Het jaar 2010 is beslissend in de geschiedenis van de Democratische Republiek Congo. Het kondigt zich aan als een scharnierjaar waarin de balans wordt opgemaakt van vijftig jaar onafhankelijkheid.

De omstandigheden verplichten sommigen ertoe om een woordje te zeggen over het duistere verleden van dit land, ook diegenen die sowieso al aan een kort geheugen lijden.

In alle verklaringen die tot nu toe werden afgelegd, valt echter dezelfde aberratie op: het stilzwijgen over de schaduwperiodes van na en ook vóór de onafhankelijkheid.

Ontkenning van het verleden

De uitgesproken wil om tegen elke prijs Congo op te bouwen, is vooral gebaseerd op de ontkenning van het verleden. Het is alsof Congo op 30 juni 2010 opnieuw het daglicht zal zien.

De geschiedenis leert ons dat dergelijk collectief geheugenverlies zowel de Congolese elite als het gewone volk kenmerkt. De heersende koorts om een nieuw Congo te laten verrijzen, is gelijkaardig aan die van 30 juni 1960, aan die van 1965, aan die van 1971, aan die van 24 april 1990, aan die van de Nationale Soevereine Conferentie, aan die van 17 mei 1997, aan die van de eerste democratische verkiezingen in 2006.

Bij alle grote evenementen in Congo bestaat de strategie eruit om een spons te halen over het verleden en de toekomst tegemoet te gaan zonder rekening te houden met voorgaande gebeurtenissen.

Het verlangen naar een betere toekomst (koste wat het kost), de zelfingenomenheid, de slaapverwekkende politieke streken van hen die bloed aan hun handen hebben, de dinosaurussen van de Tweede Republiek (nvdr: hiermee wordt de periode van de dictatuur van Mobutu aangeduid die liep van 1965 tot 1997) en de rebellen, avonturiers en opportunisten van de nieuwe Congolese staat liggen aan de basis van deze vorm van religie die vandaag de dag vele aanhangers telt in heel Congo.

Geamputeerd geheugen

Er zijn onnoemelijk veel voorbeelden die perfect aantonen hoe het geheugen van een volk zodanig werd geamputeerd dat het niet meer weet voor welke godheid het moet knielen.

Hoe zit het nu eigenlijk écht met de dood van Patrice Lumumba (nvdr: op 17 januari 1961)? Met de moord op president Laurent-Désiré Kabila (nvdr: op 16 januari 2001) en met het (opgeschorte) proces daarover?

Met de vier, zes of zeven miljoen doden, slachtoffers van de laatste bevrijdingsoorlogen en andere rebellenopstanden zonder begin of einde? Met de ware oorzaken – de indirecte en de directe – van de problemen die het land opschudden sinds het einde van de jaren negentig?

Is het geheugenverlies besmettelijk? Want we moeten hier onderstrepen dat het voormalige moederland van de voormalige Zaïrese republiek – te weten het Koninkrijk België – nooit openlijk haar koloniale verleden ter sprake brengt. Hetzelfde geldt voor ‘de holocaust’, het meesterwerk van een zekere koning Leopold II van wie Congo het privébezit was.

De betogen om de bladzijde om te slaan zonder lessen te trekken uit het verleden laten het volk, dat de politieke grilligheden meer dan moe is, inslapen en vergeten.

Monumenten van voor de onafhankelijkheid worden omvergeworpen, namen van straten, pleinen, ondernemingen enz. worden aangepast of ingewisseld voor andere namen al naargelang de machthebbers.

Waarheid vervalst

De waarheid wordt vervalst, de geschiedenis wordt geschreven, geschrapt, aangepast en geklasseerd naargelang de grillen van de bazen van de dag.

Een muziek op maat, kerken en een drankmaatschappij dienen ook als slaapmiddel in dit helse universum van het verbrande geheugen.

Wat blijft er over van het geheugen van het land? Niets, behalve de herinnering aan de bokswedstrijd tussen Muhammad Ali en George Foreman, de prestaties van het nationaal voetbalelftal op het Afrikaans en Wereldkampioenschap van 1974 of de historische nummers van Lwambo Makiadi, Wendo Kolosoy, Joseph Kabasele Tshamala.

Maar ‘Gott sei Dank‘ zoals onze Duitse broeders zeggen! Het lijkt erop dat enkele Congolezen deze keer de onafhankelijkheidsverjaardag niet willen beschouwen als het jaar waarin volledig van nul wordt herbegonnen.

Wetenschappers in Lubumbashi, Kinshasa en die in het buitenland leggen zich toe op een werk van lange adem rond de kwestie van het collectieve geheugen en de erfenis van het verleden die niet stroken met de actualiteit.

De nieuwe generatie Congolese artiesten blijft niet achter. Nu de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid nadert, net als de verkiezingen van 2011, lijkt het volk zich bewust te worden van zijn vergevorderd geheugenverlies en staat van verval. In het land en in de diaspora klinkt het ongenoegen almaar luider…

Zal dit volstaan om dit jaar tot het jaar van de bezinning te maken met het uitzicht op een nieuwe start? Of zal het opnieuw een jaar van de loomheid worden, het zoveelste jaar waarin het geheugenverlies wordt voortgezet?

Congo 2010: vijftig jaar herinneringen of jaar nul, de toekomst zal het uitwijzen.

(vertaling uit het Frans door Stijn Van Herpe)