Coöperatieve gedachte kan economie menselijker maken
Interview, Nieuws, Economie, Coöperaties -

Coöperatieve gedachte kan economie menselijker maken

De coöperatieve gedachte is terug van weggeweest. “Verwacht geen mirakelen van nieuwe coöperatieve projecten maar het is wel meer dan wat krabbelen in de marge”, zegt Walter Lotens, die zich in het thema verdiepte. “Nieuwe coöperaties kunnen helpen om onze economie weer een stuk menselijker en leefbaarder te maken.”

dinsdag 14 januari 2014 12:45
Spread the love

Walter Lotens is de auteur van het boek ‘De nieuwe coöperatie. Tussen realiteit en utopie’(2013). Hij geeft ook voordrachten over het onderwerp. Zelf is Lotens coöperant bij Ecopower, NewB, Apache en De Groene Waterman.

“Een goeie vriend van me, Bob Docx, was de bezieler van De Krikker, een Antwerpse coöperatie die zich jarenlang specialiseerde in het opknappen en onderhouden van R4-autootjes. Docx maakte me warm voor het idee om coöperatieve projecten in het Noorden onder de loep te nemen. Ik wilde graag de link leggen naar het Zuiden, waar coöperatief denken als het ware met de moedermelk wordt meegegeven. Op de hoogvlaktes in Bolivia is het vanzelfsprekend om als gemeenschap intens samen te werken. Anders kan je daar gewoon niet overleven.”

“Coöperaties zijn natuurlijk kwetsbare constructies. De rol van de founding fathers is doorgaans cruciaal. Als zulke figuren even de teugels lossen, loopt de boel vaak vast. In een coöperatie heb je een idealistische, utopische dimensie. Maar er is ook de menselijke factor, en die valt niet te onderschatten. Je moet rekening houden met ‘het kromme hout waaruit de mens is gemaakt’, om te verwijzen naar de moraalfilosoof Immanuel Kant.”

Trappisten

Volgens Lotens zijn er in België heel wat zakenlui die vooral om praktische of financiële redenen een coöperatieve vennootschap gebruiken. “Er zijn naar schatting zo’n 26.000 erkende coöperatieve vennootschappen. Maar amper 500 daarvan beantwoorden aan de criteria die gelden om van een echte coöperatie te kunnen spreken. Niet alles is goud wat blinkt.”

In zekere zin zijn ook de trappisten van de abdij van Westvleteren coöperanten, vindt Lotens. “Die paters leven in een gemeenschap en maken samen bier. Ze verstaan als geen ander hoe ze de markt moeten bespelen. De trappisten houden het aanbod beperkt en beslissen zelf wanneer ze bereid zijn meer bier op de markt te brengen. In feite maken ze gebruik van de markt om hun sociale en religieuze doelstellingen te verwezenlijken. Mooi toch.”

Rochdale

De coöperatie is terug van weggeweest, zegt u?

“Inderdaad. Rond het midden van de 19de eeuw werden de eerste coöperaties gesticht door wevers uit het Engelse Rochdale. Zij werden uitgebuit en wilden samen sterker staan. In ons land kreeg je nadien de mooie verhalen van de Vooruit en van de katholieke coöperaties. Tegenwoordig trekken werknemers van Ford Genk naar het Spaanse Mondragon om daar te bekijken hoe je via coöperaties economische activiteiten kan trachten te verankeren.”

“Wereldwijd vertegenwoordigt de International Co-operative Alliance (ICA) pakweg één miljard mensen die lid zijn van coöperaties. In Canada zijn bij de Caisses Desjardins alleen al 5,6 miljoen coöperanten aangesloten. En tel het vermogen van de 300 grootste coöperaties ter wereld bijeen en je hebt de negende grootste mogendheid op aarde.”

Er is ook reden om kritisch te zijn, natuurlijk?

“Mondragon in Spaans Baskenland wordt door velen als een succesverhaal gezien. De fans trekken op bedevaart naar ginder. Mondragon toont hoe je, vertrekkende van een kleinschalige coöperatieve bank, een heel economisch weefsel kan uitbouwen. Alleen speelt de solidariteit vooral onder de Baskische coöperanten. Mondragon heeft ook buiten Spanje activiteiten en daar worden de werknemers toch niet altijd even goed behandeld.”

Het streven naar een andere, betere wereld is van alle tijden.

“Sous les pavés il y a la plage, zeiden ze in mei ’68. Onder de kasseien tref je het strand aan. Het is van alle tijden om naar een beter leven voor jezelf en je nakomelingen te streven. In de huidige transitiebeweging vind je jongeren en anderen die in Warschau manifesteren voor een beter klimaatbeleid, aan stadslandbouw doen en in ruilsystemen stappen. De indignado’s en de aanhangers van de Occupy-beweging zijn moderne exponenten van mei ’68. Het gaat om een utopische onderstroom in de maatschappij die niet massaal is maar wel heel reëel. Via zo’n onderstroom is het mogelijk nieuwe initiatieven van onderuit te laten groeien en een nieuw soort middenveld te creëren.”

Hommel

Wanneer spreek jij van coöperatief ondernemen?

“Als het gaat om een vorm van ondernemen die op vrijwillige basis en van onderuit gebeurt, waarbij wordt gewerkt in de geest van Rochdale: elke vennoot heeft één stem en er worden alleen beperkte dividenden uitgekeerd. Ik vergelijk het altijd graag met een hommel. Een bij met een dik lijf en smalle vleugels die ondanks alles toch in de lucht blijft hangen. De kunst bestaat erin om het beestje in de lucht te houden. Een coöperatie moet het midden zoeken tussen haar idealistische uitgangspunten en de vereisten van de dagelijkse bedrijfsvoering.”

