Bijna drie jaar nadat de Cubaanse president Miguel Díaz-Canel publiekelijk zei achter het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht te staan, krijgt de verdediging van seksuele rechten als mensenrechten een officiële plek in het overheidsbeleid van het eiland.

“Ik ben het ermee eens”, stelde de president toen, in september 2018 op het Latijns-Amerikaanse televisienetwerk TeleSur. Nu verrast Díaz-Canel vriend en vijand met twee berichten op Twitter: “Cuba zet zich in voor de garantie van #AllRightsForAllPeople”, en: “Waar liefde is, is een familie”.

De berichten van Díaz-Canel, tevens de secretaris-generaal van de communistische regeringspartij van Cuba (PCC), gingen vergezeld met verklaringen van andere hoge regeringsfunctionarissen. Ook werd gelijktijdig bij openbare voorzieningen de regenboogvlag gehesen en dook de kwestie op in verschillende plekken in de staatsmedia, zowel nationaal als regionaal. Dit alles komt veertien jaar na de eerste viering van de Internationale Dag tegen Homofobie en Transfobie op Cuba, op 17 mei 2007.

Meer zichtbaarheid

Manuel Vázquez, jurist en adjunct-directeur van het Nationaal Centrum voor Seksuele Opvoeding (Cenesex), een overheidsinstantie met tientallen jaren ervaring in de verdediging van seksuele- en gendergelijkheidsrechten vindt dat “deze boodschap deze stad (Havana), dit land, de staat en de regering lanceert als een inclusief Cuba”.

“De belangrijkste vorderingen in Cuba hebben te maken met de zichtbaarheid van lgbti-mensen vanuit een seksueel- en mensenrechtenperspectief”, zegt schrijver en activist Teresa de Jesús Fernández, coördinator van het Landelijk Netwerk Lesbische en Biseksuele Vrouwen. Ze werd werd in april uitgenodigd voor een uitwisseling met Teresa Amarelle-Boué, lid van de Raad van State en algemeen secretaris een ngo die het Nationaal Programma voor de Bevordering van Vrouwen promoot.

Het gaat er om sociale vooroordelen te bestrijden en einde te maken aan het idee dat seksuele geaardheden en genderidentiteiten ziekelijk zijn’, zegt De Jesús Fernández. “Ook betekent het: aanwezig zijn in openbare ruimtes, onze rechten opeisen en ongelijkheid tegengaan in een patriarchale cultuur met homofobe ideologieën.”

Veranderingen in de wet

Gelijktijdig met de viering van de veertiendaagse Cubaanse Conferentie tegen Homofobie en Transfobie in mei woonde de juridische afdeling van Cenesex een rechtszaak bij. Die draaide om een lesbisch stel dat gediscrimineerd werd in de openbare ruimte in Santiago de Cuba, een stad in het oosten van het eiland.

“Bestaande stigma’s en stereotypen over de lgbti-bevolking zorgen nog altijd voor veel weerstand. Wetten die onze burgerrechten en onze menselijke waardigheid helpen garanderen zouden kunnen helpen die weerstand tegen te gaan”, stelt Fernández in een WhatsApp-gesprek.

In 1997 schrapte Cuba de aanduiding van homoseksualiteit als verzwarende factor bij een misdrijf uit het Wetboek van Strafrecht. In 2013 verbood de arbeidswet discriminatie op grond van seksuele geaardheid en in 2017 werd in het plan voor economische en sociale ontwikkeling tot 2030 het principe van gelijkheid op basis van seksuele geaardheid en genderidentiteit opgenomen.

Maar de belangrijkste mijlpaal in de recente geschiedenis kwam in 2019, toen de nieuwe grondwet van de Republiek Cuba in werking trad. Die verbiedt alle vormen van discriminatie op basis van seksuele geaardheid en genderidentiteit, erkent de seksuele rechten van de bevolking en het recht om een gezin te vormen voor alle mensen.

Veranderen van geslacht

Ook opvallend: de mogelijkheid die sinds 2007 bestaat voor transgender personen om kosteloos een geslachtsveranderende operatie te ondergaan. Waar echter nog geen vooruitgang is geboekt, is het recht van deze mensen om ook op hun identiteitskaart van geslacht te veranderen, zonder dat ze daarvoor een operatie of gerechtelijke procedure moeten ondergaan.

De geplande goedkeuring van een nieuwe Gezinscode kent ook andere uitdagingen om aan te pakken, zoals erkenning van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht, het recht van de lgbti-gemeenschap om kinderen te adopteren en toegang tot hulp bij fertiliteitsbehandelingen zoals kunstmatige inseminatie.

Tijdens de veertiendaagse tegen homofobie en transfobie werden dit jaar ook verschillende debatten georganiseerd. Daarin spraken specialisten uit verschillende sectoren, activisten en religieuze leiders over onderwerpen als diverse gezinsvormen, inclusieve communicatie, seksuele rechten, niet-heteronormatieve genderidentiteiten en religieus fundamentalisme.

Religie en seksuele rechten

Religieuze overheden “hebben het recht op autonomie in hun bestuur en beleid”, maar ook “de verantwoordelijkheid om te garanderen dat religie en traditie niet worden gebruikt om mensen op basis van hun seksuele geaardheid en genderidentiteit te discrimineren”, waarschuwden deskundigen van de Verenigde Naties tijdens aan van de debatten.

Terwijl sommige kerken in Cuba zich op nationalistische sentimenten beroepen om hun anti-diversiteitpositie te verdedigen, verklaren anderen zich juist openlijk inclusief. Die laatste nemen bijvoorbeeld deel aan publieke debatten die regelmatig plaatsvinden sinds de volksraadpleging voorafgaand aan het grondwettelijk referendum in 2019.

“Vanuit onze christelijke en oecumenische spiritualiteit strijden we voor een gelijk huwelijk in Cuba en een inclusief familiewetboek”, stelt een van de boodschappen van de campagne ‘+liefde, +rechten’ van de christelijke studentenbeweging van Cuba (MEC-C).

Nieuwe Gezinscode

Het voorstel van de nieuwe Gezinscode zal in juli worden gepresenteerd aan het parlement. Dat maakt plaatsvervangend directeur van Cenesex Mariela Castro Espín op 4 mei bekend. Vanaf dat moment staan onder meer een volksraadpleging, een referendum en een aantal bewustmakings- en educatieve campagnes vanuit verschillende sectoren op de agenda.

“We zullen niet altijd volledige consensus bereiken, omdat het een kwestie is die de ideologie en het wereldbeeld van elk individu aangaat. En zijn nu eenmaal tegenstrijdige opvattingen tussen bepaalde sectoren of sociale groepen”, zegt journalist en homo-activist Francisco Rodríguez Cruz.

Rodríguez, die de blog Paquito el de Cuba beheert, besluit dat de wetten slechts het begin zijn: “Het is aan ons om al die garanties en rechten die straks grondwettelijk worden beschermd ook in de praktijk te implementeren; ervoor te zorgen dat ze deel gaan uitmaken van onze collectieve verbeelding, acceptatie en respect voor alle burgers.”