Ernst

Covid-19 is een zeldzaam agressief virus waarvan de draagwijdte te vergelijken is met de Spaanse griep uit 1918. Toen lieten minstens 20 miljoen mensen het leven.

Hoe lang deze pandemie zal duren weten we nog niet. Enkele weken, maanden, of langer? Zal hij opnieuw de kop opsteken na de zomer? CIDRAP, het prestigieuze onderzoekscentrum over infectieziekten, stelt dat we maatregelen van ‘veilige afstand’ (social distancing) gedurende 18 maanden zullen moeten aanhouden, of totdat er een vaccin beschikbaar is. Topexperten uit Groot-Brittannië en de Wereld Gezondheidsorganisatie bevestigen dat. De ontwikkeling van zo’n vaccin zal wellicht een jaar tot anderhalf jaar duren.

De coronaschok op een verzwakt lichaam

De indamming van de pandemie zal het economisch leven grondig ontwrichten. Hele takken van de economie worden stilgelegd. Alle menselijke contactsectoren, industrieën zoals de automobiel, grote delen van de dienstensector. Enzovoort. Bovendien wordt de economische motor nog verder vertraagd omwille van de gedaalde koopkracht als gevolg van de sterk toegenomen (technische) werkloosheid.

In de meeste gevallen is een sterk lichaam opgewassen tegen het coronavirus. Covid-19 wordt vooral gevaarlijk en dodelijk bij een verzwakt of ziek lichaam. Hetzelfde geldt voor onze economie. Een gezonde economie kan in principe de coronaschok aan. Maar dat is nu juist het probleem.

Een gezonde economie kan in principe de coronaschok aan. Maar dat is nu juist het probleem.

Groei van de productiviteit (hoeveel een werknemer per uur aan rijkdom produceert) is een goede graadmeter voor de gezondheid van de economie. Welnu, de laatste twintig jaar is die bijna stilgevallen. Bedrijven investeren minder en minder in de uitbreiding en vernieuwing van hun productiecapaciteit. In plaats daarvan kopen ze met hun winst eigen aandelen op en delen ze meer dan vroeger dividenden uit. Winstvoeten (percentage winst op geïnvesteerd kapitaal) zijn ook een goede graadmeter. Ook daar zien we al sinds de jaren zeventig een gestage achteruitgang.

Nog een andere graadmeter is de schuldenlast. In 2018 waarschuwde de UNCTAD al voor de kwetsbaarheid van onze economie omwille van de hoge globale schuldenlast. Wereldwijd is de totale schuldenberg opgelopen tot een recordbedrag van 253.000 miljard dollar. Dat is 322 procent van het wereld bnp.

De oorzaak van de crisis van 2008 waren rommelhypotheken bij particulieren. Nu zijn het risicovolle leningen aan privébedrijven, zeg maar rommelkredieten. Deze keer gaat het over nog veel grotere bedragen. Alleen voor Azië komt de uitbetaling van liefst 32.000 miljard dollar aan schulden in gevaar. Dat bedrag is anderhalve keer het totale bnp van Europa.

Alleen voor Azië komt de uitbetaling van liefst 32.000 miljard dollar aan schulden in gevaar. Dat bedrag is anderhalve keer het totale bnp van Europa.

Covid-19 zal onze economie een zware opdoffer geven. Maar het is niet de schuld van alles. Vroeg of laat zat een serieuze klap er aan te komen. Het coronavirus is een schok te veel voor de al verzwakte economie.

Het best mogelijke scenario

De beurzen (-32 procent) en olieprijzen (-56 procent) zijn wellicht een voorproefje van wat ons te wachten staat. In China, het land dat het eerst getroffen werd, maar dat ook heel snel draconische maatregelen nam, verwacht men op jaarbasis – voorlopig – een groeiverlies van 5 procent. Voor de VS verwacht men een inkrimping op jaarbasis van 7,5 procent als de crisis drie maanden duurt. Voor Europa houdt men al rekening met een crash van 10 procent.

Alles hangt af van de vraag hoe lang de gezondheidscrisis zal duren. Als dat twee of drie maanden is, dan hebben we te maken met een tijdelijke opschorting van de productie. Dat zal pijn doen, maar mits voldoende steunmaatregelen kan die periode overbrugd worden. In het beste geval – als er geen financiële complicaties zijn – kan de productie dan weer opgestart worden zoals voorheen en kan men de kosten dan gaan verhalen op de gebruikelijke manier, t.t.z. op de bevolking. We zitten dan in een scenario vergelijkbaar met die van de periode na 2008.

