Het is een aanrader om de vertoning die zich in de commissie Cultuur afspeelde online eens te bekijken. Een slurfje van Vlaams Belang mocht de show openen met het gebruikelijke gespuw op de Vlaamse cultuurmakers om vervolgens Jambon te feliciteren met de gekozen koers. Check. De regeringspartijen namen daarna lang het woord en stelden vele vragen zodat de oppositie nog amper aan bod kon komen. Een uitputtingsstrategie.

De ongemanierde Marius Meremans (N-VA), die inzake betutteling niet wil onderdoen voor Vlaams Belang, zal u zeker niet ontgaan. Na zijn langdradig, arbitrair en inconsistent verhaal in stuntelig Nederlands wou hij o zo graag centraal in de aandacht blijven door te zitten blazen, met z’n stoel te draaien en andere sprekers brutaal te onderbreken.

Bijvoorbeeld toen Katia Segers (sp.a) er fijntjes op wees dat Jambon 1 de antiquair Axel Vervoort en kunstspeculant Huts als culturele ambassadeurs gaat ondersteunen (1:38) maar ondertussen wel de hakbijl in het talent van morgen zet. Die keuze spreekt boekdelen. Van veel democratisch respect getuigt Meremans’ houding alvast niet.

Meremans liegt trouwens wanneer hij beweert dat de oppositiepartijen zijn inbraakpoging op het decreet sociaal-cultureel werk vorige woensdag naar de Waalse regering hebben doorgeschoven. Nee, zijn poging tot discriminatie ligt nu bij onze federale regering voor een grondwettelijke controle. Oei, verliest DeWereldMorgen binnenkort ook subsidies omdat ik dit schrijf?

‘In de kiem gesmoord’

Een gelauwerde delegatie acteurs, schrijvers, muzikanten en beeldende kunstenaars moest de vertoning in de commissie Cultuur als flinke schoolkinderen zwijgend uitzitten. Waarom mochten ze niet eens een vraagje stellen van Jambon? Urenlang monddood luisteren, inclusief een monoloog van 2,5 uur door de minister zelf die op monotoon tempo zijn nota’s aflas. Onze nieuwe cultuurminister is niet bepaald een virtuoze redenaar met een groot cultuurhart.

Iconisch beeldfragment: Tom De Meester (pvda) die de kritiek van Luc Tuymans citeerde terwijl de schilder op de achtergrond vermaakt toekeek (vanaf 2:22): ‘hoe kan je cultuur bedrijven als je de basis ervan in de kiem smoort? Het erfgoed van morgen wordt op die manier een lege doos! Het enige dat dit kan opleveren is vervreemding van de samenleving. Je krijgt een cultuur die ten dienste komt te staan van een politiek agenda. Cultuur laat zich geen grenzen opleggen en kan niet ten dienste staan van een nationalistische, identitaire agenda.”

Dat was de olifantenslurf in de kamer: de besparingen gaan niet om centen maar om een afrekening. Meremans probeerde het tij te keren door de uitschuivers van Peter De Roover over schoonheid te willen rechtzetten, wat het alleen maar erger maakte. Meremans ging even uitleggen dat niet iedereen hetzelfde theater smaakt en dat dit wat hem betreft ok is. Stel u voor, merci Marius!

Verder maakte hij ons deelachtig van zijn fierheid, niet alleen voor Breugel maar ook voor Borremans, Tuymans en De Bruyckere. Inzake crisiscommunicatie kan het tellen als je als parlementair cultuurbeleidsexpert al moet gaan uitleggen dat hedendaagse kunst ook bestaansrecht heeft.

Ontkenningspolitiek

In De Zevende Dag gisteren koos Meremans dan weer voor de slachtofferrol. N-VA zou niemand willen discrimineren, klonk het, hoewel hij het woensdag nog had over ‘de segregerende en polariserende’ organisaties die drooggelegd moesten worden. N-VA had vorige week niet het lef om voorbeelden van probleemorganisaties te geven, waarvoor die urgente aanpassing van het decreet dan wel nodig was, om dan zondag op televisie in geveinsde onschuld retorisch de vraag om te keren met de vraag wie ze dan wel zouden viseren?

