Over het hoe en het waarom van de schietpartij in Dallas weten we voorlopig weinig. Er zouden drie verdachten zijn opgepakt, één verdachte zou omgekomen zijn. Naar de motieven en de drijfveren van de daders is het voorlopig nog gissen. Het meest waarschijnlijke scenario is evenwel dat de mannen en/of vrouwen die het vuur openenden op agenten handelden uit wraak voor het aanhoudende en uiterst dodelijke politiegeweld in de VS.

Dat politiegeweld blijft doorgaan, en het was daartegen ook dat gisteren op vreedzame wijze werd betoogd in Dallas. Volgens de voorzichtige telling van The Guardian werden dit jaar al 136 zwarte Amerikanen gedood door de politie. De Britse krant telde er vorig jaar 306. Twee derde van de slachtoffers was ongewapend. Slechts een derde van hen werd verdacht van een misdaad. Stuitend is de straffeloosheid van de daders. In 2015 kwam het slechts tweemaal tot een veroordeling. Acht andere agenten werden in verdenking gesteld. Maar in 97 procent van de gevallen gaan de schutters vrijuit. Het probleem is dat het onderzoek geleid wordt door collega’s van de daders.

Sterling en Castile

Alton Sterling en Philando Castile zijn de nieuwste namen op de lange en lugubere lijst van zwarte slachtoffers van dodelijk politiegeweld. Zij kwamen de voorbije week om door politiekogels.

Sterling stond cd’s en dvd’s te verkopen op straat in Baton Rouge in de staat Louisiana. Op gruwelijke videobeelden is te zien hoe twee agenten de man in bedwang houden waarna hij van dichtbij in de borst werd geschoten. In zijn broekzak werd een wapen teruggevonden. Louisiana is één van de staten waar burgers openlijk een wapen mogen dragen. Een recht dat met grote hartstocht verdedigd worden maar dat blijkbaar niet geldt voor zwarte mannen.

De 32-jarige Philando Castile werd samen met zijn vriendin en hun dochter van vier tegengehouden door de politie wegens een kapot achterlicht in een buitenwijk van St-Paul. Castile vertelde de agenten dat hij een wapen bijhad. Terwijl hij met zijn hand naar zijn portefeuille tastte, werd hij verschillende malen beschoten. Kort daarna begon zijn vriendin te filmen met haar gsm en streamde de video live op Facebook. Castile stierf twintig minuten later in het ziekenhuis. Volgens zijn vriendin deden de agenten niets om het slachtoffer te helpen. Terwijl haar vriend ligt dood te bloeden werd zij in de boeien geslagen. Op een persconferentie na de schietpartij zei de gouverneur van Minnesota Mark Dayton: “Zou dit gebeurd zijn, mocht de chauffeur of zijn passagier wit geweest zijn? Ik denk het niet.”

Schroom

Twee jaar geleden ontstond de Black Lives Matter-beweging. Aanvankelijk was het een veel gebruikte hashtag na de vrijspraak van George Zimmerman, de burgerwacht die de 17-jarige Trayvon Martin had doodgeschoten. Een jaar later werden onder die naam betogingen georganiseerd na de dood van Michael Brown en Eric Garner.

In die twee jaar werd Black Lives Matter een internationale beweging met een enorme aanhang, maar het moorden blijft onverminderd doorgaan. De meeste slachtoffers halen nauwelijk het nieuws. Bij Sterling en Castile is dat anders omdat er beelden bestaan van de moord of wat daarna gebeurde. Net daarom gaf hun dood ook opnieuw aanleiding tot protestmarsen zoals diegene die in Dallas georganiseerd werd.

Belangrijke activisten van Black Lives Matter hebben reeds via sociale media laten weten dat ze bijzonder geschokt zijn door de gebeurtenissen en veroordelen de dodelijke aanval op agenten. Toch ziet het ernaar uit dat rechts Amerika dit voorval zal aangrijpen om de burgerrechtenbeweging te criminaliseren. Sommige rechtse media en politici lieten alvast alle schroom vallen:

Toxisch

Het opbod van dodelijk politiegeweld in de VS kent meerdere oorzaken die elkaar op toxische wijze versterken. Vooreerst is er natuurlijk het racisme dat speelt. Mensen van kleur worden vaker gecontroleerd dan witte mensen, worden sneller als gevaarlijk of crimineel gepercipieerd en hebben daardoor ook minder krediet bij controles of interventies. Mensen van kleur wonen bovendien dikwijls in de armste wijken die, omwille van de sociale achterstelling, geteisterd worden door criminaliteit. Het is in die wijken dat de politie vaak zonder aarzelen naar geweld grijpt wanneer ze tussenkomt.

Maar racisme is niet de enige factor die speelt. Het vrije wapenbezit draagt ook bij tot een escalatie. Omdat iedereen potentieel een wapen draagt, is de politie veel sneller geneigd om zelf naar wapens te grijpen tijdens interventies. Het vrije wapenbezit leidt tot een toenemende paranoia tussen burgers en politie, waardoor er ook heel snel ontsporingen plaatsvinden.

Tot slot speelt ook het beleid van de politie een niet te verwaarlozen rol. In de VS is de politie in sterke mate gemilitariseerd: het gebruik van oorlogswapens, pantserwagens en oorlogstechnieken is er courant. Hierdoor krijgt de politie niet alleen het aura van een bezettingsmacht maar gedraagt ze zich ook als zodanig, en dat leidt opnieuw tot een opbod van geweld.

In combinatie met een zero-tolerance beleid en een systeem waarbij agenten targets moeten halen, leidt dit tot politiediensten die heel pro-actief te werk gaan op het terrein. Ieder verdacht voertuig wordt gecontroleerd, iedere misstap wordt nagegaan en op kleine vergrijpen staan strenge straffen. Het spreekt voor zich dat dit niet bijdraagt tot een evenwichtige verhouding tussen politie en burgers.

Zolang dat deze drie oorzaken niet simultaan en grondig worden aangepakt zal de dodentol blijven oplopen. Misschien is dat het meest dramatische aan de gebeurtenissen van de afgelopen week en gisteren: ze hadden vermeden kunnen worden als de Amerikaanse overheid eindelijk de problemen had aangepakt die iedereen al lang kent: racisme, wapenbezit en agressieve politiediensten.