Jambon 1 schrijft cultuurgeschiedenis

Het is een grote frustratie van de Vlaamse beweging dat het eigenlijke sociale en culturele weefsel van onze regio sinds de collaboratie altijd de neus optrok voor dat hardnekkig bruin geurtje. Al de energie die de Vlaams-nationalisten sinds de tweede wereldoorlog staken in het terug opbouwen van een cultureel Vlaams natiegevoel, lijkt nu door een overmoedige N-VA is in een knal ongedaan gemaakt. Wat een week!

Wie had gedacht dat de doorgaans aftastende en diplomatische kunstensector, die terecht liever met kunst maken bezig is dan met politiek, want dat is ten slotte hun missie, zo massaal de straat op zou trekken? Dat ze tot in het parlement de confrontatie zou aangaan met de maatpakfascisten van Schild & Vrienden die zich sinds de verkiezingen op kosten van de Vlaamse belastingbetaler mogen camoufleren als democratisch parlementslid?

De cut van 60 procent op de projectsubsidies was de trigger. Maar het gaat natuurlijk om veel meer dan centen. Immers, wat betekent een paar miljoen euro voor deze regering? Het kunstenveld ziet deze cut terecht als een politieke daad, ze reageert verontwaardigd op deze afrekening.

We weten bovendien allemaal goed genoeg dat dit slechts één van de vele provocaties is die de machtspolitiek van Jambon en De Wever – Lambik met z’n panda achter de schermen – voor de cultuursector, de media, het sociaal-culturele middenveld en bij uitbreiding alle diensten van de openbare dienstverlening in zijn mars heeft.

Zodra N-VA de Brexit als excuus kan gebruiken voor een shocktherapie, wil de neoliberale bulldozer zich op gang trekken met een autoritair rechts onafhankelijk Vlaanderen als doel.

Maar het liep anders. Protesterende kunstenaars zette er speels menig voetje voor. Jambon 1 rijdt zich al na een paar weken vast op zijn eigen coalitiepartners. Daar is het kibbelkabinet weer, deze keer in de Vlaamse regering, niet de federale.

Beleeft Jambon zijn Macron-moment met de gele hesjes? Is de hakbijl in de projectsubsidies dan de accijnsverhoging op de brandstofprijzen die de lont aan stak?

Fuck it, die ideologische aanval

Het protest van de cultuurmakers is natuurlijk logisch. Wéér moeten besparen, hoewel de precariteit pijlsnel stijgt en een beleid na een aanhoudende smeekbede daar doofstom voor blijft. Die voortdurende kritiek verwaande subsidieslurpers te zijn en dat denigrerende gespuw uit rechtse hoek op de ‘cultuurbobo’s’.

Ook Bart De Wever haalde in zijn recent boek Over identiteit het vijandsbeeld van de ‘culturele elite’ boven, een gemakkelijke zondebok en bliksemafleider voor alles wat zou zijn misgelopen sinds mei ’68. Om het vooral maar niet over ziekmakende kapitalisme te moeten hebben.

Kunstenaars zijn het kotsbeu. Ook cultuurhuizen zijn het zat om steeds maar de boodschap te moeten krijgen dat ze op kap van de kunstenaars een vaste job hebben en zelf maar meer moeite moeten doen voor de ronddolende kunstenaars. Dat ze onderling maar moeten herverdelen. Dat ze tegelijk geacht worden een fair practice beleid met hun eigen personeel uit te werken, want dat staat zo in het decreet.

Dat ze, alsof deze spreidstand nog niet genoeg is, ondertussen nog meer moeten doen: artistiek excelleren maar tegelijk ook allerhande doelgroepen bereiken en dus verbreden. De erfgoedsector, die eindelijk broodnodig wat bijkrijgt, wordt nu door de Vlaams-nationalisten grof uitgespeeld tegen de hedendaagse cultuurmakers. Een respectvolle omgang met de eigen traditie kan je dat van de Vlaams-nationalisten niet noemen.

Wie actief is in het bredere culturele veld, vindt het terecht tenenkrullend om altijd maar opnieuw te moeten horen dat ‘ze’ te dom zijn om te begrijpen dat het niet om een besparingsregering maar om investeringsbeleid gaat. De nieuwbouw van een Vlaams museum dient duidelijk als alibi, om de drooglegging van het creatieve talent en bij uitbreiding ook de kaalslag in de amateurkunsten en het brede socio-culturele werk bij de volgende verkiezingen in een snelle tweet te kunnen ontkennen.

