Dit opiniestuk is origineel gepubliceerd op Sociaal.net. Dit is een overname met toestemming van de auteurs.

Ongepast

Het Bestuur der Strafinrichtingen kondigde in de media aan dat de gevangenissen gespaard blijven van het coronavirus. De strenge coronamaatregelen werpen er hun vruchten af.

‘Hoera-berichten maskeren een gitzwarte realiteit.’

Ook wij juichen toe dat het aantal besmettingen beperkt blijft. Maar die hoera-berichten maskeren een gitzwarte realiteit: op psychisch en sociaal vlak gaat het slecht met gedetineerden. En qua hygiëne is de toestand al lang precair. Het coronavirus veranderde daar niets aan, integendeel.

Psychische problemen nemen toe

Kijken we bijvoorbeeld naar de psychische problemen van gedetineerden. We weten uit ervaring en uit onderzoek dat er onder meer door de detentiecontext sprake is van meer psychiatrische stoornissen, psychische klachten en middelengebruik in vergelijking met de algemene bevolking.[1]

Er vinden in de gevangenis ook meer suïcides plaats dan buiten de muren.[2] De beperkte contacten die we als hulpverleners momenteel hebben met mensen in detentie, wijzen allemaal in dezelfde richting: de coronamaatregelen versterken de psychische problemen van gedetineerden.

Telefoon

Geen redenen dus om victorie te kraaien. Of om onmenselijke toestanden te voorzien van een rooskleurig laagje vernis. Zo werden volgens het Bestuur der Strafinrichtingen succesvolle inspanningen geleverd om ervoor te zorgen dat tijdens de lockdown elke gedetineerde contact kan houden met familie en hulpverleners. “Gelukkig hebben ze nu allemaal een telefoon in hun cel waarmee ze 24 uur op 24 naar huis kunnen bellen. Dat verzacht de pijn.” En straks zal ook videocontact mogelijk zijn.

Geen telefoon

Helaas strookt dat niet met de realiteit. In de gevangenissen van Merksplas, Berkendaal, Vorst en Sint-Gillis zijn er geen telefoons op cel. In Sint-Gillis werd de telefooninstallatie wel opgestart, maar slechts op één vleugel voltooid door de uitbraak van COVID-19. Wie wil bellen, kan dit enkel met telefoons op de gangen van de vleugels. Op vaste tijdstippen en elk om de beurt, welteverstaan.

‘Twee telefoons per zestig mensen.’

In de gevangenis van Vorst zijn er twee telefoons voor zestig mensen. Het open regime werd wegens de coronamaatregelen tijdelijk opgeschort. De tijdstippen waarop mensen kunnen bellen, werden aanzienlijk beperkt.

Contact met hulpverleners

Voor contacten met hulpverleners werd gelukkig wel een stap voorwaarts gezet. Een gulle provider voorzag een gratis lijn van alle gevangenissen naar de centra voor algemeen welzijnswerk. Mensen in detentie kunnen er voorlopig gebruik van maken voor dringende vragen.

De isolatie op cel is nu veel groter en heftiger dan anders. Elke vorm van contact is nu een meerwaarde. Hulpverlening is meer dan ooit nodig. Maar ook als deze crisis achter de rug is, moet dat vlot en laagdrempelig contact met hulpverleners overeind blijven. Omdat gedetineerden er recht op hebben.

Geen lopend water

Het foute bericht dat iedereen telefoon op cel heeft, is koren op de molen van wie denkt dat de gevangenis een hotel is.

‘Tot op vandaag hebben twee vleugels in de gevangenis van Vorst nog steeds geen lopend water op cel.’

Niets is minder waar. Tot op vandaag hebben twee vleugels in de gevangenis van Vorst nog steeds geen lopend water op cel. Was zo maar eens je handen verschillende keren per dag… We zullen het maar niet hebben over hoe mensen er naar het toilet moeten.

Uitgebuit

Toch hebben gedetineerden al meer dan 40.000 mondmaskers gemaakt. Vanuit de vergeethoek willen ze toch solidair zijn. Dit is bewonderenswaardig, gezien ze in de gevangenis permanent onrechtvaardig behandeld worden.

Het minimumloon voor gevangenisarbeid is wettelijk vastgelegd op 0,75 euro per uur. Je leest het goed: 0,75 euro per uur. Bovendien krijgen zij geen arbeidsovereenkomst en bouwen ze geen sociale rechten mee op.[3]

Behandelen we zo onze helden? Deze extreme uitbuiting gebeurt ten aanzien van mensen van wie we verwachten dat ze zich opnieuw integreren in de samenleving.

Tien euro extra

En het kan nog erger. Opnieuw het Bestuur der Strafinrichtingen: “Per week dat de familie niet op bezoek kan komen, krijgen de gedetineerden ook 10 euro. Geld dat ze hier zelf verdienen met de opbrengst van het werk in de ateliers. Ondertussen hebben ze op die manier al 50 euro verdiend.”

‘Zo’n berichten maken ons woedend.’

Zo’n berichten maken ons woedend. Mensen moeten werken voor een peulschil. Dit is onaanvaardbaar. Zouden we dit zelf aanvaarden? Bovendien laat zo’n klein bedrag niet toe om kwalitatief beter te overleven in de gevangenis. Iets kopen in de gevangenis is duur. En met 50 euro extra bereid je geen leven na de gevangenis voor.

Structurele solidariteit

Mensen in detentie zijn mensen. Ze werden van hun vrijheid beroofd door een rechter omwille van strafbare feiten. Die vrijheidsberoving moet op een menswaardige wijze gebeuren. Maar door de huidige aanpak worden gedetineerden slachtoffer van sociale uitsluiting en uitbuiting.

Toch tonen ze zich solidair. Daarvoor krijgen ze van sommigen ook een gemeend applaus. Maar dat is onvoldoende. Een brede sociale verandering is nodig waarbij we hun engagement beantwoorden met meer structurele solidariteit. Gedetineerden moeten structureel recht hebben op een degelijk loon, een gezond en veilig verblijf en permanente toegang tot hulp.

Notes:

[1] Favril, L. en Dirkzwager, A. (2019), ‘De psychische gezondheid van gedetineerden in België en Nederland: een systematisch overzicht’, Tijdschrift voor Criminologie, 61(1), 5-33.

[2] Vyncke, V., e.a., (2015), Onderzoeksrapport gezondheidsprofiel gedetineerden, UGent, Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg.

[3] Naessens, L., Wanzeele, W., Verheyen, W. (2019), Werken in detentie. Een eindeloze werf of werken aan rechtvaardige en veilige toekomst. In: Armoede en sociale uitsluiting. Jaarboek 2019, Leuven, Acco.

Wouter Wanzeele & Kaat Severs werken beiden als sociaal werker / forensisch therapeut bij Psychotherapie-BRUG, geestelijke gezondheidszorg in de Brusselse gevangenissen. 

Foto: John Scholte, Wikipedia / CC BY-SA 4.0