Dinsdag 7 december vond de MO*lezing Das Kapital 2.1 toepasselijk plaats in kunstencentrum Vooruit te Gent.

De uitgenodigde sprekers waren Tariq Ali, een in Londen gevestigde auteur van Pakistaanse afkomst met onder andere meer dan twee dozijn boeken over wereldgeschiedenis en mondiale politiek op zijn palmares en redacteur bij de New Left Review, en Joseph Vogl, cultuur- en literatuurwetenschapper aan de Humboldt Universiteit te Berlijn en gastprofessor op de Princeton Universiteit.

Beide sprekers delen alvast de analyse dat het kapitalisme zichzelf niet zal vernietigen.

Dat alhoewel het lak heeft aan overheid of overheidsinterventie, het wel voor diezelfde overheid op de knieën gaat om zeer luid om solidarisering te roepen in de vorm van financiële steun en borgstellingen wanneer het faalt. Met als gevolg nog meer ongelijkheid.

Beide heren geven een indicatie van in welke richting sociale, progressieve, linkse bewegingen volgens hen moeten gaan om verandering te kunnen bewerkstelligen.

De crisis, de politieke respons en de toekomst van de democratie – Tariq Ali

De crisis

Na de crisis van Wall Street in 2008 werd het werk van Marx terug populair bij velen om het systeem te begrijpen dat net ineengestuikt was. Marx’ werk geeft inzicht in de beweging van het kapitaal.

Het Wall Street Systeem werd opgezet in de VS en overgenomen door Europese landen en we stellen vast dat landen die het systeem niet volledig overnamen, het beter doen dan andere.

De crisis van het WSS is fundamenteel een crisis van het vertrouwen aangezien mensen genoodzaakt zijn om te lenen. Ze maakte vooral slachtoffers bij mensen uit de lagere klasse omdat zij meer aangewezen zijn op hypotheken en leningen om aan hun behoeften te voldoen.

Daarnaast is het ook een aanval van de politiek op armen en mensen tewerkgesteld in het lager- en middensegment. Kijk maar naar de 50 miljoen werklozen in de VS.

De reactie

We stellen vast dat Obama er in gefaald heeft om drastische veranderingen door te voeren.

Er is geen verschil in het beleid tussen Obama en Bush behalve in sfeermuziek. Terwijl Bush meer provocatief klinkt als Schoenberg, klinkt Obama als een wals van Schubert. Maar er is niets veranderd inzake beleid of op het vlak van burgerlijke vrijheden.

Bijgevolg is bij de tussentijdse verkiezingen het electoraat van Obama niet komen opdagen. De rechtse oppositie is er wel in geslaagd te mobiliseren. Kijk maar naar de campagne van de Tea Party.

Doordat Obama geparalyseerd is, heeft er ook een verschuiving naar rechts plaatsgevonden binnen de Democratische Partij. Zo worden de fiscale voordelen voor de rijken, ingevoerd onder Bush, onaangeroerd gelaten.

Zelfs George Soros zegt in interviews dat Obama gefaald heeft om het kapitalisme weg te leiden van het neoliberalisme. (Soros was bijvoorbeeld voor de nationalisering van banken na de crisis, maar Obama vond dit te on-Amerikaans, nvdr.)

En alles wat er in de VS gebeurt, echoot in Europa, in landen zoals Portugal, Spanje, Ierland.

Wat er gebeurt, is een interventie van meer van hetzelfde.

Duitsland stelt zich borg en geeft financiële steun. Maar de EU kan zo niet verder. Kleine landen kunnen niet overleven. In Schotland, bijvoorbeeld, klinkt de roep om separatisme nu minder hard, nu hun grote voorbeeld, het succesverhaal Ierland, in de klappen deelt.

Kapitalisme pre- en post-USSR

Er is een verschil waarneembaar in hoe het systeem functioneerde na de ineenstorting van de USSR tijdens de jaren tachtig van vorige eeuw.

Voor de ineenstorting was het systeem eveneens structureel kapitalistisch. Wat betreft de politieke structuren bestond zoiets als een sociaal democratisch kapitalisme. Met oog voor volksgezondheid, sociale woningen en dergelijke.