In het recente verleden bleek dat de coöperatieve gedachte soms flink de mist kan ingaan. Maar er zijn ook nieuwe voorbeelden die dan weer bemoedigen.

“Het Arco-debacle wierp een schaduw over het coöperatieve gedachtegoed. Maar ik vind dat je vooral het authentieke coöperatieve verhaal moet blijven vertellen.”

“Een schitterend voorbeeld van een moderne coöperatie is Ecopower, de energieleverancier die ontstond uit de ideeën van twee mensen aan de keukentafel en die nu bijna 45.000 aandeelhouders telt. Bij Coopkracht, een informeel overlegplatform voor mens- en milieuvriendelijke bedrijven, werken ze momenteel aan een memorandum in het teken van de verkiezingen van mei. De leden van Coopkracht willen dat de politiek voor een beter inhoudelijk kader voor coöperaties zorgt.”

“De Wrikker in Antwerpen is een drukkerscollectief dat al vele tientallen jaren bestaat. In die drukkerij combineren ze de service van een gewoon bedrijf met het streven naar meer duurzaamheid. Terre en Autre Terre in het Luikse Herstal zijn vennootschappen die zowat 300 mensen voltijds tewerkstellen en die afval recycleren en verwerken. Bij dat project komt één vierde van het personeel naar de algemene vergaderingen, wat buitengewoon veel en heel democratisch is. Ik hoorde ook al de Luikse professor Jacques Defourny vertellen over de ontwikkelingen in Franstalig België. Defourny gaf me de indruk dat het zuiden van ons land toch al een stuk verder staat met de coöperatieve gedachte.”

“Nog een nieuwe speler is de coöperatieve vennootschap Samen Sterker, die groepsaankopen organiseert vanuit socialistische hoek. We moeten alleen opletten dat we geen nieuwe verzuiling in het leven roepen. Het is wellicht niet nodig dat ieder in zijn eigen hoek nieuwe coöperaties sticht. We moeten misschien eerder de oude zuilen proberen te overstijgen. Hoe dan ook kunnen vakbonden zeker helpen om het coöperatieve gedachtegoed opnieuw uit te dragen.”

Nieuwe bank

De plannen voor de nieuwe coöperatieve bank NewB weken veel enthousiasme los.

“Al 45.000 mensen bleken bereid minstens 20 euro op te hoesten om coöperant van die nieuwe bank te worden. Dat is niet niks. Het is afwachten of het zal lukken om de ambities waar te maken. De overheden moeten mee willen en de andere banken mogen geen stokken in de wielen steken. Als de bank er effectief komt, kan dat perspectieven openen voor velen die nu met ideeën rondlopen maar niet genoeg kapitaal bijeengebracht krijgen.”

In het Zuiden, zeker in Latijns Amerika, hebben de mensen nog weinig te leren want daar zijn ze goed vertrouwd met ‘de solidaire economie’?

“Kijk naar Argentinië of Uruguay. Landen die door een zware financiële crisis gingen en veel bedrijven zagen failliet gaan. Op een aantal plaatsen werden bedrijven bezet door hun personeel, de empresas recuperadas. De eigenaars waren daar niet happy mee maar toch zetten de bezetters in heel wat gevallen door. Op dit moment draaien nogal wat van die bezette ondernemingen nog altijd in zelfbeheer, als coöperatie. De werknemers doen er meer dan hun eigen taken. Ze ondergingen een persoonlijk groeiproces en leerden bijvoorbeeld ook hoe je aan marketing moet doen.”

“In Suriname, waar ik zes jaar lang woonde, heb je een mengelmoes van bevolkingsgroepen. Afro-Surinamers, Javanen, Hindoestanen, Chinezen, noem maar op. Die hebben ook eigen vormen van solidariteit behouden of ontwikkeld. Onder Surinamers met Afrikaanse roots bestond de gewoonte om geregeld samen geld in een pot te steken en die centen volgens een beurtrol te besteden. Een soort microkrediet avant la lettre. Dat systeem lag aan de basis van Godo, een heuse coöperatieve bank waarin 70.000 Surinamers participeren.”

Derde Weg

Kunnen coöperaties een alternatief bieden voor het huidige economische systeem, dat terecht veel kritiek oogst?

“Coöperaties kunnen zeker helpen om onze economie een stuk menselijker te maken. Sommige mensen zoeken al langer naar een Derde Weg, ergens tussen de staatseconomie en de vrije markt met haar excessen. We kunnen het marktmechanisme behouden maar moeten wel een halt toeroepen aan de ontsporingen, de zotte rendementseisen en de wilde bonussen. Correcties zijn noodzakelijk. We zien nu dat het coöperatief denken weer wat terrein wint. Afwachten of de klassieke economie daar iets van leert of niet. Veranderingsprocessen vergen hoe dan ook veel tijd.”

Hoever moeten de vakbonden hierin meegaan?

“De Belgische vakbonden hebben een rijk coöperatief verleden. Vanuit die voedingsbodem groeide ook onze sociale zekerheid, die voor veel landen een groot voorbeeld is en blijft. De LBC-NVK en andere vakbonden hoeven niet per zelf grote initiatieven te nemen. Maar ze moeten wel mee aanwezig zijn binnen de transitiebeweging. Er moeten nog meer bruggen worden geslagen tussen de vakbonden en de coöperatieve wereld. In een dossier als NewB kunnen vakbonden zeker helpen om genoeg kapitaal bijeen te brengen zodat het project kan slagen.”

Interview Denis Bouwen

Dit verhaal verscheen in de editie januari 2014 van ‘Ons Recht’, het ledenblad van de vakbond LBC-NVK, een onderdeel van het ACV. Ontdek meer over de LBC-NVK op www.lbc-nvk.be en via www.facebook.com/vakbondlbcnvk

take down
the paywall
steun ons nu!