Normaal is het rustig in
Samandag, het Turkse kustplaatsje nabij de Syrische grens, in de provincie
Hatay. Maar de afgelopen maand werd het stadje bij de strijd betrokken door
onheilspellend artilleriegerommel uit de bergen. Daar zijn de Syrische
rebellen – Jabhat al-Nusra, Ansar al-Sham en het door de Saoedi’s gesteunde
Islamitische Front – een offensief begonnen om de Syrische provincie
Latakia te doorsteken, het thuisland van president Bashar
al-Assad.

Door de gevechten zijn de spanningen in het Turkse Hatay
opgelopen, waar zowel Turkse soennieten als alawieten wonen. De laatste groep
– niet te verwarren met de grote groep alevieten in Turkije – maakt in de
regio een derde van de bevolking uit. Ze staan aan de kant van het regime in
Syrië. De soennieten steunen grotendeels de
rebellen.

Geruchten

De Turkse premier Erdogan probeert een
oorlog te beginnen, zegt Enver Yarci, een cafébediende. “Ik kan niet meer
ontspannen, de oorlog is hier. We praatten vroeger nooit over religie. Maar
Erdogan geeft alleen om soennieten. Hij stookt ons tegen elkaar op door de
Syrische rebellen te steunen.”

Het gonst van de geruchten in Hatay.
Sommigen zeggen dat Turkije eigenlijk achter de aanval van de rebellen zit,
terwijl anderen zeggen dat Erdogan een oorlog met Syrië gaat beginnen om de
aandacht af te leiden van het corruptieschandaal dat hem en zijn vrienden al
maanden achtervolgd. Vooral sinds Turkije een Syrisch gevechtsvliegtuig
neerschoot, eind maart, en een telefoongesprek uitlekte waarin hoge
functionarissen van de geheime dienst en het ministerie van buitenlandse
zaken de mogelijkheid van een geheime operatie bespraken in de provincie
Aleppo.

De regering wijst de geruchten af als “totaal ongefundeerd en
onjuist”. Maar in januari hielden agenten een vrachtwagen aan van de
Humanitaire Hulporganisatie. Daar zouden ze wapens en agenten van de
inlichtingendienst in hebben gevonden, die op weg waren naar Syrië. De
organisatie onderhoudt nauwe banden met
Erdogan.

Grootmacht

Analisten waarschuwen Turkije dat het
gevaarlijk zou zijn zich te presenteren als soennitische grootmacht, nauw
verbonden aan Qatar, Saoedi-Arabië en de Moslimbroederschap in Egypte. “Als
Turkije zich openlijk zou profileren als gebalanceerde regionale macht, in
plaats van een soennitische macht, zou dat heel veel bijdragen aan het
tegengaan van de polarisatie, die dreigt over te springen naar Turkije”,
schreef een rapport van de International Crisis Group vorig jaar.

De
provincie Hatay staat bekend als tolerante streek. Voor geweld zijn de meeste
mensen niet bang, maar wel klinkt er onder alevieten veel wantrouwen tegen de
intenties van de regering. Bovendien is het duidelijk dat het gebied niet
onder controle is, ondanks de militaire opbouw langs de grens. Zelfs het
hoofd van de inlichtingendienst, Hakan Fidan, heeft dat toegegeven, blijkt
uit een gelekt telefoongesprek.

Poort voor jihad

“De oostelijke
grens is de poort geworden voor de jihad in Syrië. Sommigen noemen het al
het Peshawar van de nieuwe jihadi’s”, zegt Jonathan Schanzer, onderzoeker bij
de Foundation for the Defense of Democracies, met een verwijzing naar de
Pakistaanse stad waar islamitische rebellen worden getraind. “Dat is geen
overdrijving. Turkije heeft dit gebied laten ontwikkelen tot veilige haven,
een basis voor logistiek en planning en voor terroristisch geld. Wat dit
bijdraagt aan de continue groei van de jihadistische groepen in Syrië, dat
kan niet worden onderschat.”

Premier Erdogan ontkent dit. “Er is geen
sprake van dat groepen als al-Nusra en al-Qaeda in ons land kunnen schuilen”,
zei Erdogan eind vorig jaar.

Maar het geweld komt dichtbij. In maart
doodde ISIS, de beruchte rebellengroep, drie mensen bij een grenspost, waarna
Turkse contraterrorismegroepen een slapende cel in Istanbul oprolde, wat weer
tot een vuurgevecht leidde.

“Het tolerante beleid van Turkije tegenover
rebellen met extremistisch gedachtegoed heeft onherroepelijk geleid tot
escalatie”, aldus Schanzer. “Dat kan worden gekeerd, tot op zekere hoogte,
als Ankara de grens strenger gaat bewaken en de provincie zuivert van
investeerders en wapenleveranciers. Maar het is niet waarschijnlijk dat dit
gebeurt. Er is gewoon geen wil aan de kant van de
regering-Erdogan.”

Dat zegt ook Cengiz Aktar, een onderzoeker aan het
Istanbul Policy Center van de Sabanc? Universiteit. “Erdogan heeft de
Arabische lente herkend als kans om suprematie in de regio te krijgen. Er is
geen kans dat hij sectarische spanningen zal verminderen. De realiteit is:
hij weet helemaal niet wat de shia en de alawieten precies inhouden, en hij
heeft niet de wil om dat te proberen te begrijpen.”

Auteur:
Glen Johnson