CUBA: HOGE VOEDSELPRIJZEN:
EEN VOORTDURENDE ZORG VAN BEVOLKING EN OVERHEID.
Wim Leysens
Juni 2016.
De stijgende consumptieprijzen is een thema dat de publieke opinie de laatste maanden sterk beroert. Rond de jaarwisseling kenden de prijzen nooit gekende toppen. De Cubaanse pers publiceerde wekelijks getuigenissen van consumenten en verkopers op de lokale markten. Wat is er aan de hand?
“We begrijpen dat de belangrijkste oorzaak van de stijging van de prijzen (van landbouwproducten) ligt bij het productieniveau dat niet voldoet aan de vraag en dat de verbetering op dit vlak afhangt van objectieve en subjectieve factoren; ondanks dat kunnen we niet met gekruiste armen blijven toezien hoe de burger zich ergert aan de gewetenloze manipulatie van de prijzen door de tussenhandelaren die enkel denken aan steeds meer geld verdienen”, aldus een officiële mededeling van het Ministerie[1] van Financiën en Prijzen op 2 mei 2016.
De onvrede over de dure prijzen was algemeen.
“Ik zwijg liever, het spijt me maar ik kan je niet helpen, want als ik ga zeggen wat ik voel, echt… sorry maar liever niet”.
“Ik kom met mijn loon niet toe. We spreken er beter niet over, want we weten dat we verder moeten..”.
“In de vijf jaar dat ik naar deze markt kom, heb ik de tomaten nog nooit zo duur geweten. Een jaar geleden kosten de wortelen twee pesos minder, kool vier, en dan zwijg ik maar beter over de tomaten”. Het zijn enkele van de uitspraken die Cuba Debate[2] noteerde bij de bezoekers van de landbouwmarkten begin dit jaar in Havana.
Een oud zeer van de Cubaanse economie, zeker na de speciale periode van de jaren ’90, is de bevoorrading van levensmiddelen. Ondanks herhaalde initiatieven om de landbouwproductie te verhogen, is het een feit dat Cuba ruim onvoldoende produceert om aan de eigen behoeften te voldoen. In zijn openingstoespraak voor het VIIde Congres van de PCC haalde president Raúl[3] het cijfer van 2 miljard dollar aan dat het land besteedt aan invoer van voedsel; de helft hiervan zou in eigen land kunnen geproduceerd worden.
Geruime tijd brachten landbouwproducenten, zowel particulieren als coöperatieven, hun groenten en fruit naar de ophaalcentra van de staat, acopio genoemd, die dan verder instonden voor de bevoorrading van winkels en markten. Gebrek aan coördinatie, ontoereikend transport, betalingsachterstand, enz. hadden tot gevolg dat het aanbod voor de burger beperkt bleef. In een poging om de prijzen van de landbouwproducten goedkoper te maken, versoepelde de regering in 2013 de vermarkting. Het deel van de oogst dat niet door de overheid wordt overgenomen, de ‘encargo estatal’, hoeft niet meer langs het ophaalcentrum te passeren. De producenten kunnen hun waren rechtstreeks naar de markt brengen en verkopen aan prijzen bepaald volgens de wet van vraag en aanbod. In december van datzelfde jaar wordt de groothandelsmarkt El Trigal plechtig geopend. Deze coöperatieve heeft de opdracht om de hoofdstad Havana te voorzien van groenten en fruit aan betaalbare prijzen en heeft daarvoor contracten afgesloten met landbouwcoöperatieven uit de aangrenzende provincies Mayabeque en Artemisa.
De overheid heeft altijd een grote inspanning gedaan om etenswaren betaalbaar te houden. Basisproducten zoals rijst, olie, vlees werden via de zgn ‘libreta’ gegarandeerd. Met dit boekje heeft elke Cubaanse familie recht op een gamma aan basisproducten aan zeer goedkope prijzen. Groenten en fruit werden jarenlang aan gesubsidieerde prijzen verkocht. Als onderdeel van de politiek om de staatsfinancies gezond te maken, wordt deze ‘gratis-politiek’ voor iedereen stilaan vervangen door een selectief steunbeleid gericht naar de zwakkere burgers.
Een belangrijke reden voor de hoge voedselprijzen ligt bij de verhoogde vraag, niet zozeer omdat de Cubanen meer consumeren, maar wel door de verhoogde afname van het toerisme. Zelfstandige boeren en landbouwcoöperatieven mogen rechtstreeks verkopen aan de hotels, de privérestaurants en de rijkere Cubanen.
De ene markt is de andere niet. In feite bestaan er drie soorten[4].