Meremans klaagde vervolgens over ‘framing’ want er zou helemaal geen sprake van politieke instrumentalisering zijn. Het verzet zou nu politiek gekaapt worden, probeerde hij nog. Over ontkenning gesproken: de cultuuroorlog van Jambon 1 is door en door ideologisch. De formatienota oreerde al dat de kunstenaars ‘het uithangbord moeten worden van de grootsheid die Vlaanderen in zich heeft’. We zouden het beleid niet als ‘koud en kil’ mogen opvatten, probeerde Meremans verder, maar als een ‘open hand’ moeten zien. Een open hand? Als dat geen framing is?

N-VA zit duidelijk heel verveeld met de opgelopen imagoschade. De geest is uit de fles: de Vlaamse cultuurmakers die ze zo graag top-down hadden binnengehaald voor hun stichtend conservatief Vlaams-nationalistisch verhaal, knijpen collectief de neus toe. Ondertussen trok een delegatie van State of the Arts donderdag voor een solidaire wandeling naar het belaagde asielcentrum in Bilzen. Nota bene een terroristische aanval die Jambon nog niet veroordeelde, evenmin als het gejuich van extreemrechts dat ‘danste in de straten’.

State of the Arts windt er geen Vlaamse vlaggetjes om: “We zijn ervan overtuigd dat het niet volstaat om samen te komen voor het Vlaams Parlement wanneer de cultuurcommissie samenkomt, om zo enkel te hopen het reeds magere levensonderhoud van kunstenaars veilig te stellen. We moeten ook samenkomen op die plekken waar de toekomst die we vrezen al iemand anders realiteit geworden is. Waar constructies zoals grenzen, winst en identiteit nu al gewelddadige sporen nalaten op mensenlevens. Kunstenaars zijn geen politieke instrumenten om het uithangbord te worden van de grootsheid die Vlaanderen in zich heeft.”

Solidair weerwerk, made in Flanders

Cultuurminister Jambon heeft niet alleen de historische verdienste dat de kunstwereld solidair voor het protest kiest: van kunststudent tot theatertechnieker, van zelfstandige muzikant tot en met de ambtenaar van de administratie. Hij zorgde er ook voor dat de linkse oppositie solidair weerwerk biedt.

Net als de dag voordien legde Sp.a, Groen en pvda in de commissie Cultuur een gezamenlijk amendement op tafel. Gênant voor Open Vld, die op tv nog dure verklaringen aflegde dat ze de besparing van -60% op de projectsubsidies weg willen, maar wel een voorstel wegstemde dat net hetzelfde wou, maar dan in het echt.

De Vichy-regering in actie, zeg maar, om het met de gevleugelde woorden van Gaea Schoeters te zeggen. Op dat punt is er wel hoop: met een Federale regering zonder N-VA zal Open Vld zich wat meer kunnen permitteren binnen de regering op Vlaams niveau. Als Jambon dan geen toontje lager zingt, kan de stekker er uit.

Jambon liet ons donderdag weten dat hij het protestbrandje nu wil blussen door alvast het beschikbare budget van de projectsubsidies op de eerste ronde in te zetten, wat natuurlijk nog te weinig is, en dat hij tegen Pasen zal zien of er nog ergens een paar miljoen vijgen uit de lucht valt. Een bedrag in beton gieten, kon hij nog niet. Want beton hebben we in Vlaanderen natuurlijk al genoeg.

Maar een tweede projectsubsidieronde gewoon afschaffen door geldgebrek is gegarandeerd gezichtsverlies. De opening die hij creëerde, is wel een doorzichtige poging tot repressie: als we allemaal braaf zijn en meewerken, komen er misschien wat centjes bij? Laten we daar vooral niet intrappen, het is net door het protest dat er nu een opening kwam.

Hoe geloofwaardig ben je nog, als je als minister in een lange monoloog in de commissie aangeeft dat je de sociaal-economische positie van de cultuurwerker verder wilt onderzoeken, maar tegelijk 6 tot 60% weghaalt? Wil je met dat onderzoek dan je eigen afbraak- en censuurbeleid meten?

Hoeveel breder kan de spreidstand zijn als je als cultuurminister zelf koos voor een cut van 60% terwijl de fractievoorzitter van N-VA deemoedig in de commissie moest toegeven dat hij in de vorige regering ook voorstander was voor een verhoging (!) van de projectsubsidies omdat de precariteit onder de makers en hun ondersteunende ploeg groot is?