De vorige regering schoof heel wat cultuurbeleid door naar de gemeenten zonder ‘oormerking’ van de beschikbare budgetten. De burgemeesters en schepenen kunnen nu vrij beslissen met als gevolg dat er ook op die manier enorm veel middelen verdwijnen. Hoezo, investeringsregering?

En wie protesteert, krijgt repliek van een ‘gechoqueerde’ rechtse politicus die plots voor armoedeorganisaties wil opkomen en de cultuursector daarom verwaand vindt, alsof ze belangrijker zouden zijn. Dat is toch wraakroepend?

Hete Winter

Eerlijk gezegd, als cultuurvakbonden zaten we tot vorige week nog met een grote paniek. Sinds de Vlaamse formatienota was het al klaar en helder dat cultuur en media de kop van jut gingen zijn, dat ze geclaimd gingen worden voor een propagandacampagne.

Onze maag keerde toen sommige directies van cultuurhuizen bij het aantreden van cultuurminister Jambon jubelend aan het applaus begonnen. Het bleef weken stil, ongemakkelijk stil. In 2014 was de Hete Herfst al in gang getrokken, ook uit de onvrede met de federale regering.

Nu waren we wekenlang wat neurotisch bezig over wat we van een Vlaams canon moesten vinden. Hoewel dat duidelijk ook een valkuil is, want ongeacht wat je over een canonisering vindt, moesten we het nu over een ‘Vlaams’ canon hebben, naar het voorbeeld van het Nederlandse canon. Duidelijk een scheve vergelijking, want Nederland is al sinds 1815 een natie, ontstaan van onderuit.

Nu wil een partij die als verliezer uit de verkiezingen kwam maar de winst van extreem rechts wil capteren, even van bovenuit bepalen hoe wij ons moeten voelen, wat onze identiteit moest zijn. Hoe zot is dat?

‘Bondgenoot van het beleid’

Zonder enige gêne wil een overmoedige Jambon daar ook gewoon ‘eerlijk’ over zijn: media en cultuur moeten vanaf nu de Vlaamse identiteit versterken. Duidelijk een doorzichtige metapolitieke truc om het publieke debat een sprong te doen maken.

Hoewel voorgaande politici op het niveau van het woord altijd benadrukten dat het voor hen in de eerste plaats altijd om de kunsten en de media ging en dat de onafhankelijkheid ervan uiteraard een onbetwistbare zaak moest zijn, wil Jambon de Vlaamse natievorming als criterium toevoegen, zelfs prioritair stellen.

Cultuur en media moeten een bondgenoot van het beleid worden, klinkt het. Daar zit een agenda achter om onze democratische samenleving uit te hollen: deze regering wil alles wat tussen het primaat van de politiek en de individuele burgers staat – het middenveld, onafhankelijke media, vakbonden, de cultuursector, enz. – plat leggen om iedereen in de pas te doen lopen voor hun autoritair politiek project.

Wat een week!

Vorige week maandag dachten de vakbonden op de mensen-meetings van Hart Boven hard onderling nog: gaat die pletwals zijn gang kunnen gaan? Was de collaboratie in de achterkamers al bezig? Ging het fatalisme winnen? De werkgeversfederatie ging een paar weken geleden niet in op een voorstel van de vakbonden om samen als sociale partners onze ongerustheid te uiten over de vrijheid van de kunsten, over de nood aan de onafhankelijkheid van een cultureel veld dat zelf wil kunnen kiezen rond welke maatschappelijke en culturele thema’s ze werkt, en hoe.

Zo’n statement zou ook op voorhand duidelijk gemaakt hebben wat de eigenlijke bezorgdheid van de cultuurmakers is eens er protest uitbreekt. Dat hun voorspelbare reactie zodra de hakbijl aangekondigd wordt, niet meteen wordt weggezet als een huilbui voor de centen. Kijk daar, ze houden weer het handje omhoog! De VRT lag ondertussen al volop in de vuurlinie.

Toen was er vorige zaterdag die luide knal. Daar was het breekpunt. Het collectief State of the arts riep op tot een voorbereidende vergadering voor een actie, die plotsklaps zelf een actie werd. Een massale opkomst in de Beursschouwburg dinsdagavond – over alle kunstdisciplines heen – een ongezien breed draagvlag van studenten tot anciens, personeel samen met hun directies en bestuursleden, van activisten tot fans van Studio 100.

