdische gebieden te eisen. 

Hoewel premier Davutoglu ermee heeft ingestemd om een voorstel over het opheffen van de immuniteit van onder andere HDP-leider Demirtas aan het parlement voor te leggen, heeft hij dat naar verluidt niet met laaiend enthousiasme gedaan. 

1994

Het zou niet voor het eerst zijn dat de immuniteit van Koerdische volksvertegenwoordigers wordt opgeheven. In 1994 gebeurde dat met parlementsleden behorend tot de Democratische Arbeiderspartij (DEP), een voorloper van de HDP.

Dat wegen tot een politiek oplossing aldus werden geblokkeerd werkte extra radicalisering onder Koerden in de hand. Een nadeel voor de regering was bovendien dat door het opheffen van de immuniteit van de volksvertegenwoordigers meer begrip in de Europese politiek ontstond voor het Koerdische probleem.

Verschrikkelijke zomer

Deze geschiedenis dreigt zich nu te herhalen en Davutoglu zal zich daar niet op verheugen. Hij heeft echter niet het laatste woord binnen de AKP. In plaats daarvan trekt Erdogan daar aan de touwtjes.

De tijd waarin Erdogan zich iets aantrok van rationele overwegingen behoort tot het verleden. Alleen wraak telt nog voor hem; wraak voor de weigering van Demirtas, deze maand een jaar geleden, om het door Erdogan begeerde presidentieel systeem te steunen.

Het moet gezien Erdogans greep op Davutoglu, alsmede door de parlementaire meerderheid van de AKP, raar lopen wil het voorstel om de onschendbaarheid van de HDP-leden op te heffen niet aangenomen worden. Bovendien kan Erdogan in deze op steun rekenen van de zeer tegen de HDP gekante Partij van de Nationale Beweging (MHP).

Mocht het vervolgens tot vervolging van Demirtas en de anderen komen, dan zal een Koerdische reactie niet uitblijven. Voeg daar de dreiging van nieuwe TAK-aanslagen, de aanhoudende oorlog in het zuidoosten en het binnenkort te openen nieuwe aanslagenseizoen van de PKK aan toe, en Turkije kan zich opmaken voor een verschrikkelijke zomer.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)