Overleg als fopspeen

Jambon zijn hoofdbekommernis is het cultuurprotest platleggen. Voor de pers creëert hij nu de perceptie dat hij zogezegd de deur voor overleg openzet. Een leugen, want hij wijkt geen millimeter van zijn standpunt. Jambon sprak van een ‘opbouwend gesprek’ met de werkgeversfederatie oKo, met wie hij verder wil bekijken of een herverdeling van de besparing mogelijk is binnen het cultuurbudget. Daarmee kiest hij duidelijk voor een dovemansgesprek want de vraag van de sector blijft: geen besparingen, wel extra middelen voor de projectsubsidies.

Inzetten op een verder overleg met oKo is ook sadistisch: uiteraard gaan zij hun leden die al 3 en 6 procent moeten besparen niet offeren. Verder liet Jambon weten dat hij, als de begrotingscontrole in het voorjaar meevalt, in de eerste plaats de besparing van -60 procent voor de projectenpot wil verminderen. Ook een loze belofte: met de Brexit in het vooruitzicht weten we al dat die begroting in de tomatensoep met balletjes zal draaien.

Het is dus essentieel dat we collectief blijven strijden tegen de besparingen, want er is elders echt wel geld genoeg. De subsidies voor bedrijven zijn tijdens de vorige regering verdubbeld, de kabinetten moeten niet besparen, laat multinationals eerlijk hun belastingen betalen, enzovoort. Of om Tom Lanoye in Humo te citeren: ‘Wat is dat toch met ons dat we die algehele besparingshypnose zomaar blijven accepteren?’

Van een cultuurminister mag je bovendien verwachten dat hij opkomt voor zijn sector. Extra geld wil hij niet geven, zei Jambon, want dan komen de andere sectoren ook aandraven. Nochtans erkent N-VA samen met de coalitiepartners dat de cut van -60 op de projectsubsidies onredelijk is. Bovendien is het perfect legitiem als cultuurminister voor cultuur een extra inspanning te doen.

Voor een minister-president is dat een koud kunstje. Hij wil dat niet, omdat het natuurlijk om een afrekening gaat. Maar als je het belang van cultuur al zo nadrukkelijk bejubelt in de missieverklaringen van je eigen regering, dan is de afgang groot als je internationale aandacht vangt met een onmiskenbaar revanchistisch bespaarbeleid.

Reserveofficier Pohlmann

Al dat publiek dat solidair mee op het podium komt, dat pikt voor N-VA. Dat doorprikt hun framing van de kunstwereld als ‘culturele elite’, en ‘de grote kloof met het publiek’. Het pikt nog meer dat er protest in de grote huizen komt, want die dacht men nu al wel onder controle te hebben.

N-VA vulde de vorige jaren veel zitjes in raden van bestuur en de nieuwe oorlogschef Pohlmann brengt ze nu in stelling. Jeroen Olyslaegers signaleerde al op Facebook dat hij geruchten opving van raadsleden die directies vragen om het protest te stoppen, wat merkwaardig is, aangezien je van bestuurders mag verwachten dat ook zij besparingen een probleem vinden.

Vakbondsverantwoordelijken vernemen eveneens dat directies op het matje geroepen worden, dat ze zich aan ‘de deontologische code’ moeten houden. Absurd natuurlijk, want het zijn de bestuursleden die met zulke dreigementen de deontologische code schenden. We vernemen ook dat er directies zijn die al dan niet op eigen initiatief hun personeel afraden om collectief actie te voeren. Want stel dat hun organisatie meer moet besparen, dan zullen er ontslagen volgen, klonk het.

‘Kunst = solidair’? Wie mee ging betogen, was niet solidair met zijn collega’s, daar kwam het eigenlijk op neer. De houding van deze capitulerende directies: personeel dat protesteert mag eerst zelf in een kring gaan zitten om aan te duiden wie dan mag vertrekken door een tekort aan middelen, zoals Jambon ook aan de sector vraagt zelf maar aan te geven hoe we gaan besparen.

We willen de bestuurders en directies alvast waarschuwen: als deze repressie zich voortzet, dan zullen we namen lekken naar de pers. Het illustreert andermaal hoe N-VA als een poppenmeester democratische structuren wil transformeren tot autoritaire achterkamers. Dat is overigens ook de reden waarom ze die projectsubsidies willen afschaffen: via die weg krijgen ze kunstenaars niet in hun greep.

Daarom zijn de beoordelingscommissies nu ook kop van jut. Peter De Roover opende dit weekend op z’n Facebook nog een aanval op ‘de cultuurpauzen’ en dan had hij het niet over Fernand Huts. ‘Bureaucratische beoordelingscommissies’, N-VA voegt weer een zondebok toe aan hun lange rij.

