Dat de toestand in Mali de agenda van de speciale VN-vergadering over de Sahel zou domineren, is geenszins verrassend te noemen. Hoewel de Sahel momenteel ook te kampen heeft met een enorme voedselcrisis en de humanitaire problemen die daaruit voortvloeien, toonden alle staatshoofden en regeringsleiders uit Afrika die dinsdag de Algemene Vergadering toespraken, zich bijzonder bekommerd om de veiligheidssituatie in het noorden van Mali, die dreigt heel West-Afrika aan te tasten en te destabiliseren.

Ook de Congolese president Joseph Kabila vernoemde Mali toen hij het had over de “separatistische tendensen die Afrikaanse landen verscheuren”. Uiteraard vroeg hij extra aandacht voor de toestand in het oosten van Congo en de bemoeienissen van Rwanda daarbij.

Maar ook de Franse president François Hollande besteedde dinsdag in zijn allereerste toespraak tot de hoge VN-vergadering veel aandacht aan Mali. Hij pleitte onder meer voor de snelle inzet van een interventiemacht van West-Afrikaanse staten, ondersteund door de VN. Dit in tegenstelling tot zijn Amerikaanse ambtgenoot Barack Obama die met geen woord repte over de Sahel, maar wel de vermeende Iraanse kernwapendreiging centraal stelde in zijn speech.

Hollande vraagt spoedzitting VN-Veiligheidsraad

Woensdag heeft Hollande tijdens de speciale Sahel-meeting nog een dringende oproep gedaan om de VN-Veiligheidsraad in spoedzitting bijeen te laten komen over de Malinese crisis. “We hebben geen tijd meer te verliezen, want de veiligheid van heel West-Afrika en de Maghreb staat op het spel”, zei hij.

Of Frankrijk zelf ook troepen naar zijn ex-kolonie gaat sturen, is weinig waarschijnlijk, en ligt heel gevoelig omdat er nog Fransen worden gegijzeld in het noorden van Mali en rebellengroepen er mee dreigen hen te doden als het tot een interventie komt. Frankrijk – en ook de VS – zouden logistieke ondersteuning bieden en betrokken worden bij de hervorming en opleiding van het Malinese leger, wat ook in het verleden al gebeurde in het kader van Africom, het Amerikaanse militaire commando voor Afrika.

De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) liet vanuit New York weten dat “België bereid is om logistieke steun te bieden aan een interventiemacht nu onze opdracht in Afghanistan ten einde loopt”.

Zoals de meeste donorlanden heeft België zijn ontwikkelingshulp aan Mali stopgezet na de staatsgreep van 22 maart tegen de democratisch verkozen president Touré. Reynders koppelde aan een eventuele Belgische steun voor de interventiemacht wel de voorwaarde dat “het democratiseringsproces in Mali moet worden voortgezet met verkiezingen”.

Akkoord met ECOWAS over sturen interventiemacht voor Mali

Op zondag 23 september heeft de Malinese overgangsregering eindelijk een akkoord bereikt met de bemiddelingsmissie van ECOWAS, de Economische gemeenschap van de West-Afrikaanse staten, over het sturen van een West-Afrikaanse interventiemacht naar Mali (MICEMA: Mission de la CEDEAO au Mali).

De precieze invulling van het mandaat is nog niet helemaal duidelijk, maar in een eerste fase zouden alvast 135 manschappen van politie- en legereenheden van ECOWAS-lidstaten naar Bamako gaan om er een hoofdkwartier op te zetten als uitvalsbasis voor een 3.300 manschappen tellende interventiemacht die in het noorden de rebellen zou gaan bestrijden in nauwe samenwerking met het Malinese regeringsleger.

Er kan geen sprake van zijn dat de territoriale integriteit van Mali zou worden aangetast, wat betekent dat de islamistische rebellen en ook de Toearegs hun aanspraken op het noorden van Mali moeten opgeven. ECOWAS wil deze interventiemacht alleen sturen nadat de VN-veiligheidsraad er via een duidelijk afgebakend mandaat groen licht voor geeft en er logistieke ondersteuning komt van ‘derde landen’. Wie het commando zal voeren, is nog niet uitgemaakt.

Eind juni had de Amerikaanse viceminister voor Afrikaanse Zaken, Johnnie Carson, tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse Congres zijn steun uitgesproken voor het idee van ECOWAS om een ‘stabilisatiemacht’ van 3.300 manschappen naar Mali te sturen. Maar Carson wil niet dat die de confrontatie aangaat met de rebellengroepen in het noorden, maar “zorgt voor een stabilisering van het zuiden van Mali, want sinds de staatsgreep beschikt Mali niet meer over een leger die naam waardig”.

Volgens een bericht in de Washington Post zouden er al Amerikaanse drones actief zijn in het zuiden van Mali die vanaf basissen in buurland Burkina Faso opereren in het kader van de ‘Operation Creek Sand‘. Sinds de zomer heeft ook de Europese Unie ‘militaire experts’ naar Mali gestuurd om een eventuele interventie op het terrein voor te bereiden.