Landbouwcoöperatieven kunnen hun eigen verkooppunten organiseren in wat een MAC – Mercado Arrendado a Cooperativas wordt genoemd. Hier verkopen zij producten van de eigen of een andere coöperatieve, maar zij kunnen zich ook aanvullend op de groothandelsmarkt El Trigal (voor wat Havana betreft) bevoorraden. In principe bepaalt de voorzitter van de coöperatieve de verkoopprijs. De vooronderstelling dat de coöperatieven zouden verkopen aan de prijs die ze van de ophaalcentra kregen, bleek onjuist; in de praktijk verloopt de prijszetting volgens het principe van vraag en aanbod.
Daarnaast kunnen de Cubanen terecht op de vrije markt of MAOD – Agromercado de Oferta y Demanda, of bij zelfstandige (straat)verkopers (cuentapropistas). Deze verkopers bevoorraden zich rechtstreeks bij de producenten of op de groothandelsmarkt El Trigal. Deze markten zijn het duurste, want de prijs is louter een kwestie van vraag en aanbod. De overheidsambtenaar die toezicht houdt, heeft geen zeggingskracht wat de prijzen betreft. Toch kopen veel Cubanen op deze markten, want hier vind je het grootste aanbod en de beste kwaliteit.
Tenslotte zijn er de staatsmarkten of MAE – Mercado Agropecuario Estatal. Om een antwoord te bieden op de hoge prijzen, heeft de overheid begin 2016 beslist om meer staatsmarkten te openen; voor Havana betekent dit dat het bestaande netwerk van 52 markten (situatie februari 2016) wordt uitgebreid tot 105, ttz 1 per Consejo Popular (kleinste administratieve eenheid). Groenten en fruit worden hier goedkoop verkocht aan prijzen bepaald door de provinciale autoriteiten. De winstmarges liggen tussen de acht en tien procent. De achterliggende idee is: meer concurrentie zal de prijzen op de andere markten doen dalen. Maar het gehoopte effect bleef uit, wellicht omdat het aanbod op deze MAE heel beperkt blijft.
Vanwaar de grote kloof tussen productiekosten en verkoopprijs?
Volgens de wet mogen landbouwproducten aan de man gebracht worden met een meerprijs van 30% boven op de productiekosten. Maar de praktijk verliep totaal anders. Het knolgewas boniato bijvoorbeeld kostte de producent in april 2016 een 0,32 peso nacional, maar werd verkocht aan meer dan 3 pesos. Voor een libra (= 0,453kg) tomaten lag de verhouding 0,93 peso tegenover 14 en 25 pesos.
Het probleem situeert zich vooral bij de tussenhandelaren en de gebrekkige controle. “Het zijn de tussenhandelaars die met hun camions de goederen bij de producenten opkopen. Deze laatste vragen een aanvaardbare prijs, maar de tussenhandelaren verkopen ze veel duurder door; zij willen meer verdienen dan wie de grond bewerkt heeft. Daarom zijn we verplicht ze nog iets duurder aan de man te brengen. Als men ons een kist tomaten aan 500 peso verkoopt, voor hoeveel moeten wij ze dan niet aanbieden? Als El Trigal de prijzen doet zakken, kunnen wij ook meer aanvaardbare prijzen aanbieden.”, aldus een straatverkoper geciteerd in Cuba Debate van 06 02 16. Bovendien beschikt de kleinhandelaar meestal niet over eigen transport, waardoor hij extra onkosten moet aanrekenen.
De wettelijke voorschriften voorzien dat de landbouwcoöperatieven op de vrachtpapieren vermelden aan welke prijs hun producten moeten verkocht worden. Maar de 6 inspecteurs op de groothandelsmarkt van Havana, El Trigal, kunnen onmogelijk de 150 vrachtwagens die dagelijks binnenrijden, controleren. Sommige vrachtwagens rijden met vervalste vrachtpapieren of hebben er geen. Wie op onregelmatigheden wordt betrapt, wordt beboet, maar uiteindelijk is het de consument die de boete mee betaalt. En de tussenhandelaar steekt het verschil tussen de aankoopprijs bij de coöperatieve en de verkoopprijs aan de consument in eigen zak.
Daarnaast zijn er tussenhandelaren die de groothandelsmarkt links laten liggen, en rechtstreeks, maar illegaal, de kleinhandelaars en straatverkopers bevoorraden. Hier is alle controle op de winstmarges zoek.
In Havana brengen, volgens officiële cijfers, 1.777 straatverkopers met hun stootkar groenten en fruit aan de man. In de praktijk moeten daar de verkopers zonder vergunning bijgeteld worden. Hoeveel dit er zijn, is niet te zeggen. De politie voert dagelijks controle uit. Daaruit blijkt dat 64% van de boetes wordt uitgedeeld aan personen die niet over een vergunning beschikken. Hierachter schuilt een ander gegeven, nl. dat vele verkopers in dienst van een ander werken, volgens een getuigenis voor 50 pesos per dag. Een extra tussenstap, die de prijs aan de consument nog meer verhoogt.