De sociale media ontplofte sindsdien van de verontwaardiging. Mediaredacties werden een hele week overspoeld met pertinente opinies en reacties. Scherpe reacties, van cultuurmakers die al weten dat je bij een rechts publiek al niet meer op enige spontane waardering voor het eigen scheppend werk mag rekenen, en dat dit alleen mogelijk is mits ondersteuning.

Dat je het, hoe vernederend het ook is, vervolgens nog maar eens moet hebben over het economisch belang van cultuur voor andere sectoren. Het kwam vorige week allemaal aanbod, inclusief het offensieve verhaal, zelfs door een frontale, sterke Luc Tuymans: deze regering opent een perverse cultuurstrijd en wij pikken dat niet!

Spontane acties en stakingen

Ondertussen trok het protest zich ook in de huizen op gang. Hoewel het als cultuurvakbond, in vergelijking met andere sectoren, soms een opdracht is om het personeel via onze delegaties tot actiebereidheid te krijgen, was nu de trein dikwijls al spontaan vertrokken. Door het personeel samen met de directies. Smak, Argos, ze namen zelf het initiatief in handen toen bleek dat hun belangenbehartiger er dinsdag al vanuit ging dat er aan de besparingen niets meer te doen zou zijn en dat zij zelf geen acties gingen organiseren omdat ze hun taak willen beperken tot het overleg.

Alsof praten, praten, praten met Jambon iets uithaalt zonder protest. Hallo oKo? De cultuurvakbonden ACOD Cultuur, ACV Puls en ACLVB hebben intussen in gemeenschappelijk front een algemene stakingsaanzegging ingediend voor podium en muziek (paritair comité 304). Daarmee willen we het personeel de nodige dekking geven als ze actie willen voeren. We roepen onze delegaties in de huizen ook op om acties te overwegen en te vervoegen.

Van actiegroep naar erg breed draagvlak

De acties van vorige week kregen alvast een erg brede bijval. Ook het publiek sprong solidair mee het podium op, zoals in cc Zwaneberg. De kunststudenten doken eveneens massaal op om te strijden voor hun toekomst. Directeurs van kunstscholen geven spontaan aan dat ze zullen staken op 5 december zodat docenten en studenten samen de solidariteitsactie van de VRT op 5 december kunnen vergezellen.

En dan was er donderdagmorgen dat historische moment aan het parlement toen Jambon zijn eerste toelichting moest geven. Belangenbehartigers van kunstenaars waarvan je dacht dat ze ideologisch in een eeuwige slaap waren verdwenen, waren plots springlevend en present. En hoe! Ze liepen vooraan met de megafoon door de straten. Het protest bulderde luid, tot in het parlement. Kippenvel, die zang erna, al die jongeren die hun rug recht trekken na de zware ontgoocheling in het beleid dat ze met de klimaatmarsen opliepen. Ook de onderwijsvakbonden waren solidair aanwezig.

Dat State of the Arts de lont van het weerwerk aanstak, is bovendien poëzie voor toekomstige geschiedschrijvers, want dat collectief van cultuurwerkers is in 2013 opgericht, in aanloop van de vorige regering, om kunstenaars een stem te geven. Toen de regering Flanders. State of the Arts als internationale baseline wou gebruiken, claimden de cultuurwerkers die terug: politici moeten niet in hun naam praten. Niet in onze naam!

Vlaanderen, dat zijn wij, niet de Vlaams-nationalistische haatzaaiers! We Own It. Als we vandaag merken hoe Jambon 1 media en cultuur wil gebruiken als propagandabuis voor hun Vlaams-nationalistische dwanggedachten, lijkt die naamkeuze van het collectief toen wel profetisch.

Het was overigens ook het collectief State of the Arts dat in de zomer 2014, samen met de studentenprotesten, de aftrap gaf voor de Hete Herfst. Kunstenaars stonden aan de deur van het Vlaamse parlement zingend actie te voeren op de eerste werkdag van Bourgeois, die toen prompt uit vakantie moest terugkeren nadat in de media was gelekt dat N-VA miljarden wou besparen. Intussen zijn de cultuurwerkers met meer. Volgende actie: 28 november, opnieuw aan het Vlaams Parlement. Als Jambon terug is uit China, raad gaan vragen bij de panda’s?

Na de Hete Herfst in 2014, dat sectorbrede verzet, lijkt nu de Hete Winter in 2020 te zijn vertrokken.

Robrecht Vanderbeeken is vakbondsverantwoordelijke ABVV-ACOD Cultuur.