Op sociaal-cultureel vlak had je media die meer garant stonden voor kritiek. Er was meer diversiteit. Er waren bijgevolg meer uitdagingen. Hierdoor was ook het politiek-cultureel niveau hoger.

Nadat het communisme, in hoedanigheid van de USSR, verslagen was, trok men zich terug op een pre-twintigste-eeuws kader in denken en ideologie. De druk was van de ketel. En men dacht dat men kon doen wat men wilde. Democratie deed er niet meer toe.

Aan deze gedachte van ongeremdheid kwam een einde met de crisis van 2008. Men realiseerde dat men toch niet kon doen wat men wilde. Maar desondanks deze wetenschap blijft de politieke klasse bezig zoals ze was.

Men blijft deregulariseren en privatiseren in plaats van analyses te maken en de zaken te veranderen. Men geeft financiële steun en stelt zich garant om te gehouden wat er was.

Hoewel de staat irrelevant is en de markt god, valt het kapitaal wel op de knieën voor diezelfde staat wanneer de markt faalt. En er volgen meer privatiseringen, bezuinigingen… .

Niet verwonderlijk dan ook dat de kloof tussen rijk en arm in de VS na één jaar Obama met 15 tot 20 procent is toegenomen.

Ook het staatsgesponsorde kapitalisme in een land als India, dat bestaat naast het traditionele kapitalisme dat niet mocht bloeien tijdens de kolonisatieperiode, faalt. Hierbij hoeft men maar te denken aan de massale zelfmoordepidemie onder landbouwers.

Maar wat eveneens een ernstig probleem vormt in gans het post-USSR verhaal is het conformisme van de main stream media die medeverantwoordelijk is voor het verval in politieke cultuur door wat ze de mensen voorschotelen.

Marx wijst op de contradicties in het systeem. Wat zich vertaalt in opeenvolgende crisissen.

We stellen vast, waar het socialisme maar eenmaal is ineen gestuikt, is het kapitalisme dat al 60 tot 70 maal.

De logica van het kapitalisme zal zichzelf niet vernietigen.

Links versus rechts

Wat voor overheid er regeert maakt niet uit, moeten we vaststellen.

In de VS is er niets veranderd onder Obama. In de UK heerst een coalitie van conservatieven en links die op de belangrijke punten echter niet van standpunt verschillen. De Duitse groenen waren voor de oorlog in Joegoslavië en zijn voor de oorlog in Afghanistan.

De politieke klasse heeft geen besef van wat de bevolking wil.

Er bestaat een grote contradictie. Terwijl 60 tot 70 procent van de Europeanen tegen de oorlog in Afghanistan is, trekt geen land zich terug. Denemarken mag dan wel de positie van de vrouw verbeterd hebben, het doet gewoon wat de VS zegt.

Overal rukt rechts op. En er is het opkomen van een ideologisch religieuze politiek, eveneens in Europa en daarmee wordt niet de Islam bedoeld.

Maar er is geen groot verschil tussen links en rechts. Het ontbeert links aan grote ideeën. Dit probleem om met een idee, een alternatief op de proppen te komen is de reden waarom links faalt.

Het falen van het staatssocialisme

Staatssocialisme is geen oplossing. Dat heeft gefaald door de totale onmogelijkheid van interventie door niet-staatsgebonden krachten.

Op economisch vlak hebben we vastgesteld dat alles nationaliseren irrationeel is.

Op politiek vlak hebben we vastgesteld dat een eenpartijstelsel niet werkt. Omdat er geen bemiddeling is tussen volk en overheid. Bijgevolg heeft de overheid geen idee van wat de bevolking wil.

Socialisme moet democratisch zijn. Uiteraard is socialisme waarbij de controle volledig in handen van de staat is maar één van de vormen van socialisme.

Ultrademocratie als oplossing

Waar Ali heil in ziet is ultrademocratie. Hij verwijst hierbij naar enkele doelstellingen van het Chartisme.