Toeareg-opstand gemarginaliseerd door radicaal-islamistische rebellen

Sinds april van dit jaar is het hele noorden van Mali in handen van opstandelingen die gebruik maakten van een eerdere opstand van Toeareg-rebellen om twee derde van het grondgebied te veroveren. Meer en meer werden de Toearegs van het MNLA en hun aanspraken op een eigen onafhankelijke staat (Azawad) gemarginaliseerd door radicaal-islamistische groeperingen die van het machtsvacuüm in het uitgestrekte woestijngebied gebruik maakten om een voet aan de grond te krijgen in de ‘zwakke schakel’ Mali. Het schimmige Al Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQMI), dat zijn machtsbasis in het zuiden van Algerije heeft, zou achter de schermen de touwtjes stevig in handen houden.

De regio is al jaren een draaischijf voor de lucratieve smokkel van drugs en wapens. Zeker sinds de val van het Khaddafi-regime in Libië zijn er grote hoeveelheden zware oorlogswapens uit geplunderde Libische depots in handen gevallen van diverse rebellengroepen en smokkelaars.

Werelderfgoed vernield

Ansar Dine en vooral de Mouvement pour l’Unicité et le Jihad en Afrique de l’Ouest (MUJAO) probeerden de voorbije maanden de gebieden die ze controleren onder een strikte interpretatie van de shariawetgeving te brengen, met alle uitwassen vandien, zeer tot ongenoegen van de lokale bevolking. Onder meer in de historische stad Tombouctou leidde dat al tot de vernieling van UNESCO-werelderfgoed, zoals moskeeën en tombes van islamitische heiligen.

Een vluchtelingenstroom van ruim 400.000 mensen kwam op gang en de voedselsituatie in grote delen van het land wordt met de dag nijpender. Ook ontstonden er gewapende milities van jongeren die zich tegen de islamistische terreur probeerden te verzetten. Vooral onder de Songhai-bevolking kende deze milities enige aanhang. Onlangs werd de Coordination des forces partiotiques de résistance opgericht om wat meer lijn te brengen in de vaak disparaat operende verzetsgroepen.

Ondertussen probeerde een ECOWAS-delegatie onder leiding van de Burkinese president Blaise Compaoré en huidig ECOWAS-voorzitter president Alassane Ouattara van Ivoorkust te bemiddelen in de Malinese crisis en via diplomatieke weg naar een oplossing te zoeken.

Meermaals werd gepleit voor de ontplooiing van een interventiemacht die de territoriale eenheid van Mali zou herstellen en de rebellieën in het noorden zou doen beëindigen. Maar de erg uiteenlopende visies van de diverse groepen in Mali deden de onderhandelingen lang uitlopen. Tot er zondag eindelijk een akkoord kwam.

Staatsgreep van 22 maart stortte land in diepe crisis

De Toeareg-opstand die in januari begon, leidde op 22 maart tot een staatsgreep van lagere militairen in Bamako die ontevreden waren met de ‘te softe’ manier waarop de rebellie werd aangepakt door ontslagnemend president Amadou Toumani Touré. Die staatsgreep – kort voor de geplande verkiezingen waarbij Touré na twee ambtstermijnen geen kandidaat meer zou zijn – stortte het land, dat tot onlangs nog de naam had een van de meest democratisch bestuurde landen van Afrika te zijn, echter helemaal in een zware institutionele en politieke crisis.

De machtsstrijd die voortvloeide uit de coup tussen lagere militairen onder leiding van kapitein Amadou Sanogo en de traditionele politieke leiders die de constitutionele orde wilden herstellen, verlamde ook de pogingen om iets te ondernemen tegen de oprukkende rebellen.

Overgangspresident Dioncounda Traoré en premier Modibo Diarra hebben de grootste moeite om zich staande te houden en missen een democratische legitimiteit. Sommigen waarnemers twijfelen er aan of het sterk verdeelde en verzwakte Malinese leger in staat is om tegen de zwaarbewapende rebellengroepen te ageren.

Wapens geblokkeerd in havens door embargo ECOWAS

Bovendien is er door het embargo dat ECOWAS na de staatsgreep tegen Mali afkondigde een bevoorradingsprobleem ontstaan voor het Malinese leger. Zo zouden diverse wapens, raketlanceerders, tanks en munitie die nog door president Touré voor de staatsgreep waren besteld bij wapenleveranciers in Bulgarije, Wit-Rusland en Oekraïne in West-Afrikaanse havens (onder andere in Dakar, Lomé en Conakry) geblokkeerd staan.

Mali heeft zelf geen directe toegang tot zee en is dus afhankelijk van doorvoer via de havens van zijn buurlanden. Op 27 juli heeft de regering van Guinee zware wapens die aan boord van een Turks schip in de haven van Conakry aankwamen, in beslag laten nemen toen bleek dat die voor Mali waren bestemd. Ondertussen zijn die wapens nog altijd niet aan Bamako geleverd, zelfs na bemiddeling.