Voor de VS verwacht men een inkrimping van 7,5 procent. Voor Europa houdt men al rekening met een crash van 10 procent.

Ter herinnering, de crisis van 2008 had verwoestende effecten. Meer dan twintig miljoen mensen verloren hun job en wereldwijd werden 64 miljoen mensen in de extreme armoede geduwd. De crisis sloeg kraters in de overheidsbudgetten en kostte de landen van de eurozone 20 procent van hun bnp.

Andere mogelijke scenario’s

Een andere, heel reële mogelijkheid is dat de gezondheidscrisis in een aantal grote economieën langer zal duren. De Financial Times gaat er van uit dat de impact waarschijnlijk ernstig en langdurig zal zijn en dat de verstoringen van de economie tot ver in 2021 zullen blijven duren.

In dat geval zullen heel wat bedrijven de crisis niet overleven en overkop gaan. Ben Bernanke en Janet Yellen, voormalig en huidig voorzitter van de Centrale Bank van de VS (de Fed), waarschuwen dat in zo’n scenario het economisch weefsel overhoop zal gehaald worden en dat het herstel van heel lange duur zal zijn. Je hebt dan niet alleen een tijdelijke opschorting van de productie, maar een herschikking van het hele systeem. Die herschikking komt dan bovenop de verschuivingen als gevolg van de Brexit en de handelsoorlog tussen de VS en China.

In een langdurig scenario dreigt de hele financiële sector meegesleurd te worden in de val.

Maar er is meer. Persagentschap Reuters wijst op de wankele situatie van de financiële markten en stelt dat in zo’n scenario de hele financiële sector dreigt meegesleurd te worden in de val. Als dat zou gebeuren dan zijn de gevolgen catastrofaal. In 1980 was de totale waarde van de financiële markten even groot als de reële economie, vandaag is die viermaal zo groot. Daarbij komt nog dat tussen de verschillende sectoren van de financiële wereld haast geen schotten zitten. Als één onderdeel aangetast wordt dan verspreidt de crisis zich als een virus over het geheel. Zo’n financiële tsunami kan grote delen van het systeem in elkaar doen storten.

Voorbij de financiële doping

Om een directe schok op te vangen zijn monetaire maatregelen nodig als overbruggingskredieten, leninggaranties, uitstel of spreiding van betaling, enz. Maar, om de markten in toom te houden, wordt er vandaag ook massaal veel geld in de financiële markten gepompt (de zogenaamde ‘quantitative easing’ of QE). Dat alleen al toont aan hoe wankel en absurd ons economisch huishouden geworden is.

Ons financieel systeem is volledig verziekt. Tussen 1970 en 2011 hebben zich 147 individuele nationale bankcrises voorgedaan.

QE kan je eigenlijk beschouwen als een soort doping die de patiënt tijdelijk doet opveren, maar hem op termijn alleen maar zieker maakt. QE, samen met de ultra lage rentevoeten, hebben geleid tot een gigantische financiële bubbel en tot heel wat zombiebedrijven en -banken^[1] vandaag. Ons financiële systeem is volledig verziekt. Tussen 1970 en 2011 hebben zich volgens het IMF niet minder dan 147 individuele nationale bankcrises voorgedaan. Het wordt tijd dat het bankwezen in handen komt van de overheid en dat het casinokapitalisme ontmanteld wordt. Zo kunnen we ons de perverse financiële crashes besparen en het spaargeld op een sociale en duurzame manier investeren.

Never waste a good crisis

Monetaire maatregelen zijn nodig maar absoluut niet voldoende. Op termijn kunnen ze de kwaal zelfs verergeren. Om de koopkracht te handhaven en te vermijden dat bedrijven overkop gaan, zijn nu dringend fiscale maatregelen nodig: rechtstreekse steun aan gezinnen of bedrijven. Dat kan in de vorm van het verlenen van cash aan gezinnen, kwijtschelden van energiefacturen, bijpassen van werkloosheidsvergoedingen, overbruggingsfondsen voor bedrijven, tijdelijk kwijtschelden van belastingen, enz. In Hongkong krijgt het merendeel van de inwoners 1.280 dollar. In Singapore krijgen alle volwassenen een geldbedrag. Bernie Sanders wil alle gezinnen maandelijks 2.000 dollar uitkeren tot aan het einde van de crisis. Laurence Boone, chief economist van de OESO, sluit de nationalisering van hele sectoren van de economie niet uit.