Zo, een parlement dat jaarlijks verkozen wordt en de mogelijkheid tot het terugroepen van een verkozen parlementslid als z/hij niet voldoet. Volgens Ali verhoogt dit het engagement van de mens in politiek.

In plaats van de staat van het overgeleverd zijn, die zich vertaalt in consumentisme, pornografie, groeiende islamofobie, de houding tegenover de Roma in Frankrijk en Italië,… . Want men zoekt zondebokken.

China

Had de revolutie plaatsgevonden in Duitsland in plaats van Rusland, dan hadden we een geheel ander soort van socialisme gehad door de verschillen in de arbeidersorganisatie tussen die landen. Maar Rusland was interessant.

Nu is China een structureel alternatief.

We zien op de wereldmarkt een verschuiving naar het Oosten. Kom je ergens op een markt in een uithoek van de wereld, dan vind je wel iets made in China. China is alom tegenwoordig. China heeft succes.

Over de evolutie van China zijn er drie visies: 1) De maoïsten zullen je vertellen dat alles uitgedacht is door de ex-voorzitter en dat alles evolueert naar een puur socialisme. 2) China evolueert naar het kapitalisme. 3) Men weet het niet. Volgens Ali weet men het niet.

Het systeem in China is een gemengd systeem. Het kapitalisme rijst er, maar er is een verschil met de USSR, waar men na de val doorgedreven heeft geprivatiseerd en volledig overstapte op een Westers georiënteerde vrije markteconomie.

In China zijn de partijleden en het leger betrokken bij dat opkomend, geïntegreerd kapitalisme.En China heeft nog steeds het grootste proletariaat. Fabrieksbezettingen uit onvrede zijn er toegenomen.

Nochtans is ook het Chinese model een slecht model omdat de politieke structuur dezelfde is gebleven. Een eenpartijstelsel.

Het nadeel hiervan kan je afleiden uit de grote hongersnood uit de jaren 50. Er stierven toen tussen de 20 à 50 miljoen mensen omdat bureaucraten hun mond niet durfden open te doen. Anders had men de ramp efficiënter kunnen bekampen.

Waar is het proletariaat?

Het proletariaat, als ‘agent’, waar Marx over spreekt, de industriële arbeidersklasse, bestaat niet meer als dusdanig.

Er bestaan weliswaar vakbonden en ook een Internationaal Vakverbond, maar om zaken te veranderen heeft het industrieel proletariaat politieke instrumenten nodig. De vakbonden hebben deze niet.

Misschien moet er naar Latijns-Amerika gekeken worden. Daar heeft men de laatste decenia nog wel revolutionaire veranderingen doorgevoerd.

Typisch is dat daar in eerste instantie om gestreden werd door sociale bewegingen, waarin men verschillende soorten of klassen van mensen terugvindt die zich allen scharen achter een strijd.

Uit deze sociale bewegingen ontsproten dan politieke bewegingen die de verzuchtingen van deze sociale bewegingen omzetten in beleid.

Volatiele financiële markten en de geest van het kapitaal – Joseph Vogl

Greenspan was enigszins verward toen hij realiseerde dat zijn wereldbeeld, van zelfregulerende, ongebonden financiële markten, niet functioneerde na de crisis van 2008.

Bij elke nieuwe crash is men in shock, heerst er ongeloof en staat men perplex.

De visie van de orthodoxe Chicago School, met hun visie op efficiënte handel door onbelemmerde, vrije markten en minimale overheidsinterventie, had gefaald.

Kapitalisme is rationeel en irrationeel

Elke crisis toont de waarheid van de onderliggende gebeurtenissen. En crisissen zijn stappen in een aanpassingsproces. Dit is rationeel.

Maar crisissen zijn ook bellen die onthecht zijn van de werkelijke economie. Ze komen voort uit manieën en hebzucht. Denk maar aan de speculatie met tulpenbollen in Nederland.

Dit komt omdat er op de aandelenmarkten incompetente, irrationeel exuberante spelers zijn. De economische realiteit wordt hierdoor geconfronteerd met haar limieten.

Kapitalisme, een huwelijk van solvabiliteit en insolvabiliteit.