Deze gang van zaken wekt de wrevel op van de groepen die achter de staatsgreep van kapitein Sanogo staan. Hoewel de coupplegers de macht moesten overdragen aan de overgangspresident na bemiddelingspogingen van ECOWAS, blijkt Sanogo nog altijd veel invloed uit te oefenen op delen van de strijdkrachten.

De Mouvement populaire du 22 mars eist dat het Malinese leger zich volledig mag bewapenen om zo de strijd tegen de rebellen aan te gaan en vindt de aanwezigheid van vreemde troepen op het grondgebied ‘overbodig’ en ‘niet wenselijk’. Om vijandige reacties van de bevolking van Bamako tegenover de komst van ECOWAS-troepen tegen te gaan, vraagt de missie dat de soldaten zich uiterst discreet zouden gedragen en zich niet in de hoofdstad zouden vertonen.

De veertig politieke partijen die zich hebben verenigd in het Front uni pour la défense de la République et de la Démocratie (FDR) dringen dan weer aan op het organiseren van verkiezingen zoals voorzien in de grondwet en zoals ook werd overeengekomen nadat de coupplegers de macht hadden overgedragen aan een overgangspresident.

Geen militaire oplossing voor uiterst complex kluwen

Volgens een rapport van de International Crisis Group (ICG) is de toestand in Mali momenteel zo onstabiel en chaotisch dat “alle scenario’s nog mogelijk zijn”. Het rapport staat dan ook kritisch tegenover een interventiemacht omdat er nu eenmaal geen militaire oplossing bestaat voor het zeer complexe kluwen waarin het land terecht is gekomen.

ICG sluit zelfs een nieuwe poging tot staatsgreep van ontevreden nationalistische militairen niet uit en ziet Mali nog meer ten prooi vallen aan versplintering en radicalisering door de massale toestroom van wapens en rebellengroepen in de oncontroleerbare Sahara.

Daarom vindt ICG dat de VN op alle vlakken moet ingrijpen in Mali om een humanitaire catastrofe te voorkomen. Miljoenen mensen lijden honger en de vluchtelingenkampen in de buurlanden groeien aan. Onder meer VN-resolutie 2056 voorziet in een globaal plan voor de Sahel (Integrated Strategy for the Sahel) waarin ook de buurlanden van Mali betrokken zouden worden. Toch wil ICG waarschuwen Mali niet te vlug als een nieuw Afghanistan of Somalië af te schrijven, omdat via dialoog en bemiddeling nog veel mogelijk is als kordaat en snel wordt opgetreden.

Maandag kondigde VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon in New York aan dat hij een speciale VN-gezant voor Mali zal aanduiden. Dit gebeurde na een onderhoud met de Franse president Hollande. In New York staat Mali alvast deze week in de volle schijnwerpers, maar of dat op het terrein veel ten goede zal opleveren, is maar de vraag.

Bijkomende bronen:

ONU: la France appelle à une action “urgente” au Mali, le Qatar à une intervention arabe en Syrie
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120926082835/france-mali-securite-islamismeonu-la-france-appelle-a-une-action-urgente-au-mali-le-qatar-a-une-intervention-arabe-en-syrie.html

Mali: une fusillade dans un camp de la police à Bamako fait deux blessés
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120926113701/onu-new-york-bamako-amadou-toumani-touremali-une-fusillade-dans-un-camp-de-la-police-a-bamako-fait-deux-blesses.html

François Hollande et Ban Ki-moon évoquent la nomination d’un émissaire de l’ONU pour le Mali
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120925080836/onu-mali-islamisme-new-yorkfrancois-hollande-et-ban-ki-moon-evoquent-la-nomination-d-un-emissaire-de-l-onu-pour-le-mali.html

Mali – A. Touré Cheaka: “Le déploiement de la Micema se fera de manière séquentielle”
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120924080800/mali-aqmi-cedeao-bamakomali-a-toure-cheaka-le-deploiement-de-la-micema-se-fera-de-maniere-sequentielle.html

Mali: qui dirige à Bamako?
13/09/2012 par Malika Groga-Bada, avec Baudelaire Mieu
http://www.jeuneafrique.com/Article/JA2696p008-010.xml0/mali-aqmi-cedeao-dioncounda-traoremali-qui-dirige-a-bamako.html

Mali: Dioncounda Traoré demande “formellement” l’intervention militaire de la Cedeao
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120905084233/diplomatie-politique-mali-cooperationmali-dioncounda-traore-demande-formellement-l-intervention-militaire-de-la-cedeao.html

Mali: le front anti-putsch réclame l’intervention militaire de la Cedeao “sans délai”
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120904153258/onu-mali-islamisme-cedeaomali-le-front-anti-putsch-reclame-l-intervention-militaire-de-la-cedeao-sans-delai.html

Mali: les islamistes prennent le contrôle de la ville de Douentza, dans le sud du pays
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120901134559/mali-aqmi-islamiste-nord-malimali-les-islamistes-prennent-le-controle-de-la-ville-de-douentza-dans-le-sud-du-pays.html