Eens de urgentiemaatregelen versoepeld zijn, kunnen fiscale maatregelen ook in de vorm van grote overheidsprojecten en -opdrachten. Zij kunnen de verloren economische groei compenseren en de toegenomen werkloosheid absorberen. Aan mogelijke kandidaten voor zo’n projecten geen gebrek. Deze crisis heeft bijvoorbeeld aan het licht gebracht dat de gezondheidszorg in veel landen een serieuze investering kan gebruiken. Zo zijn er nog wel wat sectoren. En uiteraard is er de klimaatopwarming. De coronacrisis is het perfecte moment om een Green New Deal te lanceren. We hebben het hier over een echte GND die ambitieus genoeg is om de planeet te redden en niet over de nep GND van de Europese Unie, die vooral de winsten van de grote bedrijven wil veilig stellen. Indien de crisis lang aanhoudt zal zich sowieso een grondige herschikking van de gehele economie opdringen.

De coronacrisis is het perfecte moment om een Green New Deal te lanceren.

Op dit moment zijn de meeste overheden nog heel zuinig met fiscale stimulusmaatregelen. De meeste landen van Europa willen voorlopig amper 1 procent van hun bnp spenderen, in Duitsland gaat het om 4 procent en in de VS om 5 procent. Het devies van Martin Wolf, chief economist van de Financial Times is duidelijk: “In oorlogstijd besteden regeringen onbelemmerd. Ook nu moeten ze hun middelen inzetten om een ramp te voorkomen. Denk groots. Handel nu. Samen.”

Wie gaat dat betalen?

De hele vraag is wie deze – gepeperde – rekening gaat betalen. Het is onaanvaardbaar dat de crisis opnieuw wordt afgewenteld op de gewone mensen. De fiscale maatregelen kunnen op drie manieren gefinancierd worden: door schulden aan te gaan, door gewoon geld bij te drukken, of door slapend kapitaal te activeren.

Nieuwe schulden aangaan, zoals in 2008, zal neerkomen op een nieuwe inleveringsronde. Daar moeten we ons met alle kracht tegen verzetten. Rana Foroohar van de Financial Times vindt dit zelfs roekeloos: “Als we willen dat het kapitalisme en de liberale democratie Covid-19 overleven, kunnen we het ons niet veroorloven de foutieve aanpak van ‘socialiseer de verliezen en privatiseer de winsten’ van tien jaar geleden te herhalen.”

“Als we willen dat het kapitalisme en de liberale democratie Covid-19 overleven, kunnen we het ons niet veroorloven de foutieve aanpak van ‘socialiseer de verliezen en privatiseer de winsten’ van tien jaar geleden te herhalen.”

Geld bijdrukken om de reële economie te stimuleren is een gruwel voor neoliberalen en is in Europa zelfs verboden. De coronacrisis is een uitstekende gelegenheid om met dat dogma te breken. Volgens Paul De Grauwe van de London School of Economics is deze maatregel zelfs noodzakelijk om de eurozone bij elkaar te houden.

De derde manier ligt ook voor de hand. Door veertig jaar neoliberaal beleid weten rijke particulieren en grote bedrijven vandaag geen blijf met hun ‘overschot aan kapitaal’. Het gaat om duizenden en duizenden miljarden dollars die je terugvindt op de belastingparadijzen. Het is tijd voor een heuse coronataks bij de superrijken. We kunnen hier leren van Keizer Marcus Aurelius. Toen hij in 166 n. C. geconfronteerd werd met een pandemie, nam hij kapitaal in beslag van de aristocratie. Het gewone volk kreeg geld om de begrafenissen te betalen.

In tijden van crisis moeten we durven stoutmoedig denken en handelen. Milton Friedman, een van de hoge priesters van het neoliberalisme, wist het al: “Wanneer een crisis zich voordoet, zijn de acties die worden ondernomen afhankelijk van de ideeën die er leven”. Aan ons om de goede ideeën naar voor te schuiven.

Note:

[1] Zombiebedrijven zijn bedrijven zonder reserve. Bij het minste probleem komen ze in de problemen en dreigt het faillissement.