Wat we waarnemen is dat er een verstoring is tussen reële en fictieve waarde.

Door het Bretton Woods Akkoord zijn munteenheden losgekoppeld van de goudstandaard. Hierdoor krijg je een kredieteconomie met veel kredietgeld.

Geld wordt een belofte van geld. Je rijdt op een beloofd paard, betaalt met beloofd geld. Er is een belofte van materie en een gemis aan waarde.

Dit is een samengaan van solvabiliteit en insolvabiliteit.

In wat voor sfeer circuleert geld?

Een betaling wordt de belofte van een betaling. Dit laat alles open. Het refereert aan de toekomst. Het is een oneindige beweging. Onbetaalbare schulden.

De handel in derivaten en futures is zo oud als het kapitalisme. Een future is een contract voor de koop van een commodity.

Maar hoe werkt dit?

Iemand die niet over een commodity beschikt, verkoopt dit aan iemand die niet geïnteresseerd is ooit dit commodity te verwerven. De prijzen refereren daarbij naar de prijzen van andere afwezige goederen en de verwachte prijs in de toekomst wordt het goed.

Speculatie een vorm van financiële transactie.

Kapitalisme, het cultiveren van zekerheid en onzekerheid

Begin de jaren 70 ging er dan nog een trilling door de financiële markten toen men van wal stak met currency future contracts.

Om aan risicomanagement te doen, doet men aan hedging, het spreiden van het risico. Dit creëert een markt voor risico’s en om risico’s te creëren.

Tegelijkertijd neemt zo zekerheid als onzekerheid toe.

Kapitalisme werkt omdat het faalt

Markten zouden zelfcorrigerend werken, dynamisch, in balans.

Maar future- en derivatenmarkten handelen niet in vaste en echte waarden. Dit soort markt is een systeem van verwachtingen. En stijgende prijzen verhogen eerder de vraag dan dat ze die verminderen.

Het egoïsme dat goed was voor markt en maatschappij, dat zou leiden tot de regulerende onzichtbare hand, is een idylle.

De realiteit van het kapitalisme is dat kapitalisme heterogeen is. Kapitalisme werkt omdat het faalt. Het heeft geen historische of filosofische taak. Het brengt geen commodity’s bij iedereen, maar het functioneert.

Kapitalisme zal zichzelf niet vernietigen. Het is het functioneren van een economisch systeem met een paradoxale logica.

Gezonde periodes zijn het fundament voor de komende crisis.

De perfecte kapitalistische economie heeft deze crisis nodig om haar instituten te herstellen. Bijvoorbeeld door privatiseringen, etc… .

Kapitalisme zaligmakend?

Dat kapitalisme rijkdom voor anderen brengt is een idealistisch idee. Sinds de crisis van 2008 is de ongelijkheid nog meer gestegen.

De liberalistische stelling dat meer competitie en genoeg markten welstand brengen, dat kapitalisme rechtvaardigheid verdeeld, is niet correct. Het kapitalisme heeft geen morele doelstellingen.

Nochtans kan men eenvoudig acties ondernemen voor een rechtvaardiger systeem. Bijvoorbeeld tegen de uitbreiding van markten.

Sommige goederen zijn het best verhandelbaar op de markt, anderen niet. Bijvoorbeeld wagens in tegenstelling tot gezondheidszorg.

Tijdens de crisis schreeuwde het kapitaal ook om solidarisering in de vorm van financiële steun en borgstellingen. Maar men deed niets aan de beweging van het kapitaal waarin het gevaar schuilt van het kapitalistisch systeem.

In Duitsland heeft men, met behulp van de sociaaldemocraten, de economie gestabiliseerd door armoede te creëren. Door loonmatiging heeft men er nu enkele miljoenen werkende armen.

Aanpassen van de strijd

Kapitaal is thuisloos en ongebonden. Het heeft geen herinneringen, geen banden.

Sociale bewegingen moeten daarom ook meer linken en banden doorsnijden, verlichter zijn, om effectief te zijn in de strijd tegen dat kapitalisme. Ongebonden aan regio, buurt,… .