Geen censuur op media en cultuur!

Het cultuurprotest toonde op enkele weken tijd alvast dat sterke Jan helemaal niet van teflon is. Het verzet wint ondertussen ook aan kracht door solidair te verbreden naar andere sectoren. Zelfs het CAW sluit aan bij de VuurWerk-week, zo ver is het dus al gekomen. Het verzet verdiept ook: de achillespees is het achterliggende plan tot politieke verknechting. Die mayonaise pakt niet. Cultuurwerkers bedanken voor de collaboratie, ze zijn Urbanus niet.

De boosheid die na de cut van -60 procent volgde, gaat ook vooral daarom: de aanslag op de vrijheid en onafhankelijkheid van onze media, onze kunsten en ons middenveld. En natuurlijk ook omdat de aanhoudende, denigrerende uithalen naar de cultuurscheppers zijn limiet van verdraagzaamheid wel heeft bereikt.

Om het weerwerk te versterken is het van belang dat de ideologische aanval nog meer in de verf wordt gezet. Het valt op dat de werkgeversfederatie oKo en de grote Vlaamse huizen hierover op de vlakte blijven. Vreemde strategie, als bijvoorbeeld Agnes Quackels en Esther Severi van het Kaaitheater al op 14 november in De Standaard schreven dat de besparingen een middel zijn om een agenda op te leggen: ‘we dreigen af te glijden naar een artificieel kunstenveld, dat louter een weerspiegeling is van de ideologie van de overheid en steeds minder een realistische representatie van de samenleving zal zijn’. Maar ja, naar vrouwen wordt zelden geluisterd.

Van Thillo-media knijpt cultuurprotest af

Het benadrukken van de ideologische agenda blijft ook van belang nu steeds meer media dit onder de mat willen schuiven. Bij de VRT omdat men in de politieke vuurlinie ligt, en bij de commerciële media omdat ze private belangen bedienen.

Bij De Morgen – eigendom van de Van Thillo-media die ook VTM in de portefeuille heeft en de VRT liever aan de ketting wil – viel het op hoe hoofdredacteur Bart Eeckhout het weekend voor de tweede actie aan het Vlaams parlement de bocht inzette door de censuur op media en cultuur te omschrijven alsof het slechts om ‘een andere ideologische optie’ zou gaan. ‘Dat is geen schande, neen dat is politiek’. Pardon?

Donderdag, op de dag van de cruciale cultuurcommissie, lezen we in die krant dan weer dat de geplande besparingen al bij al wel meevallen. Daarvoor maken ze een vergelijking met Nederland, weliswaar op basis van één opiniestuk van één zelfstandige schrijver, uit hun eigen pagina’s dan nog. Als dat geen fake news is om het cultuurprotest af te knijpen? Het zzp-model, die uitbuitingscarrousel van de zelfstandigen-zonder-personeel, wordt zelfs als een oplossing voorgesteld.

Misschien moet De Morgen zich eens wat beter informeren over de precariteit bij cultuurwerkers in Nederland (zie hier en hier) en in ons land (zie bijvoorbeeld hier)? De krant schreef er overigens zelf nog over (zie hier en hier). De Morgen had ook meteen wat onderzoek kunnen opvragen aan het Kunstenpunt die ze in dezelfde analyse vorige donderdag inzake de centenverdeling wél aan het woord laten.

Een neoliberale propagandist als Andreas Tirez, met zijn pseudowetenschappelijke stemmingmakerij tegen subsidies voor cultuur, voeren ze in dat artikel ook nog eens op als een geloofwaardige expert. Dat de cut op de -60% vooral een afrekening is, komt niet aan bod. Verder nemen ze de extreemrechtse framing ‘subsidieslurf’ gewoon over. Hoeveel subsidies krijgen de Van Thillo-media zelf overigens?

De dag na de commissie kopte De Morgen: Cultuurprotest baat niet. Klopt niet, wat de strijd is nog maar begonnen, de regering zit nu al flink in het defensief en heeft de handen vol aan schademanagement. Misschien moeten kunstenaars de focus van hun protest uitbreiden en hun samenwerking met De Morgen eens herzien? Hen bijvoorbeeld niet meer bedienen van persoonlijke anekdotiek die ze zo graag als leesvoer willen verkopen? ‘Dat is geen schande, nee dat is politiek.’

Robrecht Vanderbeeken is vakbondsverantwoordelijke ABVV-ACOD Cultuur.