De economisch-sanitaire crisis leidt op twee manieren tot dit debat. Enerzijds roepen de almaar oplopende begrotingstekorten en schulden een onontkoombare vraag op: wie zal dat betalen? Anderzijds doet de toenemende ongelijkheid het debat herleven over de bijdrage van wie over de meeste middelen beschikt, in de eerste plaats wie door de crisis niet is verarmd maar verrijkt.

Een onderzoek van de Nationale Bank toont aan dat de gezinnen met de laagste inkomens het hardst door de crisis zijn getroffen. Vooral specifieke categorieën hebben het hard te verduren: zelfstandigen, tijdelijk werkloze werknemers en jobstudenten lijden een inkomensverlies van gemiddeld meer dan 30 procent.

Tegelijk stelt men vast dat momenteel 40 procent van de Belgische beursgenoteerde bedrijven dividenden uitkeren die hoger liggen dan het jaar voordien. Sommige van de Bel-20-bedrijven doen het erg goed. Umicore – waarvan GBL van de familie Frère de belangrijkste aandeelhouder is – verwacht een “uitstekende prestatie” in 2021. Ook de waarde van Sofina – de holding van de familie Boël – is in het eerste kwartaal van 2021 met 9,6 procent gestegen, een toename van bijna een miljard euro in slechts drie maanden tijd.

Deze situatie is uiteraard niet specifiek voor België. Maar ons land is een van de eerste waar de crisis de kwestie van een bijdrage van de rijksten op tafel heeft gelegd, dankzij een wetsvoorstel dat de PVDA al in april 2020 heeft ingediend om een solidaire coronataks op multimiljonairs in te voeren.

Dit initiatief vond destijds vooral navolging bij radicaal links in andere landen. Nu, een jaar later, lijkt het voorstel meer en meer terrein te winnen. Natuurlijk zullen er altijd tegenstanders van een dergelijke belasting zijn. Bovendien zou het voor sommige vooraanstaande belastingadvocaten of economen die in instellingen voor vermogensbeheer werken, bijna een beroepsfout zijn om de belasting voor hun rijke cliënten te verdedigen.

Deze eeuwige critici lijken echter bijna een randverschijnsel te worden. Het is niet de bevolking die anders is gaan denken, want uit alle opeenvolgende opiniepeilingen blijkt al langer dat ongeveer 80 procent voorstander is van het belasten van grote fortuinen. Nee, het is aan de kant van de instellingen, de leiders, de opiniemakers dat we de wind voelen draaien.

Het verbaast ons dus helemaal niet dat economen als Thomas Piketty – die in februari jongstleden tijdens een hoorzitting in het Belgische federale parlement zijn steun uitsprak voor de coronataks van de PVDA – of Paul De Grauwe pleiten voor een belasting op de rijksten. Maar dat ook Peter Praet, voormalig hoofdeconoom van de Europese Centrale Bank en voormalig kabinetschef van niemand minder dan Didier Reynders dit idee steunt …

Merk op dat Praet dit niet zozeer doet uit overtuiging maar eerder vanuit de vaststelling dat er bijna niet meer aan te ontsnappen valt: “Als je nog rekening houdt met de klimaatgerelateerde uitgaven en de toenemende ongelijkheid”, zegt hij aan L’Echo (20/3/2021), “doet dit alles mij denken dat wij niet aan een solidariteitsbelasting zullen ontkomen. Een belasting die niet alleen aan het inkomen, maar ook aan het vermogen zal worden gekoppeld.” De directeur van Trends-Tendances, Amid Faljaoui, volgt een gelijkaardige redenering. “De vraag is zelfs niet eens meer aan de orde”, waarschuwt hij in zijn laatste column (22/4/2021). Hij besluit: “Er is één zekerheid: de ‘rijken’ zullen deels moeten betalen voor deze crisis.”

De kracht van deze beweging ligt in het feit dat ze internationaal is. Alle landen worden tegelijk getroffen door toenemende ongelijkheid en even reusachtige als onvermijdelijke begrotingstekorten. Dit verklaart waarom de oproep afkomstig is van instanties en mensen waarvan men tot voor kort nooit had vermoed dat zij deze weg zouden inslaan, zoals het Internationaal Monetair Fonds of de president van de VS. Instanties en mensen die een almaar toenemende druk vanuit de bevolking voelen en die, in het geval van president Joe Biden, ook de heropleving voelen van een strijdsyndicalisme in de Verenigde Staten en het gewicht van radicaal links, belichaamd door onder andere Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez.

In feite is dit niets nieuws. In de geschiedenis zijn oorlogen en grote crises momenten van ingrijpende veranderingen, ook op fiscaal gebied. Na de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld werd in België een uitzonderlijke vermogensbelasting ingevoerd. Tegelijk voerde de Bondsrepubliek Duitsland een buitengewone vermogensbelasting in die tot 50 procent kon gaan en die gedurende dertig jaar van kracht bleef. In 1952 was dat goed voor bijna 60 procent van het Duitse BBP. Ook de Grote Depressie van de jaren dertig in de Verenigde Staten bracht president Roosevelt ertoe een belasting in te voeren die weliswaar gericht was op de hoge inkomens en niet op de grote rijkdom, maar die wel 90 procent bedroeg. Die bleef op een zeer hoog niveau (gemiddeld 81 procent) gedurende een halve eeuw, van de jaren 1930 tot de jaren 1980.

Dat er in de huidige crisis dringend behoefte is aan een fiscaal vaccin tegen sociale ongelijkheid, in de vorm van een belasting op grote fortuinen, lijkt duidelijk. Maar er loert wel een gevaar om de hoek: dat het vaccin wordt vervangen door een placebo. Namelijk een kleine symbolische belasting, die de illusie zou wekken dat de rijken worden belast, zonder een echt alternatief te vormen voor een begrotingsbeleid dat de bevolking laat betalen.

Het archetype van zo’n placebobelasting is de effectentaks die door de regering Michel is bedacht en vervolgens door de regering-De Croo nieuw leven is ingeblazen. Een “symbolische” belasting (althans in de ogen van de liberale franje van Vivaldi) die amper 0,36 procent aan federale belastinginkomsten oplevert en de allerrijksten spaart. In dit verband is het interessant vast te stellen dat in het huidige debat over de invoering van een vermogensbelasting iedereen, zowel voor- als tegenstanders, ervan uitgaat dat een dergelijke belasting in ons land nog niet bestaat. Dit is een impliciete manier om te zeggen dat de effectentaks een gadget is die in deze discussies geen gewicht in de schaal legt. Het debat over een echte vermogensbelasting moet dus dringend worden gevoerd.

Marco Van Hees is federaal volksvertegenwoordiger voor de PVDA.

Foto: Jernej Furman, Flickr / CC BY 2.0