De overheid kon niet met gekruiste armen blijven toezien.
Reeds in december 2015 riepen president Raúl Castro en het nationaal parlement de regering op om de spiraal van stijgende prijzen voor de landbouwproducten te stoppen. De enige echte oplossing bestaat erin om de landbouwproductie sterk op te drijven. Maar ondanks een hele reeks ingrepen zal op korte termijn het aanbod kleiner blijven dan de vraag. Dus zijn er andere maatregelen nodig.
Een eerste stap is om een juist beeld te krijgen op de reële productiekosten bij de landbouwers. Daarom heeft het Ministerie van Landbouw de gemiddelde kostprijs van 18 landbouwproducten (7 groenten, 7 knolgewassen, 4 vruchten) herberekend en gepubliceerd[5], zodat de burger een vast referentiepunt heeft. Voor de duidelijkheid, alle 18 producten behoren tot de groep die niet door de overheid worden verdeeld en dus op de vrijgemaakte markt verkocht worden.
Zeer belangrijk is om de keten producent – consument zo kort mogelijk te houden en de misbruiken te elimineren. Wat Havana betreft, blijkt de groothandelsmarkt El Trigal het zwakke punt. In een vrijgemaakte markt had de groothandelsmarkt moeten zorgen voor een vlotte bevoorrading van de hoofdstad aan prijzen die vergelijkbaar zouden zijn met deze die de overheid voorheen aan de landbouwers betaalden. De realiteit was dat de omweg via El Trigal de prijzen deed stijgen. Nog geen drie jaar na de opening heeft de provinciale overheid van Havana op 11 mei 2016 beslist om El Trigal te sluiten. Reden: wanbeheer, corruptie en gebrekkige controle. Ondertussen gaan er stemmen op om de landbouwcoöperatieven toe te laten rechtstreeks aan de vrije markten of MAOD te laten leveren.
Om de vrije markt onder druk te zetten, besliste de overheid in februari 2016 het netwerk van MAE of staatsmarkten in Havana uit te breiden tot één per wijk. Op 2 mei 2016 publiceerde het Ministerie[6] van Financies en Prijzen nieuwe maatregelen, die vooraf met de producenten en handelaars werden doorgesproken. Om het aanbod te verbeteren, zal de overheid zelf instaan voor de distributie en commercialisering van de landbouwproducten waar de grootste vraag naar is. Bovendien worden de maximum verkoopprijzen vooraf vastgelegd. Op die manier hoopt de overheid een evenwicht te vinden tussen de belangen van de consumenten en van de producenten. Voor een goed begrip, deze maximumprijzen gelden niet voor de vrije markten en straatverkopers, waar het principe van vraag en aanbod blijft gelden.
Bij wijze van afsluiting, het vrijmaken van de prijszetting heeft uiteindelijk toch een corrigerende ingreep van de overheid gevraagd. Dat ontlokt Sheyla Delgado[7] in de krant Granma van 14 maart 2016 volgende beschouwing: “Het is duidelijk dat de wet van vraag en aanbod voorlopig nog geen haalbaar oplossing biedt. Dat zou kunnen, als er voldoende aanbod is zodat de concurrentie zijn rol kan spelen. Zolang de productiecapaciteit beperkt is, de vraag naar producten stijgt en het ongenoegen toeneemt, zullen de prijzen nog meer de lucht in schieten. Misschien wijst de realiteit erop dat Cuba nog niet klaar is om het marktprincipe toe te passen”.
Dit artikel werd geschreven voor Cuba Sí van juni 2016, een uitgave van de Vrienden van Cuba. http://www.cubamigos.be/cubasi.html
[1] http://www.granma.cu/cuba/2016-05-02/medidas-para-el-ordenamiento-de-la-comercializacion-de-productos-agricolas-02-05-2016-21-05-08
[2] http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/02/03/leonardo-reyes-jefe-de-area-de-19-y-b-foto-jose-raul-concepcioncubadebate/
[3]http://www.cubainformacion.tv/index.php/en-portada/68453-discurso-integro-de-raul-castro-en-apertura-del-vii-congreso-del-pcc-transformar-para-mas-socialismo-
[4] http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/02/03/leonardo-reyes-jefe-de-area-de-19-y-b-foto-jose-raul-concepcioncubadebate/#.VzbzCtSLS9I
[5] http://www.granma.cu/cuba/2016-03-13/poner-las-fichas-sobre-la-mesa-10-03-2016-23-03-02
[6] http://www.granma.cu/cuba/2016-05-02/medidas-para-el-ordenamiento-de-la-comercializacion-de-productos-agricolas-02-05-2016-21-05-08
[7] http://www.granma.cu/cuba/2016-03-13/poner-las-fichas-sobre-la-mesa-10-03-2016-23-03-02
